TÜRK BASIN TARİHİ - Deneme Sınavı - 5

1919 yılında yayına başlayıp 1938 yılına kadar kısa süreli ara vermelerine rağmen yayımlanan iki gazeteden biri Akşam ve diğeri ise Karagöz’dür.

Anadolu Ajansı 6 Nisan 1920’de kurulmuştur.

1908 yılında Eşref Edip ve Mehmet Akif tarafından çıkarılan İslâmcı düşünceyi destekleyen derginin adı Sebilürreşad’tır.

“Eğer bir şeyin gerçeğini öğrenmek istiyorsan aksi haberleri gazetelerden oku.” anlamına gelen:

Bilmek istersen eğer sıhhatin bir şeyin

Vak’anın aksini evrâk-ı havâdiste oku!...

Beyiti Şair Eşref’e aittir.

Millî Mücadele Dönemi’nde İstanbul basını ağırlıklı olarak iki gruba ayrılmış şekilde karşımıza çıkar. İlk grupta yer alanlar, ulusal hareketi destekleyen ve onu savunan gazetelerdir. Bunlar arasında İleri, Yeni Gün, Akşam ve Vakit gazeteleri ilk sırada yer alır.

Asıl adı Hüseyin Enis Avni olan Aka Gündüz,   ilk yazılarını Genç Kalemler dergisinde yayımladı. Balkan Savaşı yıllarında güç kazanan millî edebiyat taraftarları arasında yer aldı ve.sonraki dönemlerde Cumhuriyet gazetesinde yazıları yayımlandı. 1932-1946 yılları arasında Ankara milletvekili olarak meclise girdi. Eserlerini, açık, anlaşılır bir dille yazan Aka Gündüz, duygusal yanı ağır basan popüler romanlar kaleme aldı.

Yahya kemal Beyatlı 1919-1920 yılları arasında kaleme aldığı makalelerde Millî Mücadele’yi ve onun önderi Mustafa Kemal’i över ve destekler. Sonraki yıllarda Eğil Dağlar ismiyle kitaplaşan bu yazılardan biri olan “Mustafa Kemal Paşa” makalesinde “Onun asıl dehası Samsun’a çıktığı günden itibaren Türk milletinin istiklâl iddiasında olduğunu sezişindedir.” demektedir.

3 Ocak 1920 tarihli Alemdar gazetesinde “Aydede” imzasıyla “Lenin Yerine Grinin” başlıklı yazısında  Mustafa Kemal’i İttihat ve Terakki liderlerine benzetip : “Gazetelerde okuduk. Moskova’daki yeni Sovyet Meclisi Lenin’in yerine Grinin’i başkan seçmiş!.. Lenin gitmiş yerine, Grinin gelmiş... Bizde de Cemal’in yerine Kemal geldi.”  Şeklinde bir yazı yazan Milli Mücadele karşıtı yazar Refik Halit Karay'dır.

Harf Devrimi ile basın-yayın sektöründe büyük yeniliklerin yaşandığı görülür. Çünkü Batı’da gelişen baskı teknolojisine eski dönemlerde hurufat farklılığından dolayı kolay intibak yapılamaz. Yeni harflerin kullanılmasıyla birlikte basın sektörü daha hızlı bir şekilde büyümeye ve gelişmeye başlar.

Yine bazı gazeteler, yeni yazıyı halka sevdirmek ve öğretmek için yoğun faaliyete girişir. Millet Mektepleri’nin açılması ve yurt çapında başlatılan okuma-yazma seferberliği kısa zamanda etkisini gösterir. Bu faaliyetler sonunda yeni ve daha etkili bir okur kitlesi ortaya çıkar. Bu durgunluk döneminde halka ilân edilmesi gereken bilgiler Ajans Haberleri adı verilen ve özel idare tarafından yayımlanan tek sayfa kâğıtlarla duyurulur.

Bu yıllarda Doğu Anadolu’da başlayan Şeyh Sait İsyanı bahane edilerek 4 Mart 1925 tarihinde “Takrir-i Sükûn Kanunu” çıkarılır. Hükûmet böylece basını ve muhalefeti kısıtlama yoluna gider. İkinci kez kurulan İstiklâl Mahkemeleri ile gazeteciler üzerinde büyük bir baskı uygulanır. Hapse atılanlar ve sürgüne gönderilenler olur

Cumhuriyet’in coşkusuyla ilk yıllarda gelişen basın, 1 Kasım 1928 tarihinde ilân edilen Harf Devrimi’yle birlikte uzun sürecek bir duraklama devresine girer. Her şeyden önce, sınırlı sayıda olan okuyucu kitlesi ortadan kalkar.

İşgalcilerin safında yer alıp Millî Mücadele’ye ihanet ettikleri gerekçesiyle yurtdışına sürülen yüzelli kişi arasında 14 gazeteci-yazar bulunmaktadır. Yüzellilikler” diye anılan bu grup mensupları davaya ihanetle suçlanır ve bir süre yurtdışında yaşamak zorunda bırakılırlar.

Malta’ya sürülenler arasında milletvekilleri, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin ileri gelenleri, paşalar, yazarlar ve profesörler vardır.

Türkçülük hareketinin önemli teorisyenlerinden olup fikirleri ile Cumhuriyet rejiminin güçlenmesine katkı sağlayan Ziya Gökalp Millî Mücadele’nin önemli destekçilerinden biridir. O kadar ki Mustafa Kemal bir konuşmasında: “Benim ruh ve bedenimin babası Ali Rıza Bey, heyecanlarımın babası Namık Kemal, fikirlerimin babası Ziya Gökalp’tir.” dediği bilinmektir.

Bunun gibi Yeni Gün gazetesiyle mücadeleyi destekleyen Yunus Nadi, işgalci İngilizlerin baskısından kurtulmak için gazetesini Ankara’ya taşımak zorunda kalır. Millî Mücadele süresince, gazetenin logosu altına “Yunanistan yıkılmalıdır!” sloganını yayımlayan Yunus Nadi, başından itibaren bu hareketin yanında yer alır.

Matbaa kurmada, gazete çıkarmada geç kalan Türkler, maalesef haber ajansı oluşturmada da çok geç kalırlar. Oysa Batı’da kuruluş dönemleri çok eskiye dayanan ve dünya çapında etkinlikleri olan haber ajansları vardır. Tarihteki ilk haber ajansı, Charles-Louis Havas tarafından kurulan Havas Ajansı’dır

Yunus Nadi (Abalıoğlu)’nin İstanbul’da başlayıp daha sonra Ankara’da çıkardığı Yeni Gün (1918-1920), Anadolu’da Yeni Gün (1920-1924) dışında 7 Mayıs 1924 tarihinde yayına başlayıp günümüze kadar devam eden tek süreli yayın Cumhuriyet gazetesidir.

Mustafa Kemal’in fotoğrafları 1921 yılından sonra basında yer almaya başlar. Örneğin, Dergâh’ta 20 Eylül 1921 tarihinden itibaren “Mustafa Kemal Paşa’nın Fotoğrafları” başlığı altında yazılar yayımlanır. Onunla yapılan söyleşiler basında sık sık yer almaya başlar.

Haberlerin karartılması, yayımlanmaması ve kamuoyunun olan bitenden hebardar edilmesi sansür yoluyla engellenir. O kadar ki İstanbul’da çıkan Payitaht gazetesi 1919’da başlayan ulusal bağımsızlık mücadelesiyle ilgili haberleri ancak iki yıl sonra vermeye başlar. Dolayısıyla geçen iki yıl zarfında bu hareket yok sayılır ve üstü örtülmeye çalışılır.