TÜRK BASIN TARİHİ - Deneme Sınavı - 6

II. Abdülhamid

Çok az yayın organı önemli tirajlara ulaşmayı başarır.

Sedir

Rumeli

Akılcılık

Milliyetçilik

İslam’a hizmet etmek ve İslam aleyhine yapılan saldırılara cevap vermek

Terakki-i Muhadderat

Samsun

7 Mayıs 1924 tarihinde yayına başlayıp günümüze kadar devam eden tek süreli yayın Cumhuriyet gazetesidir.

Matbaa kurmada, gazete çıkarmada geç kalan Türkler, maalesef haber ajansı oluşturmada da çok geç kalırlar. Oysa Batı’da kuruluş dönemleri çok eskiye dayanan ve dünya çapında etkinlikleri olan haber ajansları vardır. Tarihteki ilk haber ajansı, Charles-Louis Havas tarafından kurulan Havas Ajansı’dır. 1832 yılında Fransız ilancılık şirketi olarak kurulur, 1835 yılında haber ajansına dönüşür.

Ulusalcı görüşün karşısında olan gazete ve gazeteciler de vardır. Özellikle İstanbul’da faaliyet gösteren Peyam-ı Sabah, Alemdar ve İstanbul gazeteleri Millî Mücadele karşıtı yayınlar yapar. Anadolu’daki mücadeleyi boş bir hayal olarak gören bu gazetecilere göre Millî Mücadeleciler “serseri ve başı bozuk çeteler” dir.

Türkçülük hareketinin önemli teorisyenlerinden olup fikirleri ile Cumhuriyet rejiminin güçlenmesine katkı sağlayan Ziya Gökalp Millî Mücadele’nin önemli destekçilerinden biridir. O kadar ki Mustafa Kemal bir konuşmasında: “Benim ruh ve bedenimin babası Ali Rıza Bey, heyecanlarımın babası Namık Kemal, fikirlerimin babası Ziya Gökalp’tir.” dediği bilinmektir.

Refik Halit Karay II. Meşrutiyet’ten sonra gazeteciliği seçip Tercüman-ı Hakikat’te mütercimlik ve muhabirlik yapar. Muhalif yazıları nedeniyle önce Sinop’a, daha sonra Çorum, Ankara ve Bilecik’e sürgüne gönderilir. İttihat ve Terakki Fırkası’nı yeren yazıları nedeniyle 1913 yılında Sinop’a sürgüne gönderildi. Milli Mücadele karşıtı olmasından dolayı 150'likler listesine giren Karay, Halep ve Beyrut'ta uzun yıllar sürgün hayatı yaşadı. Atatürk tarafından affedilmesinden sonra yurda gelebilmiştir.

Tanzimat Dönemi’nde dile getirilen ve sonraki yıllarda farklı şekillerde uygulanmaya çalışılan Harf Devrimi II. Meşrutiyet’in ardından basında çeşitli vesilelerle gündeme getirilir. Bu amaçla yapılan tartışmalarda iki kutup ortaya çıkar: Hüseyin Cahit, Abdullah Cevdet, Celal Nuri, İbrahim Necmi, Yunus Nadi, Falih Rıfkı yeni harfleri desteklerken; Ali Seydi, Cenap Şehabettin, Avram Galanti, Halit Ziya, Necip Asım, Veled Çelebi, İbrahim Alaaddin, Fuat Köprülü gibi aydınlar Arap (İslâmî) harflerini savunurlar.

Millet mektepleri, yeni Türk harflerinin kabulünden sonra, halka okuma yazma öğretmek amacıyla kurulan okullardır.  1 Kasım 1928'de, Türkiye Büyük Millet Meclisi yeni Türk harflerinin kabulüne ilişkin kanunu kabul etti. Kanunun kabulünden sonra halka okuma yazma öğretmek amacıyla Millet Mektepleri kuruldu. 24 Kasım 1928'de de Atatürk Millet Mektepleri Başöğretmeni olarak ilan edildi.

Osmanlı Dönemi'nden beri Arapça eğitim alan insanlar, Arap harflerinin zorluğu nedeniyle eğitim alanında çok zorluklar yaşamıştır. Bu nedenle de her zaman okuma yazma bilenlerin oranı düşük kalmıştır. Bir ülkenin gelişmişlik seviyesini en iyi eğitim seviyesine bakarak anlayacağına inanan Atatürk, harf devrimini gerçekleştirmiştir. Bu devrimle amaçladığı, ülkenin okuma yazma oranını yükseltmek, insanları eğitim alanına yeniden kazandırmak ve ülkenin uygarlık seviyesini eğitim ile yükseltmektir. 1928 senesinde harf inkılabının gerçekleşmesi ile sadece çağdaş uygarlık seviyesi değil milli kültürün ve milli değerlerin korunabilmesi de amaçlanmıştır. Bir milletin ancak kendi diliyle kendi kültürünü koruyabileceğine inanan Atatürk, harf devrimiyle bu düşüncesini güçlendirmiştir. Okuma ve yazmanın kolaylaştırılması ile Türkiye'de yaşayan herkes düşüncelerini daha net ortaya koyabilmenin ve düşünce özgürlüğünün değerini daha iyi anlamıştır.

Doğu Anadolu’da başlayan şeyh Sait İsyanı bahane edilerek 4 Mart 1925 tarihinde “Takrir-i Sükûn Kanunu” çıkarılır. Hükûmet böylece basını ve muhalefeti kısıtlama yoluna gider. İkinci kez kurulan İstiklâl Mahkemeleri ile gazeteciler üzerinde büyük bir baskı uygulanır. Hapse atılanlar ve sürgüne gönderilenler olur.

Arap harflerinin terk edilip Latin harflerinin Türkçeye uyarlanması sadece bir yazı değişikliği değil bir uygarlık ve kimlik değişikliğidir. Bu çerçevede, ulusal bir seferberlik havasında 1929’da kurulan Millet Mektepleri vasıtasıyla yaygınlaştırılmaya çalışılan yeni alfabe, geniş halk kesimlerinin okur yazar hale getirilmesinin yanı sıra yeni kurulan siyasi, toplumsal düzenin değerleriyle donanmış yeni insanın da yaratılmasını hedeflemektedir. Sonuç olarak yeni alfabe cumhuriyetin kurucularının milli kimlik inşası ve medenileşme projelerinin en önemli unsurlarından birisidir.

1919 yılının Mayıs’ı ile 1938 yılı sonları arasında Türkiye sınırları içinde toplam 592 gazete yayımlandığı tespit edilmiştir