TÜRK BASIN TARİHİ - Deneme Sınavı - 15

Temelleri İttihat ve Terakki Cemiyeti ile Hürriyet ve İtilaf Fırkası arasındaki çekişme ile başlayan politik yayıncılık, çok partili hayata geçişten sonra daha yoğun şekilde yaşanır. Dönemin etkili partileri olan CHP ve DP mensupları, birbirlerine karşı yayıncılığı bir silah olarak kullanır. Partilerin, kamuoyunu etkilemek için basını önemli bir araç görmeleri ve bu girişimi desteklemeleri sonucunda, “parti basını” diye adlandırılabilecek politik yayıncılık genişler. Bugün bile etkisini hissettiren politik yayıncılık anlayışı, temelde kendi partisinin çıkarını savunan bir zihniyete sahiptir. Doğru cevap E’dir.

1990’lı yıllardan sonra holdinglerin basın sektörünü ele geçirme teşebbüsü ardından ülkede çok seslilik adeta felce uğrar. Mass Medya adı verilen ve holding patronlarının kontrolünde olan basın, manipülasyona daha açık hale gelir. Patronlar, önce sendikasızlaştırma hareketi ile kendi çıkarlarını gözetmeyen veya kontrol edilemeyen gazetecileri iş başından uzaklaştırırlar. Ardından, hemen her görüşte yayın yapıp dağıtım tekelini kurarak farklı görüşlerin ülkede ses çıkarmalarını engellerler. Televizon, radyo ve gazetelerini ekonomik çıkarları doğrultusunda kullanırlar. Doğru cevap C’dir.

Basın, Türkiye’de belki de en büyük etkisi ve gücünü elektronik yayıncılıktan sonra
ortaya koyar. Bakış açısına göre farklı şekillerde değerlendirilecek bu değişimin olumsuz yönleri de vardır. Bunlardan en önemli olumsuz yönü merkez ve taşra kültürü arasındaki kopukluktan ortaya çıkan “kültürel boşluk ve yozlaşma”dır. Zaman içinde göç dalgalarıyla karşılaşan İstanbul’da, taşra kültürünü bile yeterince hazmedememiş insanlar yüzünden kültürel bir anomi (kuralsızlık) hâkim olmaya başlar. Hâlen etkisini sürdüren bu anomide, basının, özellikle de elektronik medyanın önemli katkısı olur. Kendi doğduğu yörenin kültürünü bile yeterince bilmeyen bu insanlar, geldikleri metropolün kültürüne de entegre olamazlar. Sonuçta, hayatın her alanında görülen “arabeskleşme ve kimlik bunalımı” ortaya çıkar. Doğru cevap A’dır.

Türk halkı, 12 Eylül 1980 sabahı uyandıklarında evlerinin önünde askerî araçlar, tanklar ve tepeden tırnağa silahlarla donatılmış askerlerle karşılaşır. Radyo ve televizyonlarda ihtilâl lideri konumunda olan Genelkurmay Başkanı Kenan Evren’in konuşmaları duyulmaktadır. Ordunun sabah 05.00’ten itibaren yönetime el koyduğu haberini ve gerekçesini halka duyuran Kenan Evren, Millî Güvenlik Konseyi adına yayımlanan çeşitli bildirilerle yapılacakları anlatır.

Türk halkı, 12 Eylül 1980 sabahı uyandıklarında evlerinin önünde askerî araçlar, tanklar ve tepeden tırnağa silahlarla donatılmış askerlerle karşılaşır. Radyo ve televizyonlarda ihtilâl lideri konumunda olan Genelkurmay Başkanı Kenan Evren’in konuşmaları duyulmaktadır. Ordunun sabah 05.00’ten itibaren yönetime el koyduğu haberini ve gerekçesini halka duyuran Kenan Evren, Millî Güvenlik Konseyi adına yayımlanan çeşitli bildirilerle yapılacakları anlatır. Türkiye Büyük Millet Meclisi ve hükümet feshedilir, bütün ülkede sıkıyönetim ve sokağa çıkma yasağı ilan edilir. Doğru cevap B'dir.

Bülent Ecevit, bu sıkıntılı ortam içinde de sesini duyurabilmenin yollarını aramaktadır. 21 Şubat 1981’de birkaç arkadaşıyla birlikte "Arayış" adlı bir dergi çıkarmaya başlar. Doğru cevap B'dir.

1983 yılına gelindiğinde yazarlara ve basına karşı davalar ilk aylarında yoğunlaşmaya başlar. Türkiye Yazarlar Sendikası yöneticileri ideolojik toplantılar yaptığı ve halkı sınıflara ayırmaya çalıştıkları gerekçesi ile yargılanırlar. Doğru cevap B'dir.

Ayrıca silahlı çatışmalarda önemli rol oynayan silah kaçakçılarından 12 kişi “Babalar” operasyonu ile gözaltına alınır.

Yalçın Küçük, Bir Yeni Cumhuriyet İçin adlı kitabında komünizm propogandası yaptığı gerekçesiyle sekiz yıl hapisle cezalandırılır.

Başbakan Özal ve Demirel arasında GAP’ın sahiplenilmesi konusunda bir polemik yaşanır. Turgut Özal, üzerine acımasızca gelen muhalefeti “Haçlı İttifakı” olarak nitelendirip kamuoyunun desteğini almaya çalışır.

12 Eylül hareketinden sonra, yani 1980-1987 arasında İstanbul mahkemelerinin verdiği müsadere kararı gereğince 39 ton ağırlığında kitap, dergi, gazete ve benzeri yayın SEKA’da imha edilir.

1990’lı yıllar özellikle çağdaş Atatürkçü düşünceyi ve laikliği savunan aydınlara karşı  saldırılarla başlar. 30 Ocak 1990’da öldürülen ilk aydın, hukuk profesörü Muammer Aksoy'dur.

İlk özel televizyon Magic Box’ın Avrupa merkezli uydular kullanarak deneme yayınlarına başlaması, diğer girişimcileri de harekete geçirir.

1990'lı yıllarda gazeteler arasında “Ansiklopedi Savaşları” diye adlandırılan rekabetin başlatıcısı Sabah gazetesidir.

Bülent Ecevit, 12 Eylül darbesi sonrası sesini duyurabilmenin yollarını aramaktadır. 21 Şubat 1981’de birkaç arkadaşıyla birlikte Arayış adlı bir dergi
çıkarmaya başlar.

1980 yılında Süleyman Demirel hükümeti ülke tarihinde görülmemiş bir “ekonomik önlemler paketi” açıklar. "24 Ocak Kararları" diye tarihe geçen bu düzenlemeyle iğneden ipliğe her şey zamlanır. 24 Ocak kararları, aynı zamanda Türkiye’nin neo-liberal politikaları benimsemesi ve yerleştirmeye başlaması, uluslararası finansal sistemle entegrasyon ve küreselleşmeye eklemlenme
hareketinin temellerini atmıştır.

8-15 yıl arasında hapsi istenen yazarlar arasında Aziz Nesin, Bekir Yıldız, Şükran Kurdakul, Asım Bezirci gibi yazarlar yer almaktadır.

Resmi Gazete’de yayımlanan tebliğe göre, gazetelerin doğrudan doğruya veya pazarlama firmaları aracılığı ile buzdolabı, televizyon, fırın, video, otomobil vs. vermesi men edilir. Aksini yapacakların cezalandırılacağı belirtilir.

1988 yılına siyasi yasakların kalkması, seçimlerin yapılması gibi demokratik açılımlarla girilir. Buna rağmen basın üzerindeki kısıtlamalar devam etmektedir. Server Tanilli’nin Nasıl Bir Demokrasi İstiyoruz adlı kitabı yayımdan sonra toplatılır. Daha sonra Ahmet Altan’ın Sudaki İz ve F. Aylin Sağtür’ün çevirdiği Oğlak Dönencesi adlı eserleri müstehcen oldukları için yakılarak imha edilir.

Sabah gazetesi “Hasbahçe’de Sonbahar” başlıklı bir yazı dizisi başlatır. Doğru cevap "A" seçeneğidir.