TÜRK BASIN TARİHİ - Deneme Sınavı - 10

1870 yılında Teodor Kasap (1835-1905) tarafından çıkarılan Diyojen ilk mizah gazetesi olarak kabul edilir. Doğru cevap B’dir.

Yaklaşık 46 yıl yaşayan İbrahim Şinasi, kısa süren ömrüne rağmen önemli yeniliklerde öncü rolü oynar. Bu öncülük onu hem teorik hem de pratik anlamda kültürel çağdaşlaşmanın gerçek lideri konumuna çıkarır. İlk gazeteci, ilk tiyatro yazarı, ilk bilimsel derleyici olması yanında ilk ideolojik şiirlerin şairi olarak da bilinir.

Türk hiciv edebiyatının önde gelen şahsiyetlerinden biri olan Ziya Paşa, Yeni Osman- lılar Cemiyeti’ne ön ayak olan, daha sonra onları ortada bırakan Mustafa Fâzıl Paşa’yı Kaside-i Raiye’sinde şöyle eleştirir:
Çekip bizi götürdüler şütür gibi katar ile;
İşin neticesi budur şu öndeki himar ile...

Son yapılan bir araştırmaya göre ilk mizah yayını 1868 yılında çıkarılan Terakki gazetesinin 1870 yılı Aralık ayında okuyucularına ek olarak verdiği Terakki Eğlence baş- lığıyla yayımlanan mizah ekidir.

Tanzimat döneminde, Anadolu’nun farklı şehirlerinde irili-ufaklı 15 adet süreli yayın çıkarılır. İntibah-İzmir, bunlardan birisidir.

Bu yıllarda Hürriyet, Suavi’nin bir yazısı nedeniyle mahkeme kararıyla kapatılır ve Ziya Bey İsviçre’ye kaçar. 13 Nisan 1870 tarihinde Cenevre’de gazeteyi litografi usulüyle yeniden çıkarmaya başlar.

Devir Gazetesi, 6 Eylül 1872 tarihinde İzmir’de Mehmed Sâlim tarafından yayımlanır. İlk sayıda bu Türkçe gazetenin İzmir’de yayımlanma nedeni hakkında bir yazı basılır. Mehmed Sâlim’e göre asıl sebep şehirdeki azınlık basınının etkinliğini kırmaktır.

1865 yılında yayına başlayan Tuna gazetesi, taşrada çıkarılan ilk resmî gazete olur.

1865 yılında Şinasi, Paris’e gidince Namık Kemal Tasvir-i Efkâr gazetesini kendi başına devam ettirmeye çalışır. Gazete bir süre ha- ber ve resmî ilan ağırlıklı olarak çıkar. Daha sonra Namık Kemal şehircilik, eğitim, mali- yenin ıslahı gibi konulara el atmaya başlar. Kadınların okutulması konusunu ortaya atar.

Gazete yazarlarından Namık Kemal, Erzurum Vali Muavinliği’ne, Ziya Bey ise Kıbrıs Mutasarrıflığı’na atanır.

Şinasi, Fuat Paşa’nın arzusu ile yeni çıkarılan Ceride-i Askeriye gazetesinin tanıtımına ilişkin bir makale yayımlar.

Önceleri sözlü olarak iletilen haberler yazının icadıyla birlikte yerini farklı uygulamalara bırakır. MÖ 1890’larda Mezopotamya bölgesinde yaşayan Babiller, halkı ilgilendiren haberleri, fırınlanmış kil tabletlere yazıp duvarlara asarak halka duyururlar.

Almanya’da el ilanları (Flugblatt) yazılı ve resimli olarak iki farklı türde üretilir. XV. yy’da yaygın olarak kullanılan bu ilanlar bir noktada gazetelerin öncüleri sayılır.

1563 yılında Venedik’te basılan ve Fogli D’avvisi denen haber bültenleri Müslüman (Türk)- Hıristiyan savaşları hakkında bilgi içerirler.

1828 yılında Mısır’da yayımlanan Vekâyi-i Mısriyye (Mısırdaki Olaylar) Osmanlı Türkçesi ile çıkarılan ilk gazetedir. Bu gazete Avrupa’daki ilk örnekten 219 yıl sonra yayınlanır. Matbaanın kabulündeki yaklaşık 280 yıllık gecikmenin bir benzerinin gazetecilikte de yaşandığını anlaşılmaktadır.

1750 yılında bir yabancının “Avrupa’nın Siyasal ve Tarihi Olaylarının Haberleri” adlı bir gazete çıkarma isteği, sultanın otoritesini sarsabileceği düşüncesiyle reddedilir.

Osmanlı ülkesinde ilk gazeteyi 1795 yılında Fransız büyükelçiliği çıkarır. Bulletin de Nouvelles adıyla on beş günde bir çıkarılan gazete, Fransız çıkarlarını koruyan anlayışla yayın yapar.

1 Kasım 1831 tarihinde, Türk gazeteciliğinin ilk örneği olan Takvim-i Vekâyi , resmî kanalla yayımlanmaya başlanmıştır.

William Churchill, 12 Mayıs 1836 tarihinde hapisten çıkarılır. Kendisine yağ ihracatı ve gazete çıkarma dâhil birtakım imtiyazlar verilir. Churchill, kendisine verilen imtiyaza dayanarak 31 Temmuz 1840 tarihinde Ceride-i Havadis adlı gazeteyi çıkarmaya başlar.

Sadrazam Âli Paşa döneminde hazırlanan ve Âli Kararname diye adlandırılan 17 Mart 1867 tarihli düzenleme ile basına daha sıkı bir denetim getirilir.