TÜRK ANAYASA HUKUKU

“A” ve “B“ seçeneklerinde şeklî-organik kritere göre yargı fonksiyonu tanımlanmaktadır. “D” ve "E" seçeneklerinde ise Anayasaya göre yargı yetkisinin kullanımı tanımlanmaktadır. Maddi kritere göre yargı fonksiyonu, hukuki uyuşmazlıkların çözümlenmesi ve hukuka aykırılık iddialarının karara bağlanması anlamına gelir. Doğru cevap C’dir.

“A”, “B”, “C” ve “D” seçeneklerindeki yargı fonksiyonunun, yasama ve yürütme fonksiyonundan farklı olan özelliklerini belirten ifadeler bulunmaktadır. Yargı organlarının yazı işleri ve idari personelinin işlemlerinin yargısal değil, idari mahiyette olması; yargı fonksiyonunun, yasama ve yürütme fonksiyonundan farklı olan özelliklerinden biri değildir. Doğru cevap E’dir.

"B" seçeneğinde mahkemelerin “yürütme organına karşı bağımsızlığı”, “C” ve “D” seçeneklerinde “diğer yargı organlarına karşı bağımsızlığı”, "E" seçeneğinde “çevreye karşı bağımsızlığı” ifade edilmektedir. “Belli bir davanın görülmesiyle ilgili olarak kanunla bile bir mahkemeye emir verilememesi” mahkemelerin yasama organına karşı bağımsızlığını ifade eden seçenektir. Doğru cevap A’dır.

Anayasanın 138’inci maddesi mahkemelerin bağımsızlığını, 140’ıncı maddesi yasama ve yürütme organının hâkimlik teminatını zayıflatıcı nitelikte düzenleme ve işlemler yapmasının önlenmesini, 154’üncü maddesi Yargıtay’ın, 159’uncu maddesi Hakimler ve Savcılar Kurulunun görevlerini düzenlemektedir. Anayasanın 139’uncu maddesi ise “hâkimlik ve savcılık teminatı”nı düzenlemektedir. Doğru cevap B’dir.

Hâkimler ve Savcılar Kurulunun 3 üyesi birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş adlî yargı hâkim ve savcıları arasından, 1 üyesi birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş idarî yargı hâkim ve savcıları arasından olmak üzere toplam 4 üye Cumhurbaşkanı'nca seçilmektedir. Doğru cevap D’dir.

Anayasa, kanunların anayasaya uygunluğunu denetlemek için Anayasa Mahkemesini; temyiz mercii olarak idari yargı alanında Danıştayı, adli yargı alanında Yargıtayı; mahkemeler arasındaki görev ve yetki uyuşmazlıklarını çözmek için Uyuşmazlık Mahkemesini; idarenin mali denetimi alanında görev yapmak üzere Sayıştayı ve seçim uyuşmazlıklarını kesin karara bağlamak üzere Yüksek Seçim Kurulunu öngörmüş bulunmaktadır. 1982 Anayasası ile getirilen askerî mahkemeler ise 2017 değişikliğiyle kaldırılmış bulunmaktadır. Doğru cevap C’dir.

Adli yargı ikinci derece mahkemeleri, bölge adliye mahkemeleridir. İş mahkemeleri, kadastro mahkemeleri, tüketici mahkemeleri ise belirli kişiler arasında çıkan uyuşmazlıklara veya belli konularla ilgili uyuşmazlıklara bakan özel mahkemelerdir. 2014 yılında yapılan düzenlemelerle Bölge İdare Mahkemeleri istinaf mahkemelerine dönüştürülmüş, kanun yolları da buna göre yeniden düzenlenmiştir. Doğru cevap A’dır.

Vergi, benzeri mali yükümlülükler ve ödevler hakkında Danıştay ile Sayıştay kararları arasındaki uyuşmazlıklarda Danıştay kararları esas alınır. Doğru cevap D’dir.

On beş üyeden oluşan Anayasa Mahkemesi’nin üç üyesi Türkiye Büyük Millet Meclisi, on iki üyesi ise Cumhurbaşkanı tarafından seçilir. Doğru cevap E’dir.

Yüce Divan sıfatıyla yürütülecek yargılamalar Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu tarafından yapılmaktadır. Doğru cevap D’dir.

Yargı fonksiyonu yasama ve yürütme fonksiyonundan
farklı olarak şu özelliklere sahiptir:
1. Yargı fonksiyonunun amacı, hukuk düzeninin
korunması ve adaletin gerçekleştirilmesidir.
Yasama fonksiyonu ve yürütme
fonksiyonunun amacı ise, kamu yararının
gerçekleştirilmesidir.
2. Yargısal işlemde hâkim, önüne getirilen
olayla ilgili hukuk kuralını tespit ederek
olaya uygular. Bu nedenle, idari işlemlerin
inşaî (kurucu) niteliğine karşılık, yargısal
işlemler gösterici (tespit edici) bir nitelik
taşırlar.
3. Yargısal işlemler kesin hüküm özelliğine sahiptir.
Bu nedenle kural olarak kaldırılabilen
ve değiştirilebilen yasama işlemleri ve
idari işlemlerden farklı olarak, kesinleşmiş
yargı kararlarının kaldırılmaları veya değiştirilmeleri
mümkün değildir.
4. Yargı fonksiyonunu yürüten organlar (mahkemeler),
idari organlardan farklı olarak bağımsızlık
özelliğine sahiptirler.

Yasama organına karşı bağımsızlık: Buna
göre, yasama organı, belli bir davanın görülmesiyle
ilgili olarak kanunla bile bir mahkemeye
emir veremez. Görülmekte olan
bir dava hakkında Yasama Meclisinde yargı
yetkisinin kullanılması ile ilgili soru sorulamaz,
görüşme yapılamaz veya herhangi bir
beyanda bulunulamaz (AY.m.138/3). Bir
kimseyi kanunen tâbi olduğu mahkemeden
başka bir merci önüne çıkarma sonucunu
doğuran yargı yetkisine sahip olağanüstü
merciler kurulamaz (AY.m.37/2).

Diğer yargı organlarına karşı bağımsızlık:
Mahkemeler, üst mahkemelerin itiraz ve
temyiz mercii sıfatıyla verdikleri kararlar
dışında, kendileri dışındaki mahkemelerin
kararlarıyla kural olarak bağlı değildirler.
Bu nedenle, üst mahkemelerin alt mahkemelere
davaların görülmesiyle ilgili olarak
genel nitelikte emir ve talimat vermeleri
mümkün değildir.

Hâkimlik teminatı, hâkimlerin her türlü
maddî ve manevî baskıdan uzak olarak
huzur ve sükûn içinde tam bir serbestlik
ve tarafsızlıkla görev yapabilmelerine
imkân sağlayan kişisel güvencelerdir.

Hâkimler ve Savcılar Kurulunun görevleri şunlardır
(AY.m.159,f.8):
1. Adli ve idari yargı hâkim ve savcılarını mesleğe
kabul etme, atama ve nakletme, geçici
yetki verme, yükselme ve birinci sınıfa ayırma,
kadro dağıtma, meslekte kalmaları uygun
görülmeyenler hakkında karar verme,
disiplin cezası verme, görevden uzaklaştırma
işlemlerini yapmak.
2. Adalet Bakanlığının, bir mahkemenin kaldırılması
veya yargı çevresinin değiştirilmesi
konusundaki tekliflerini karara bağlamak.
3. Anayasa ve kanunlarla verilen diğer görevleri
yerine getirmek

2018 yılında Cumhurbaşkanlığı sistemine geçilirken bakanlıklardaki müsteşarlıklar kaldırılmış, müsteşarların görevlerini bakan yardımcılarının yerine getirmesi öngörülmüştür.

Anayasa’nın 159’uncu maddesinde (f.9) hâkim
ve savcıların denetlenmesiyle ilgili olarak şu düzenleme
yer almaktadır: Hâkim ve savcıların görevlerini;
kanun ve diğer mevzuata (hâkimler için idari nitelikteki
genelgelere) uygun olarak yapıp yapmadıklarını
denetleme; görevlerinden dolayı veya görevleri
sırasında suç işleyip işlemediklerini, hâl ve eylemlerinin
sıfat ve görevleri icaplarına uyup uymadığını
araştırma ve gerektiğinde haklarında inceleme ve soruşturma
işlemleri, ilgili dairenin teklifi ve Hâkimler
ve Savcılar Kurulu Başkanının oluru ile Kurul müfettişlerine
yaptırılır. Soruşturma ve inceleme işlemleri,
hakkında soruşturma ve inceleme yapılacak olandan
daha kıdemli hâkim veya savcı eliyle de yaptırılabilir.

Hâkimler ve Savcılar Kurulunun yalnızca
meslekten çıkarma cezasına ilişkin kararlarına
karşı yargı yolu açıktır.

Geniş bir uygulama alanına sahip olan adli yargı, hukuk ve ceza yargısından oluşmaktadır. Diğer yargı kollarının görevine girmeyen davalara adli yargıda bakılır.

Hukuk mahkemeleri ve ceza mahkemeleri
olarak ikiye ayrılan adli mahkemelerin teşkilâtı
26.9.2004 tarih ve 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece
Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin
Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun
ile yeniden düzenlenmiştir. Adli yargı teşkilâtı, üç
dereceli olup hukuk ve ceza mahkemeleri, bölge
adliye mahkemeleri ile Yargıtay’dan oluşmaktadır.