TÜRK BASIN TARİHİ - Deneme Sınavı - 13

Mizah basınının yokluğunu kısa zamanda fark eden Teodor Kasap, 24 Kasım 1870 tarihinde Diyojen’i çıkarmaya başlar. Aslında bu dergiyi daha önce Fransızca ve Rumca olarak yayımlar. Bununla da kalmaz, dergiyi Ermeni harfleri ile Türkçe olarak da çıkarmaya başlar. Bu farklı dillerdeki yayınların ardından Diyojen Türkçe olarak yayımlanınca büyük bir ilgiyle karşılaşır. Doğru cevap B’dir.

MÖ 1750’li yıllarda Eski Mısırlılardan kalma haber içerikli yazılar bulunduğu, hatta Firavun Amesis’in bu tür yazılarda yapılan eleştiriler yüzünden hastalanıp kahrından öldüğü bilinmektedir.

MÖ 1890’larda Mezopotamya bölgesinde yaşayan Babiller, halkı ilgilendiren haberleri, fırınlanmış kil tabletlere yazıp duvarlara asarak halka duyururlar.

Kamuoyu yaratmanın önemini kavrayan Roma imparatoru Julius Sezar (MÖ 100-44) döneminde senato tutanaklarının Acta Senatus (Senato Haberleri) adıyla yayımlanması halka yönelik haber yayıncılığının ilk örneklerinden biri sayılır.

Bunun gibi Sezar’ın MÖ 59 yılında Roma’da günlük olarak çıkarılan Acta Diurna (Günlük Haberler) gazetesini çıkardığına dair belgeler mevcuttur. Bir tarz el ilanı şeklinde düzenlenen Acta Diurna’da halka ilginç gelebilecek haberler yayımlanır.

Çin’de MS 618-907 yılları arasında devlet memurlarına dağıtılan
ve bürokratik işleyişi konu alan Bao (Duyuru) adı verilen raporların da bu amaçla oluşturulduğu söylenebilir.

1563 yılında Venedik’te basılan ve Fogli D’avvisi denen haber bültenleri Müslüman (Türk)-
Hıristiyan savaşları hakkında bilgi içerirler. Bu tür haber bültenlerinin İspanya, Almanya ve İtalya’da büyük rağbet götürdükleri bilinmektedir.

Örneğin o yıllarda posta arabalarının Avrupa şehirleri arasında haftada bir yolculuk yapmaları sebebiyle bu tür yayınlar haftalık olarak çıkarılıp farklı yerlere gönderilirler. Bu şekilde haftalık olarak çıkarılan ilk bültene 1597 yılında Floransa’da rastlanır

Haftalık dışında yıllık olarak yayımlanan haber bültenlerinin ilk örneği ise 1588 yılında Frankfurt’ta Latince olarak yayımlanmaya başlanır.

Osmanlı ülkesinde Türkçe gazete çıkarma istek ve teşebbüsleri Tanzimat Dönemi’nden çok önceye dayandığı bilinmektedir. Daha 1750 yılında bir yabancının “Avrupa’nın Siyasal ve Tarihi Olaylarının Haberleri” adlı bir gazete çıkarma isteği, sultanın otoritesini sarsabileceği düşüncesiyle reddedilir. Bunun yanı sıra sonraki yıllarda yabancı uyrukluların bu alanda söz sahibi olduğu görülür. Hatta ülkede ilk gazeteyi 1795 yılında Fransız büyükelçiliği çıkarır. Bulletin de Nouvelles adıyla on beş günde bir çıkarılan gazete, Fransız çıkarlarını koruyan anlayışla yayın yapar.

Aydınlanmacı bir kişiliğe sahip olan Napolyon 21 Ağustos 1798'de Mısır Enstitüsü’nü kurdurarak ülke araştırmalarına ağırlık verir. Napolyon burada çalışan bilim adamlarından şu ilginç konularda araştırmalar yapmasını ister: Mısır fırınları nasıl geliştirilebilir? Şerbetçi otundan bira yapılabilir mi? Nil suları nasıl temizlenir? Mısır hukuk sistemi nasıl düzenlenebilir? Mısır halkının en fazla neye ihtiyacı vardır?’de Mısır Enstitüsü’nü kurdurarak ülke araştırmalarına ağırlık verir.

Roma İmparatoru Julius Sezar döneminde bugünkü resmi gazetelerin atası sayılan Acta Publica (Halk Haberleri) adlı tek sayfalık bültenler yayımlanmaya başlanır.

Doğru cevap B’dir.

Roma İmparatoru Julius Sezar’ın MÖ 59 yılında Roma’da günlük olarak çıkarılan Acta Diurna (Günlük Haberler) gazetesini çıkardığına dair belgeler mevcuttur. Doğru cevap E’dir.

Türk basın tarihi açısından Bulak Matbaası ve burada yayımlanan Türkçe kitaplar kadar, Vekâyi-i Mısriyye adlı gazete de önemlidir. Türkçe kısımları bulunan gazete ilk olarak 2 Aralık 1828 tarihinde çıkarılmaya başlanır. Mehmet Ali Paşa’nın yayın öncesi ve sonrası yakından ilgilendiği gazete, haftalık olarak çıkarılması planlansa da zaman içinde buna uyulmadığı görülür. 37x 22 cm. ebadındaki gazete 4 sayfadan oluşur. Her sayfasında sağ sütun Türkçe, sol sütun Arapçadır. Daha çok iç kamuoyunu aydınlatmak için çıkarılan gazete modernleşmenin en önemli göstergelerinden biri olarak tarihteki yerini alır (YAZICI, 1991: 267-278).

Doğru cevap A’dir.

Bilim ve kültüre çok önem veren Napolyon Fransız subayların Arapça öğrenebilmeleri için dilbilgisi kitapları getirtir. Kısa bir zaman sonra matbaayı Kahire’ye taşıtan Napolyon burada 1798-1801 yılları arasında Courier de L’Egypte (Mısır Habercisi) ve La Decade Egyptienne (Mısır’da On Yıl) adlı gazete ve dergiyi çıkarır.

Doğru cevap C’dir.

Türk basın tarihinin önemli figürlerinden biri olan Alexandre Blacque, Fransız İhtilal’nde kralı destekleyen babasıyla birlikte kaçarak İzmir’e yerleşen ve Osmanlı tebasına geçen bir aileye mensuptur. Gazetesinin kapatılması üzerine 1828 yılı Ocak ayında, Osmanlı hükümetinin desteğini alarak, İzmir’de Courrier de Smyrne adlı gazeteyi yayımlamaya başlar. Doğru cevap B’dir.

Bir yanda resmi gazete, öte yanda özellikle İzmir’de gelişen azınlık özel gazetelerinin artması devleti bu alana ilişkin düzenlemeler yapmaya sevk eder. 8 Şubat 1857 tarihinde yürürlüğe gire Matbaa Nizamnamesi’nde bu alanla ilgili düzenlemeler yapılır. Doğru cevap C’dir.

Sadrazam Ali Paşa döneminde hazırlanan ve Ali Kararname diye adlandırılan 17 Mart 1867 tarihli düzenleme ile basına daha sıkı bir denetim getirilir. Doğru cevap D’dir.

Ali Kararname birkaç yıl içinde etkisini gösterir ve kapatılan yayınların sayısı artar. Bunlardan bir kısmı şöyledir:

Doğru cevap E’dir.

William Churchill, kendisne tanınan imtiyaza dayanarak 31 Temmuz 1840 tarihinde Ceride-i Havadis adlı gazeteyi çıkarmaya başlar. On günde bir yayımlanan yarı resmi nitelikte olan gazete, özellikle ticari konularla ilgilenmesi ve dilinin sadeliği yönüyle dikkat çekicidir. Doğru cevap C’dir.