TÜRK BASIN TARİHİ - Deneme Sınavı - 17

Önceki dönemde basına konulan kısıtlamaların kaldırılması olumlu bir girişimdir.
Basın İlân Kurumu bağımsız bir statüye kavuşturulur. Böylece gazetelerin ilân ve reklam pastasından daha geniş ölçüde yararlanması sağlanır. Bu yıl içinde Türk basınında önemli bir değişim daha yaşanır. Basında önemli bir tiraja sahip olan Hürriyet, Ağustos ayı içinde lotarya furyasını başlatır. “Hürriyet İstikrazı” adı altında okurlarına tahviller vermek için bir milyon liralık kuponlar dağıtır. Hürriyet’in başlattığı bu uygulamaya kısa zaman içinde Akşam gazetesi de katılır. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Necip Fazıl’ın yayımladığı siyasal İslamcı Büyük Doğu, hürriyet ve demokrasinin Türkiye’de “belli başlı zümre tasallutlarının maskesinden başka bir şey” olmadığını iddiâ etmektedir. Buna karşı yapılmış en masum hareket de doğal olarak “istibdat” olarak algılanmaktadır. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Muhtıranın ilanından kısa zaman sonra dönemin ünlü solcu militanları Deniz Gezmiş ve Yusuf Arslan, Şarkışla civarında yakalanır. Ancak bu etkili takip bile anarşinin
azalmasına yol açmaz. İsrail Başkonsolosu Efraim Elrom’un öldürülmesi üzerine 11 ilde
sıkıyönetim ilân edilir (25 Nisan). Birkaç gün sonra da 1402 sayılı sıkıyönetim kanunu yürürlüğe girer. Sıkıyönetim komutanlarına oldukça geniş yetkiler veren bu kanunla; parti, dernek, sendika kapatma, mektup ve haberleşmeyi sansür etme, basın ve yayını denetleme yetkileri tanınır. Sıkıyönetim çerçevesinde ünlü “Balyoz Harekatı” başlatılır ve çok sayıda gazeteci-yazar tutuklanarak hapse gönderilir. Doğru yanıt A şıkkıdır.

1930’lu yıllarda ulusal basında yayımlanan gazetelerin yarıdan fazlası; magazinlerin ve kitapların %70’i İstanbul’da üretilmektedir. Bölgeler arasındaki okur-yazar oranındaki dengesizliği basının gelişimini doğrudan engellemektedir. Samsun ve Diyarbakır gibi uzak şehirlerde İstanbul gazetelerinin satış oranı, yerel gazetelerin üçte biri kadardı. İstanbul’da çıkan sabah Ankara’ya, üçüncü günün akşamı Samsun’a; üçüncü günün gece yarısı Diyarbakır’a ulaştırılmaktaydı. Süreli yayınlar Ankara dışındaki abonelerine posta yolu ile gönderilir.

1920 – 1938 yılları arasında, farklı dönemlerde TBMM’ye vekil olarak giren gazetecilerin sayısı 40’a ulaşır. Doğal olarak bunlar iktidar yanlısı yayın yapan gazetecilerden oluşmaktadır. Bu aynı zamanda basın-siyaset arasındaki bugün de var olan ilişkinin köklerini göstermesi bakımından önemlidir. İktidar kendi tarafını tutan basını yüceltirken, muhalif tarafı fişleyerek potansiyel bir suçlu gibi değerlendirmektedir.

1 Şubat 1979 tarihinde Türk basınında acılı bir gün yaşanır. Milliyet gazetesi genel
yayın yönetmeni gazeteci Abdi İpekçi evine giderken, silahlı saldırganlar tarafından öldürülür. Bu hadiseyi demokrasi düşmanlarının işlediğini belirten Ecevit, “Cinayeti işleyenler cumhuriyete karşı suikast işlediler.” diye niteler. Türkiye’de çoğulcu demokrasinin yer almasını, laiklik, millî iradenin üstünlüğü, düşünce özgürlüğü ve eğitim birliğini savunan İpekçi’nin ölümü basın camiasını yasa boğar. Doğru yanıt B şıkkıdır.

I. Dünya Savaşı tehlikesinden kurtulmak için yönetimde kontrolü ön plana çıkaran hükümet demokratik açılımları engeller ve basın normal gelişimini sürdüremez. Basın kanunu değiştirilir. Milli duyguları inciten yayınlar yasaklanır. Kağıt yokluğu gerekçe gösterilerek gazetelerin sayfaları sınırlandırılır. Ülkede olağanüstü hal ilan edilir. Yiyecek maddelerinin alımı sınırlanır.

Büyük puntolarla, bütün sayfayı kaplayan bu yazının ertesi günü, 4 Aralık’ta üniversite gençleri bir araya gelerek Tan gazetesini, yolları üzerinde bulunan kitap evlerine saldırırlar. CHP gençlik kollarının desteği ve basının teşvikleri ile yapılan “Komünizmi Tel’in” mitingiyle, sol muhalefet önemli ölçüde susturulur. Bu olaylar tarihe tan olayları olarak geçmiştir.

Bu demeci yayınlayan Yeni Sabah ve Gerçek gazeteleri kapatılır. İzmir’de seçim sonuçlarını eleştiren İzmir ve İleri Demokrasi adlı gazeteler seçim ihlali ve halkı isyana teşvik suçlarından mahkemeye verilir. İzmir gazetesi yazı işleri müdürü Müçteba Üstündağ tutuklanır. DP listesinden aday olan ve seçimi kazanan bazı milletvekillerinin mazbataları kabul edilmeyerek üyelikleri düşürülür.

Söz konusu dönemde büyük şehirler dışında, Anadolu’nun farklı yerlerinde paket televizyon yayınları faaliyete geçer. Bu belki de iletişim alanında Anodulu halkının gördüğü ilk büyük mucizevi değişimdir. Büyük kahvehaneler kısa zamanda birer televizyon edinerek bu imkândan halkı yararlandırma yoluna gider. Zengin aileler de evlerine televizyon almakta gecikmezler. Artık gazete okumak, çok zaman gerektiren, yorucu bir iş halini almaya başlar. Zaten şifâhi kültürle beslenen geleneksel bir toplum olması sebebiyle halk için televizyon hem eğlence, hem haber, hem de kültür edinme olanağı sağlar. Anadolu insanı bu nedenle çağın mucizevi aletini kısa zamanda kendi evlerine taşıma, böylece iletişim sorununu halletme yollarını arar. Bu arayışlar içinde basın-yayın hayatında önemli değişikliklerin yaşandığı 1980’li yıllara girilir. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Türk basınında sansürün kaldırılışın yıl dönümü olan 21 Temmuz 1950 tarihinde DP, basın özgürlüğü için önemli bir yasayı onaylar. Buna göre basında ön izin ve ruhsat zorunluluğu kaldırılır. Adı kötüye çıkmış insanların sektöre girmesi önündeki engeller kaldırılır. Gazete sahiplerinin cezai sorumluluğuna son verilir ve sektörle ilgili suçlara bakacak Basın Mahkemeleri kurulur.

Sıkıyönetim komutanı Korgeneral Nurettin Aknoz, 10 Eylül’de yaptığı bir basın toplantısında, o güne kadar benzeri görülmemiş basın yasaklarını uygulamaya sokar. Bunlar; Halkı heyecanlandıracak, hükümeti eleştirecek, çalışmalarını engelleyecek haberle verilmeyecektir. NATO devletlerini ilgilendirecek, darlık, kıtlık, yoksullukla ilgili haberler yayımlanmayacaktır. Magazin dergilerinde çıplak kadın fotoğrafları basılmayacaktır. Sıkıyönetim mahkemeleriyle ilgili haberlere yer verilmeyecektir.

Tahkikat komisyonuna olağanüstü yetkiler verilmesiyle komisyon; istedikleri zaman yayın yasağı koyup siyasal eylemleri engelleme durumdadırlar. Alınacak kararlara uymayanlar bir yıldan üç yıla kadar hapisle cezalandırılacaktır. Komisyon çalışmaları gizli olacak, bunu ihlal edenler üç aydan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılacaktır. Kararlar kesin olup bunlar hiçbir suretle temyize gönderilemeyecek veya bunlara itiraz edilemeyecektir.

Basın İlan Kurumu bağımsız bir statüye kavuşturulur. Böylece gazetelerin ilan ve reklam pastasından daha geniş ölçüde yararlanması sağlanır.

1 Şubat 1979 tarihinde Türk basınında acılı bir gün yaşanır. Milliyet gazetesi genel yayın yönetmeni gazeteci Abdi İpekçi evine giderken, silahlı saldırganlar tarafından öldürülür. Bu hadiseyi demokrasi düşmanlarının işlediğini belirten Ecevit, “Cinayeti işleyenler cumhuriyete karşı suikast işlediler” diye niteler.

26-29 Mayıs 1935 tarihlerinde gerçekleştirilen “Basın Kurultayı” üç gün sürmüştür. Cevap C seçeneğidir.

1930’lu yıllarda yayımlanan gazetelerin yarıdan fazlası İstanbul’da yayınlanmıştır. Dolayısıyla İstanbul’a daha yakın olan şehirlerde basın, olumlu bir gelişme içine girmiştir.  İstanbul’da çıkan sabah gazeteleri akşama yakın saatlerde Bursa’ya; akşam Eskişehir’e; gece yarısı veya ertesi sabah Ankara’ya, üçüncü günün akşamı Samsun’a; üçüncü günün gece yarısı Diyarbakır’a ulaştırılmaktadır. Bu seçenekler arasında Eskişehir'in, basının gelişimi ve basına ulaşma anlamında İstanbul'a daha yakın olması sebebiyle daha avantajlı olduğu söylenebilir. Cevap D seçeneğidir.

Bu dönemde basın sektöründe çalışanlar sosyal güvenceden yoksun ve düşük ücretlerle çalışmak durumunda kalmışlardır. Bu da basın sektöründe çalışanlar açısından olumsuz bir durumdur. Cevap E seçeneğidir.

İstanbul Gazeteciler Cemiyeti kurulur (12 Haziran 1946). Gazetecileri örgütleyerek haklarının korunması ve bir çatı altında toplanmalarının sağlanması amaç edilmektedir. Cevap A seçeneğidir.

1948 yılında yeni bir anlayışla ortaya çıkan ve halen yayın hayatına devam eden Hürriyet Gazetesi’nin kurucusu, Sedat Simavi’dir. Cevap B seçeneğidir.