TÜRK BASIN TARİHİ - Deneme Sınavı - 3

Millî Mücadele’yi destekleyen ve desteklemeyen basın mensupları, İstanbul ve Anadolu’da çıkan süreli yayınlarla görüş ve düşüncelerini kamuoyu ile paylaşırlar. Milli Mücadeleye destek veren yazarlar; Ziya Gökalp, Mehmet Akif Ersoy, Halide Edip Adıvar, Falih Rıfkı Atay ve Aka Gündüz’dür. Hareketi desteklemeyen yazarlar ise; Ali Kemal, Refik Halit Karay ve Refi Cevat Ulunay’dır.  Doğru cevap A’dır.

Kendine özgü şiir anlayışı ile dikkati çeken ve edebiyatımızın ekol şahsiyetlerinden biri olan Mehmet Akif, İslâmcı düşünceleri ile tanınır. I. Dünya Savaşı’nın Osmanlı Devleti aleyhinde sonuçlanması, ağır mütareke şartları, yurdun parça parça işgal edilmesi, Âkif ’i Anadolu’da başlayan Millî Mücadele’ye katılmaya zorlar. Kendi isteğiyle gittiği Balıkesir, Kastamonu, Ankara, Konya ve Burdur’da cami kürsülerinden yaptığı vaazlar, halkta derin tesirler uyandırır. Doğru cevap E’dir.

Refik Halid, Peyam-ı Sabah’tan aldığı para geçimine yetmediği için yeni bir gazete çıkarmak ister. Ancak yeni gazetelerin çıkarılması sansür dairesi tarafından yasak edildiğinden izin almakta zorlukla karşılaşır. Galatasaray Lisesi Müdürü Monsieur Feuillet’in yardımıyla bu engeli aşar ve ünlü mizah dergisi Aydede, 2 Ocak 1922’den, 9 Kasım 1922’ye kadar 90 sayı çıkar. Aydede sahibi Refik Halid’i daha ilk ayda geçim sıkıntısından kurtaracak kadar tutunur. Padişah bile gazetenin okuyucuları arasındadır. Doğru cevap B’dir.

Zaferle sonuçlanan Millî Mücadele hareketini takiben ülkede yeni bir dönem başlar. Cumhuriyet’in ilânından 23 gün önce İstanbul’a giren Türk ordusu büyük bir sevinçle karşılanır (6 Ekim 1923). Bu sevinç, bir gün sonrasının basınında coşkulu bir şekilde yer bulur. TBMM İcra Vekilleri Heyeti aynı gün bir karar alarak, basında uygulanan sansürü kaldırır. Böylece, basın 1912 yılından beri süren sıkı sansür uygulamasından kurtulur. Bunun ardından basında bir temizlik hareketi başlatılır. Millî Mücadele sırasında, bu harekete karşı tavır alan gazeteciler yurtdışına gönderilirler. Yukarıda değinildiği gibi “Yüzellilikler” diye anılan bu grup mensupları davaya ihanetle suçlanır ve bir süre yurtdışında yaşamak zorunda bırakılırlar. Doğru cevap B’dir.

Cumhuriyet’in coşkusuyla ilk yıllarda gelişen basın, 1 Kasım 1928 tarihinde ilân edilen Harf Devrimi’yle birlikte uzun sürecek bir duraklama devresine girer. Her şeyden önce, sınırlı sayıda olan okuyucu kitlesi ortadan kalkar. Matbaalar yeni harfler bulmakta zorlanırlar. Her iki alfabeyi yarı yarıya kullanan gazeteler Arap harflerinin kullanımının yasaklanması ile birlikte, tamamen Latin alfabesine döner. Bu olumsuz durumu ortadan kaldırmaya çalışan yönetim, bazı büyük gazeteleri maddî olarak destekler. Girdikleri dar boğazdan kurtarmak için bazı gazetelere hükümet tarafından üç yıl süreyle prim verilir. Doğru cevap D’dir.

Matbaanın Türkler tarafından kullanılmaya başlandığı 1729’dan, Harf Devrimi’nin yapıldığı 1928’e kadar geçen 200 yılda yayımlanan Arap harfli Türkçe eser sayısı toplam 30- 40 bin arasıdır. Oysa 1928-2003 arasında geçen 75 yılda yayımlanan Latin Harfli Türkçe eser sayısı 400.000’dir. Aradaki bu muazzam fark, basın-yayın alanındaki gelişme yanında, bilim ve kültür hayatındaki gelişmeye de işaret etmektedir. Alfabe değişiminden birkaç yıl sonra gerek İstanbul’da gerekse Anadolu’nun farklı yörelerinde yeni süreli yayınlar çıkarılır. Özellikle eğitimcilerin önderliğinde çıkarılan okul dergileri Cumhuriyet ideallerini ve Atatürk devrimlerini tanıtmakta büyük rol oynar. Harf Devrimi’nin ardından yapılan dilde sadeleşme hareketleri ve tercüme faaliyetleri düşünce hayatımızı olumlu şekilde etkiler. Gerçek anlamda Türk Aydınlanması’nın Harf Devrimi’nden sonra yaşandığını söylemek, bu nedenlerden dolayı fazla abartılı olmayacaktır. Doğru cevap C’dir.

Ahenk gazetesi

592

Cumhuriyet

Dış haber ajansları ve yabancı basın

Halkın rahatça anlayabileceği yeni bir “gazeteci lisanı” ortaya çıkarmak.

Peyam-ı Sabah

Özellikle Sakarya Zaferi’nden sonra padişah ve İstanbul Hükumeti, Millî Mücadele’nin başarıya ulaşacağını görünce basına karşı sert tutumlarını yumuşatma yoluna giderler. Bu tarihten sonra savaş cepheleri, millî kuvvetler, Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Mustafa Kemal’le ilgili haberler konusunda basında bilgi çıkmasına göz yumulur. Mustafa Kemal’in fotoğrafları 1921 yılından sonra basında yer almaya başlar. Doğru yanıt D'dir.

Bu yıllarda basınla profesyonel olarak ilgilenen ve bu sektörden para kazanan girişimciler dışında gazete ve dergi çıkaranları şöyle gruplandırabiliriz: Resmî kurumlar: (valilik, halkevleri, il müdürlükleri), baro ve sendikalar, siyasî partiler, üniversite ve okullar, vakıf ve derneklerdir. Doğru yanıt E'dir.

Millî Mücadele Dönemi’nde İstanbul basını ağırlıklı olarak iki gruba ayrılmış şekilde karşımıza çıkar. İlk grupta yer alanlar, ulusal hareketi destekleyen ve onu savunan gazetelerdir. Bunlar arasında İleri, Yeni Gün, Akşam ve Vakit gazeteleri ilk sırada yer alır. Bu ulusalcı görüşün karşısında olan gazete ve gazeciler de vardır. Özellikle İstanbul’da faaliyet gösteren Peyam-ı Sabah, Alemdar ve İstanbul gazeteleri Millî Mücadele karşıtı yayınlar yapar. Doğru yanıt A'dır.

İşgalcilerin safında yer alıp Millî Mücadele’ye ihanet ettikleri gerekçesiyle yurtdışına sürülen yüzelli kişi arasında 14 gazeteci-yazar bulunmaktadır.  Refik Halit Karay ve Refi Cevat Ulunay bu listede bulunmaktadır. Ali Kemal de Milli Mücadele karşıtı olmasına rağmen listeden önce 1922 de linç edilerek hayatını kaybetmiştir. Halide Edip Adıvar Milli Mücadele'ye destek vermiş ancak cumhuriyetin ilanından sonra Halk Fırkası ile ayrı düşmüştür. Bu yüzden yaşamının bir kısmını misafir öğretim üyesi olarak yurtdışında geçirmiştir. Doğru yanıt A'dır.

Doğu Anadolu’da başlayan Şeyh Sait İsyanı ile 4 Mart 1925 tarihinde “Takrir-i Sükûn Kanunu” çıkarılır. Hükûmet böylece basını ve muhalefeti kısıtlama yoluna gider. İkinci kez kurulan İstiklâl Mahkemeleri ile gazeteciler üzerinde büyük bir baskı uygulanır. Asıl amaç ise basın ve muhalefeti susturup tepki çekecek devrimleri gerçekleştirebilmektir. Nitekim duruşmalar devam ederken diğer İstanbul gazetelerinden de kapatılanlar ve kovuşturmaya uğrayanlar olur. Bu kanun ile Türk basını uzun süren bir suskunluk devresine girer. Doğru yanıt B'dir.

Atatürk, yeni alfabeyi tanıtmak ve bu konuda bir kamuoyu oluşturmak için Tekirdağ, Bursa, Çanakkale, Gelibolu, Sinop, Samsun, Tokat, Amasya, Sivas ve Kayseri’de halkı bilgilendirici konuşmalar yapar. Hükümetin konuyla ilgili kanun teklifi 1 Kasım 1928’de TBMM’ye gelir ve kabul edilerek 3 Kasım’da Resmî Gazete’de yayımlanıp yürürlüğe girer. Doğru yanıt D'dir.

Latin harfleri ayrı yazıldığı için hurufat kasalarının sayısı daha azdır. Eski yazı kasalarında 112 olan bölme sayısı yeni yazıda 70’e iner. Bu değişim de hâliyle zaman içinde dizgicilere büyük bir kolaylık sağlar. Doğru yanıt C'dir.

Ziya Gökalp