TÜRK BASIN TARİHİ - Deneme Sınavı - 19

Sultan Abdülhamid, yurtiçinde gazeteleri birer ikişer yasaklarken, yurtdışında yayımlanan gazeteleri de kendine bağlamanın yollarını araştırır. Önce, kendi hesabına çalışan birkaç gazete elde eder. Viyana’da yayımlanan Correspondance isimli gazeteye çok para verir ancak kandıramaz. Nicolaides Efendi’nin başlangıçta Paris’te ve daha sonra Brüksel’de çıkardığı l’Orient gazetesi sırf Abdulhamid’in sermayesiyle yayımlanırdı. Doğru yanıt B seçeneğinde verilmiştir.

II. Abdülhamid döneminde matbuat müdürü ülke içinde yayımlanan gazetelerin içeriğinden ve yurtdışı basınında devlet aleyhinde çıkan yazıları tekzip etmekten sorumludur. Bu nedenle müdürlükte oluşturulan Muayene-i Matbuat Kalemi’nde Türkçe, Arapça, Farsça, Fransızca, Ermenice, İngilizce, Rumca ve Rusça yayınları denetleyebilecek elemanlar görevlendirilir. Bu elemanlar aleyhte yayımlanan makalelerin özetlerini çıkaracak, gerektiğinde bunlara tekzip yazıları hazırlayacaklardır. Doğru yanıt D seçeneğinde verilmiştir.

Süreli yayın çıkarmak isteyenlerin yayın politikalarını gösteren bir şartnameyi ilgili
makama önceden vermeleri gerekir. Bu şartname uygun görülürse yayım izni (ruhsat)
verilir, uygun görülmezse verilmez. Şartnamelerde yer alan hususlardan bir kaçını şöyle
gösterebiliriz:
• Yalnızca gazetenin ilgi alanına giren haberler verileceği,
• Hükümet aleyhinde yayın yapmayacağı,
• Uygun olmayan kelimelerin kullanılmayacağı,
• Anlamı belirsiz yazıların yayımlanmayacağı,
• Kadınlar ve öğrencilerden gelen yazıların yayımlanmayacağı,
• Sansür memurlarının çıkardığı yerler hakkında yorum yapılmayacağı,
Buna karşın sansüre uğrayan yerlerin boş olarak yayımlanamayacaktır. Doğru yanıt E seçeneğinde verilmiştir.

Bu dönemde Namık Kemal, Mizancı Murad, Ziya Paşa, Ahmet Midhat, Selim Sabit Efendi, Celaleddin Paşa, Ebuzziya Tevfik gibi yerli yazarlarla Dante, Emile Zola, Hammer, Henry Layard, James White, Jules Verne, Lamartine, Lord Byron, Machiavelle, Marquise de Sade, Milton, Myers, Piere Loti, Rousseau, Shakespeare, Victor Hugo, Walter Scott gibi yabancı yazarların eserlerinin Osmanlı ülkesine girmesi yasaklanmıştır. Tespit edildiğinde imha edilmiştir. Buna karşın Süreli yayınların sansüründe her zaman katı davranılmadığı görülür. Şayet saraya yakın yayınsa bunun anlayışla karşılandığı bile olurII. Abdülhamid Devri’nin jurnalleriyle ünlü sıra dışı gazete sahibi Baba Tahir’in Malumat’ı böyle bir ayrıcalığa sahiptir. Gazete 22-24 Mayıs 1898 tarihlerinde sansür tarafından yasaklanan yazıları yayımlamasına rağmen herhangi bir ceza almaz. Hatta matbaasını düzenlemek için saraydan para talep eden Tahir Bey’e 200 lira verilir. Bu yardımın yapıldığı ay içinde gazeteye 50 lira daha yardım yapılır. Doğru yanıt D seçeneğinde verilmiştir.

Serhafiye Ahmet Celaleddin Paşa, yurtdışına giderek gazetecilerle görüşüp siyasi tutukluların ve sürgünlerin affı konusunda Sultan adına söz verir. Asıl amaç rejim muhaliflerini göz önünde bulundurarak kontrol edebilmektir. Bunun üzerine yurda dönen gazetecilere devlette görev veren Abdülhamid, önemli bir muhalif kitleden kurtulmayı başarır. Sultan’a şiddetli muhalefet gösteren Jön Türk gazetecilerinden pişman olup yurda dönenlerin sayısı hiç de az değildir. Bu afla yurtdışında veya yurtiçinde devlet görevlisi olan isimlerden bazıları Abdullah Cevdet, Diran Kelakyan, Mizancı Mehmed Murad, Süleyman Nazif, Teodor Kasap ve Tunalı Hilmi'dir. Doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

Agence Constatinapole muhabiri Bay Groser Sadaretebaşvurarak, Avrupa’da Osmanlı Devleti aleyhine Almanca, Fransızca, İngilizce ve Rusça bir kitabın yayımlanacağını ihbar eder. Şayet kendisine aylık 50 lira maaş verilirse, bu yayını engelleyebileceğini söyler. Bu amaçla günlerce Sadaret’e gidip gelir, hattahasta olduğu günlerde bu talebini yenilemek için karısını gönderir. Groser’in teklifini padişaha ileten Sadrazam Said Paşa, onun geçmişinin karanlık olduğunu, böyle bir ödeme yapılmamasını önerir. Sadrazamın bu önerisine karşın 10 Eylül 1895 tarihli irade ile Bay Groser aylık 50 lira maaşa bağlanır. Doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

Mizancı Murad, 1892 yılında yayımlanan Turfanda mı Turfa mı? (1980) adlı romanında Osmanlı Devleti’ni ilgilendiren sorunları işler. Türk edebiyatının ilk tezli romanı olan eserde yazar şu konuları ele alır:
1. Devlete ve topluma hizmet insanın ilk görevidir.
2. Aydınlar ulusal kurtuluş için çalışmalıdır.
3. Milliyet ve din birbirine zıt kavramlar değildir.
4. Devlet kötü yönetimden kurtulmalıdır.
5. Toplumsal hastalığın kaynağı cehalet ve görgüsüzlüktür.

Doğru yanıt C seçeneğinde verilmiştir.

Tercüman-ı Hakikat gazetesi  büyük bir mektep görünümündedir. İçindeki
yazılar roman, tarih ve muhtelif konulardan oluşmaktadır. Ahmet Midhat'ın damadı Muallim Naci de gazetenin edebî kısmını maharetle idare etmiştir. Doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

Paris’te çıkarılan İncili Çavuş’ta Abdülhamid ve onun yönetim anlayışını eleştiren karikatürler  sıkça yayımlanmıştır. Doğru yanıt C seçeneğinde verilmiştir.

İsviçre’nin Cenevre şehrinde çıkarılan Bebe Ruhi de etkin bir mizah yayınıdır. Sultan Hamid ve yönetim anlayışının eleştirisi yanında, Avrupa (Balkan) Müslümanlarına karşı yapılan şiddet ve mezalim, mizahi yazı ve karikatürlerle sıkça tenkit edilir. Bebe Ruhi’nin ilginç bir özelliği, yazılarında Arap alfabesinin yanı sıra Latin alfabesini de kullanmasıdır. Doğru yanıt D seçeneğinde verilmiştir.

Osman Nuri’nin Abdülhamid-i Sani ve Devr-i Saltanatı, (1911) başlıklı eseri geniş ölçüde Paul Fesch adında bir Fransız’ın 1907 yılında yayımlanan anılarına dayanmaktadır.

Osmanlı basını, bu dönemde, 1865 yılında ilan edilmiş bir kanuna bağlıdır. Bu kanuna göre, gazetelerin siyasi veya idari yazıları yayımlamadan önce resmî izin almaları gerekir.

Kanun-ı Esâsi: “Temel Kanun” anlamına gelen Anayasa. Daha çok 23 Aralık 1876 tarihinde ilân edilen Osmanlı Anayasası’nı ifade eder.

Sultan Abdülhamid, yurtiçinde gazeteleri birer ikişer yasaklarken, yurtdışında yayım­lanan gazeteleri de kendine bağlamanın yollarını araştırır. Önce, kendi hesabına çalışan birkaç gazete elde eder. Viyana’da yayımlanan Correspondance isimli gazeteye çok para ve­rir ancak kandıramaz. Nicolaides Efendi’nin başlangıçta Paris’te ve daha sonra Brüksel’de çıkardığı l’Orient gazetesi sırf Abdulhamid’in sermayesiyle yayımlanırdı.

Takip edilmesi gereken yayınların sayısı zamanla artınca Said Paşa, 16 Aralık 1882 ta­rihli yazı ile Matbuat-ı Ecnebiye Kalemi kurulmasını talep eder. Bunun üzerine 6 Şubat 1883 tarihinde Hariciye Nezareti bünyesinde Matbuat-ı Ecnebiye Müdürlüğü kurularak fa­aliyete geçer.

II.Abdülhamid döneminde “Yıldız Böceği” isimli fıkrayı yayınladığı için geçici olarak kapatılan gazete Mecmua-ı Fünun gazetesidir. Bakınız Tablo 3.1

II.Abdülhamid döneminde Tarik gazetesinin geçici olarak kapatılma nedeni memur maaşlarının geç verildiğine dair uydurma haber yapmasıdır. Bakınız Tablo 3.1.

26 Ağustos 1901 tarihinde Matbuat-ı Dâhiliye Müdürlüğü’ne atanan Hıfzı Bey sansür işlerini Saraçhane’de bulunan konağından idare eder. Diğer yerli yazarlar yasaklılar arasında yer alır. Bakınız Tablo 3.2

Nicolaides Efendi, II. Abdülhamid’in sermayesi ile kurulan L’Orient adlı gazetenin sahibidir. Diğer seçenekler için bakınız Tablo 3,2

1897 yılında II. Abdülhamid’in affından yararlanarak Şura’yı Devlet Üyeliğine atanan yazar Mizancı Mehmed Murad. Bakınız Tablo 3.7