TÜRK BASIN TARİHİ - Deneme Sınavı - 9

Türk dergiciliğinde 1970’lere asıl damgayı vuran 1972 yılında Oğuz Aral’ın yönetiminde yayıma başlayan mizah dergisi Gırgır’dır. Gırgır ulaştığı müthiş tirajlarla yalnızca Türkiye’nin değil dünyanın da en çok satan mizah dergileri arasında yer almıştır.

Soruşturmacı gazeteciliğin Türkiye’deki sembol ismi olmuş Uğur Mumcu’nun 1993’de katledilmesi ve bu cinayetin de hala aydınlatılamamış olması, basın tarihindeki kara sayfalardan biridir. (Bkz. Tellan 2009a, 2009b)

Satın alınan gazete yahut dergide yayımlanan kuponları biriktiren okurlar arasında yapılan bir çekilişle kazananlara armağan verilmesi yöntemine basında
“lotaryacılık”, “kuponculuk” veya “piyangoculuk” isimleri takılmıştır.

1945-1950 ortamının basın hayatı üzerindeki etkileri de hızla ortaya çıkmış, gazete ve dergiler nicelik ve nitelik bakımından yükselişe geçmiştir. İrili ufaklı çok sayıda yeni gaze­te ve derginin yayıma başlaması, gazetelerin sayfa sayısının artması matbaa teknolojisinin yenilenerek elektrikle çalışan, saatte 30-40 bin arasında baskı yapabilen modern baskı makinelerine geçilmesi, renkli fotoğraf kullanımının yaygınlaşması gibi gelişmelerle birlikte bazı gazetelerin günlük baskı sayıları ilk kez 70-80 binlere ulaşmıştır. Bu gelişme 1950’lerde de sürecek, gazete-dergi sayı ve tirajları artmaya devam edecektir. Yeni çıkan gazeteler bakımından basındaki en önemli hamle, Sedat Simavi’nin 1948’de Hürriyet gazetesini çıkarmaya başlamasıdır Çok partili geçiş döneminin basın açısından bir diğer önemli gelişmesi de Hürriyet’in sahibi Sedat Simavi’nin girişimleriyle 1946 yılında Gazeteciler Cemiyeti’nin kurulması olmuştur.

Veb Ofset 1968’de Günaydın gazetesini yayımlamaya başlar. İzmir’de yayımlanan büyük bölgesel gazete Yeni Asır, Günaydın’ı takip ederek ofsete geçer. 1970’lerin başlarında Tercüman, Hürriyet ve Milliyet de ofsete geçer ve giderek bütün gazeteler ofset basılmaya başlar (Altun, 2006; Kabacalı, 2000).

1931 tarihli Matbuat Kanunu’nun “ülkenin genel politikasına aykırı yayımlarından dolayı gazete ve dergileri kapatmayı” hükme bağlayan ünlü 50. maddesi, savaş sonuna kadar basın özgürlüğünün önündeki en önemli engel olarak varlığını sürdürmüştür. 1945-1950 arasındaki çok partili dönemde, muhalefetin yükselişi, demokratikleşme ve özgürleşme, basın düzenlemeleri üzerindeki etkisini derhal göstermiştir. Örneğin, 1946 seçiminden hemen önce, muhalefetin de büyük desteğiyle, yukarıda sözü edilen 50. madde değiştirilerek hükümetin dilediği zaman gazete kapatmasının önüne geçilmiştir.

Basının özgür olduğu ve sansür edilemeyeceği; basın hakkına karşı ön izin ve mali teminat zorunluluğunun konulamayacağı; gazete ve dergi kapatma, toplatma, yayın yasağı koyma gibi işlemlerin ancak Anayasa’nın temel ilkeleri çerçevesinde çıkarılan yasalarla düzenlenebileceği, 1961 Anayasası’nın basın konusundaki başlıca yaklaşımlarıdır. 1961 Anayasası’nın basın-yayın alanını ilgilendiren bir başka özelliği de radyo ve televizyon yayınları için getirmiş olduğu düzenlemedir. Anayasa’nın 121. maddesi radyo ve televizyon istasyonlarının idaresinin özerk kamu tüzel kişiliği halinde kanunla düzenleneceğini ve tarafsızlık esasına göre yapılacağını belirtmiştir.

Ofset baskı, kalıp üzerindeki yükseklik farklarından yararlanmayan, düz yüzeyli kalıplarla kaliteli baskı olanağı veren bir basım tekniğidir. 1904 yılında Amerikalı Ira W. Rubel tarafından bulunmuştur. Günümüz basım sanayinde, bilgisayardaki görüntüyü doğrudan kalıba aktaran teknolojilerle birleşmiş olarak yaygın biçimde kullanılmaktadır.

Bulvar veya magazin gazeteciliği: Bol fotoğraf ve resimli, büyük puntolu ve az haberli, basit anlatımlı, ciddi bir içeriği olmayan, dedikodu, sosyete ve şöhretlerin yaşantıları, cinayet, cinsellik, yemek, fal gibi unsurları öne çıkaran, okuyucusunu eğlendirmeye ve vakit geçirmeye yönelik bir gazetecilik tarzıdır.

Türkiye gibi büyük ve zorlu bir coğrafyaya etkin dağıtım yapmak, Türk basınının en önemli sorunlarından biri olduğu gibi, ciddi başarılarından da bir tanesidir. Gazetelerin kitleselleştiği 1950’ler ve 1960’larda gazetelerin İstanbul dışında Ankara ve İzmir gibi merkezlerin yanı sıra Adana, Erzurum, Trabzon gibi illerde de matbaa kurup basım yap­tığını görmekteyiz. 1959 yılında ise, Tercüman, Milliyet, Cumhuriyet, Yeni Sabah ve Dünya gazeteleri ile Tifdruk Matbaacılık birleşerek GAMEDA dağıtım şirketini kurar. 1962 yılın­da da Hürriyet, Hür Dağıtım’ı kurar.

Gazetecilik giderek kâr vadeden bir işkolu haline gelince, başka işkollarında faal olan sermayedarlar da bu sektöre girmeye başlamıştır. Oysaki 1950’lere kadar gazete sahipleri hep geleneksel olarak gazetecilik ve yazarlık mesleğiyle uğraşan kişi ve ailelerdir. 1950’ler­de sektöre dışarıdan giren yeni gazete sahiplerinin belirgin iki örneği Yeni Sabah’ı satın alan tüccar Safa Kılıçoğlu ve Akşam’ı satın alan armatör Malik Yolaç’tır.

Aralarında Abdi İpekçi cinayeti de olan pek çok dosyayı gündemde tutarak soruşturmacı gazeteciliğin Türkiye’deki sembol ismi olmuş Uğur Mumcu’nun 1993’de katledilmesi ve bu cinayetin de hala aydınlatılamamış olması, basın tarihindeki kara sayfalardan biridir.

Milliyet’in baş­lıca özelliği popüler kitle gazetesi özellikleri ile fikir gazetesinin özelliklerini bir arada sergi­leyebilmesidir. Bu tür gazeteler arasında sayılabilecek Hürriyet, bulvar gazetesi niteliği daha ağır basan Günaydın, fikir gazetesi niteliği ağır basan Tercüman ve Cumhuriyet diğer önde gelen gazetelerdir. Yeni Asır da bir bölge gazetesi olarak ciddi tirajlara ulaşmıştır.

Ancak bulvar gazetelerinin simge ismi, hatta yakaladığı satış rakamlarına bakılacak olursa doruk noktası, Tan gazetesidir.

Nihayet, bu çılgın ve yıkıcı savaşın sakıncalarının ayırdına toplumda ve devlet katında varılınca, “promosyon yasası” olarak bilinen tüketicinin korunması ile ilgili 4226 sayılı yasa 1997 yılında yürürlüğe konmuştur.
Bu yasa, promosyonları yalnızca kültürel ürünlerle (ansiklopedi, kitap vb.) sınırlamıştır

Magic Box

Türkiye Yazarlar Sendikası

SEKA’ya

Asil Nadir

Dallas

Uğur Mumcu

Tansu Çiller