TÜRK BASIN TARİHİ - Deneme Sınavı - 11

Ali Kararname birkaç yıl içinde etkisini gösterir ve kapatılan yayınların sayısı artar. Bunlardan bir kısmı şöyledir: İbret (1871), Diyojen (1871), İbretnüma-yı Alem (1871), Letaif-I Asar (1873), Hadika (1873), İbret (1873), Hülasa-ı Efkar (1874), Şark (1874) ve Hayal (1874). Doğru cevap E’dir.

Sezar’ın MÖ 59 yılında Roma’da günlük olarak çıkarılan Acta Diurna (Günlük Haberler) gazetesini çıkardığına dair belgeler mevcuttur. Bir tarz el ilanı şeklinde düzenlenen Acta Diurna’da halka ilginç gelebilecek haberler yayımlanır.

Çin’de MS 618-907 yılları arasında devlet memurlarına dağıtılan ve bürokratik işleyişi konu alan Bao (Duyuru) adı verilen raporların da bu amaçla oluşturulduğu söylenebilir.

Dilsel açıdan sıradan halkın anlayabileceği sadelikte ilgi çekecek taze haberler el ilanlarıyla halka duyurulur. Örneğin Almanya’da el ilanları (Flugblatt) yazılı ve resimli olarak iki farklı türde üretilir.

Türk basın tarihi açısından Bulak Matbaası ve burada yayımlanan Türkçe kitaplar kadar, Vekâyi-i Mısriyye adlı gazete de önemlidir. Türkçe kısımları bulunan gazete ilk olarak 2 Aralık 1828 tarihinde çıkarılmaya başlanır. Mehmet Ali Paşa’nın yayın öncesi ve sonrası yakından ilgilendiği gazete, haftalık olarak çıkarılması planlansa da zaman içinde buna uyulmadığı görülür. 37x 22 cm. ebadındaki gazete 4 sayfadan oluşur. Her sayfasında sağ sütun Türkçe, sol sütun Arapçadır.

İzmir’de Alexandre Blacque (Blak Bey: 1797-1837) tarafından 1821 yılında çıkarılan Le Spectateur Oriental, Fransız politikalarını eleştiren ve Türklerin haklılığını savunan yazılar yazar.

II. Mahmud, Blak Bey’i İstanbul’a çağırarak ondan resmî bir gazete çıkarmasını istedi. Le Moniteur Ottoman (Osmanlı Aynası) gazetesi 1831 yılında çıkarılmaya başlandı. Osmanlı çıkarlarını savunan bir anlayışla yayın yapan gazetede, daha sonraları Takvim-i Vekâyi’deki yazıların Fransızca çevirileri de yayımlandı.

Doğru cevap A'dır.

Resmi Gazete: Takvim-i Vekâyi Basının gücünü ve önemini iyi kavrayan II. Mahmud’un asıl amacı, basın yolu ile kamuoyuna yenilikleri tanıtmak ve taşra ile merkez yönetimi arasındaki iletişim kopukluğunu giderebilmektir. Görünenin ardında yatan bir başka niyet ise basın yolu ile toplumu kontrol altında tutabilmektir.

Türk gazeteciliği veya Tanzimat Dönemi basını denilince akla ilk gelmesi gereken kişi şüphesiz İbrahim Şinasi’dir (1826-1871). Çağdaşlaşma Dönemi Türk Edebiyatı’nın kurucusu olan Şinasi, 1800’lü yılların ikinci nesli içinde doğar.

Hürriyet Önderi: Namık Kemal Tanzimat Dönemi’nin önemli aydınlarından biri olan Namık Kemal edebiyat dünyasında hürriyet şairi olarak tanınır. Şinasi ile tanıştıktan sonra düşünceleri daha çok siyasi ve toplumsal alana yönelir, şiirinin konusu değişir.

Hiciv Üstadı: Ziya Paşa 1829 yılında İstanbul’da doğan Ziya Paşa, özel hocalardan Arapça ve Farsça öğrenir, Beyazıt Rüştiyesi’nden mezun olur. Devlette çeşitli kademelerde memurluklar yapar, en son Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye üyeliğine yükselir. Özellikle siyasi yazıları ile dikkat çeken Ziya Paşa bu görüşlerini daha çok Yeni Osmanlı Cemiyeti’nin önemli yayın organlarından olan Hürriyet’te yayımlar.

İnsanların, çevrelerinde gelişen olaylar, değişen durumlar hakkında haber alma ve meraklarını giderme arayışlarının kökeni eski çağlara dayanır. Önceleri sözlü olarak iletilen haberler yazının icadıyla birlikte yerini farklı uygulamalara bırakır. MÖ 1890’larda Mezopotamya bölgesinde yaşayan Babiller, halkı ilgilendiren haberleri, fırınlanmış kil tabletlere yazıp duvarlara asarak halka duyururlar. Doğru yanıt A’dır.

Haber mektupları veya bültenlerinin hazırlanmasında haberleri derleyenler (muhabir), yazanlar, çoğaltanlar ve bunları dağıtanların bulunması bir noktada gazetecilik sektörünün nasıl oluşması edilmesi gerektiğini göstermektedir. Merkezî bir yerde yüksek sesle okunan bültenleri zenginler satın alıp okurken, parası olmayanlar cüzi bir ödeme yaparak yalnızca dinlemekle yetinirler. Halk bunları dinlemek için “Gazetta” adı verilen, en küçük değere sahip Venedik parası öder. Bu ücret, zaman içinde haber değeri taşıyan, günlük, haftalık veya daha farklı periyotlarda basılan ürünlerin ortak adı olarak kullanılmaya başlanır. Doğru yanıt C’dir.

İlk gazete 1605 yılında Strasbourg’da Almanca olarak Kutsal Roma İmparatorluğu’nda yayınlanmıştır. Doğru cevap A’dır.

Basının gücünü ve önemini iyi kavrayan II. Mahmud’un asıl amacı, basın yolu ile kamuoyuna yenilikleri tanıtmak ve taşra ile merkez yönetimi arasındaki iletişim kopukluğunu giderebilmektir. Doğru cevap A’dır.

Osmanlı Devleti’nde 1840 yılında yayın hayatında başlayan yarı-resmi nitelikte olan gazetenin adı Ceride-i Havadis’tir. Doğru cevap C’dir.

1876 yılının verilerine göre Osmanlı Devleti’nde Abdülaziz döneminde Arapça, Rumca, Ermenice, Bulgarca, İbranice, Fransızca, İngilizce ve Almanca dillerinde süreli yayın yapılmakta ancak İspanyolca yayın bulunmamaktadır. Doğru cevap E’dir.

Türk gazeteciliği veya Tanzimat Dönemi basını denilince akla ilk gelmesi gereken kişi şüphesiz İbrahim Şinasi’dir (1826-1871). Çağdaşlaşma Dönemi Türk Edebiyatı’nın kurucusu olan Şinasi, 1800’lü yılların ikinci nesli içinde doğar. Yaklaşık 46 yıl yaşayan İbrahim Şinasi, kısa süren ömrüne rağmen önemli yeniliklerde öncü rolü oynar. Bu öncülük onu hem teorik hem de pratik anlamda kültürel çağdaşlaşmanın gerçek lideri konumuna çıkarır. İlk gazeteci, ilk tiyatro yazarı, ilk bilimsel derleyici olması yanında ilk ideolojik şiirlerin şairi olarak da bilinir. Doğru cevap A’dır.

Şinasi’nin, siyasi ve sosyal konuların işlendiği kısa-uzun toplam 24 makalenin üçü Tercüman-ı Ahvâl’de, diğerleri ise Tasvir-i Efkâr’da yayımlanmıştır. Bu yazıları içerik bakımından siyasi, sosyal, eğitim-basın ve ekonomik konularla ilgili olmak üzere dört gruba ayırmak mümkündür. Doğru cevap E’dir.

Ali Suavi yazılarında dilde sadelik, imla sorunu, dil-din münasebeti, Türk Dili’nin üstünlükleri, resmi dil konusu, kavramlar konusu, edebiyat ve tiyatro konularına ağırlık vermiştir. Ekonomi konusunu yazılarına taşıyan isim Ziya Paşa’dır. Doğru cevap D’dir.