TÜRK ANAYASA HUKUKU

Kamu yararını gerçekleştirmek yargı fonksiyonunun özelliklerinden değildir. Bu nedenle doğru şık “b”dir.

*Yasama ve yürütme organları ile idare, mahkeme kararlarının yerine getirilmesini geciktiremezler. Bu nedenle doğru şık “e”dir.

Bu ifade mahkemelerin yasama organına karşı olan bağımsızlığını açıklamaktadır. Bu nedenle doğru şık “a”dır.

Hâkimler ve savcıların kendileri istemedikçe başka bir yere atanamamaları hâkimlik ve savcılık teminatı kapsamında değildir. Bu nedenle doğru şık “c”dir.

1982 Anayasasında 2017 yılında yapılan değişiklik ile askeri mahkemeler kaldırılmıştır. Bu nedenle doğru şık “d”dir.

Bir mahkemede görülmekte olan bir uyuşmazlığa uygulanacak olan bir kanun hükmünün anayasa­ya uygun olup olmadığı sorununun ortaya çıkması hâlinde Anayasa Mahkemesi tarafından yapılan denetime somut norm denetimi adı verilir. Bu nedenle doğru şık “b”dir.

On beş üyeden oluşan Anayasa Mahkemesi’nin on iki üyesi Cumhurbaşkanı tarafından seçilir. Bu nedenle doğru şık “b”dir.

Anayasa Mahkemesi yüksek mahkeme üyelerini kişisel suçlar nedeniyle değil görevleriyle ilgili suçları nedeniyle yargılar. Bu nedenle doğru şık “e”dir.

Milletlerarası antlaşmalar Anayasa Mahkemesinin denetimine tabi değildir. Bu nedenle doğru şık “e”dir.

Kanunlar, Anayasa yargısında somut norm denetimine tabidir. Bu nedenle doğru şık “a”dır.

Yasama organına karşı bağımsızlık: Buna göre, yasama organı, belli bir davanın görülmesiyle ilgili olarak kanunla bile bir mahkemeye emir veremez. Görülmekte olan bir dava hakkında Yasama Meclisinde yargı yetkisinin kullanılması ile ilgili soru sorulamaz, görüşme yapılamaz veya herhangi bir beyanda bulunulamaz (AY.m.138/3). Bir kimseyi kanunen tâbi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarma sonucunu doğuran yargı yetkisine sahip olağanüstü merciler kurulamaz.

Yargı bağımsızlığının sağlanması sadece mahkemelere bağımsızlık tanınması ile gerçekleştirilemez. Bunun için hâkimlere de tayin, terfi, görevden alma, maaş ve diğer özlük haklarıyla ilgili güvenceler tanınarak, onların her türlü maddi ve manevi baskıdan uzak olarak huzur ve sükûn içinde tam bir serbestlik ve tarafsızlıkla görev yapabilmelerine imkân hazırlanmalıdır. İşte hâkimlere tanınan bu kişisel güvencelere “hâkimlik teminatı” adı verilmektedir (Kuru, 1966: 29). Hâkimlik teminatı, kural olarak savcıları da kapsamaktadır.

Anayasa hâkimlerin özlük işleri hakkında karar vermek üzere, mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarına göre kurulup görev yapacak olan Hâkimler ve Savcılar Kurulu oluşturulmasını öngörmüştür.

2017 değişikliğiyle yapısı yeniden düzenlenen ve üyelerin TBMM ve Cumhurbaşkanı tarafından seçilmesini öngören Anayasanın 159’uncu maddesine göre Hâkimler ve Savcılar Kurulu onüç üyeden oluşur; iki daire halinde çalışır. Kurulun Başkanı Adalet Bakanıdır. Adalet Bakanlığı Müsteşarı Kurulun tabiî üyesidir. Kurulun, üç üyesi birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş adlî yargı hâkim ve savcıları arasından, bir üyesi birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemişidarî yargı hâkim ve savcıları arasından Cumhurbaşkanınca; üç üyesi Yargıtay üyeleri, bir üyesi Danıştay üyeleri, üç üyesi nitelikleri kanunda belirtilen yükseköğretim kurumlarının hukuk dallarında görev yapan öğretim üyeleri ile avukatlar arasından Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından seçilir.

Anayasa, kanunların anayasaya uygunluğunu denetlemek için Anayasa Mahkemesini; temyiz mercii olarak idari yargı alanında Danıştayı, adli yargı alanında Yargıtayı; mahkemeler arasındaki görev ve yetki uyuşmazlıklarını çözmek için Uyuşmazlık Mahkemesini; idarenin mali denetimi alanında görev yapmak üzere Sayıştayı ve seçim uyuşmazlıklarını kesin karara bağlamak üzere Yüksek Seçim Kurulunu öngörmüş bulunmaktadır.

Hukuk mahkemeleri ve ceza mahkemeleri olarak ikiye ayrılan adli mahkemelerin teşkilâtı 26.9.2004 tarih ve 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun ile yeniden düzenlenmiştir. Adli yargı teşkilâtı, üç dereceli olup hukuk ve ceza mahkemeleri, bölge adliye mahkemeleri ile Yargıtay’dan oluşmaktadır.

Adli yargı alanında en üst mahkeme, Yargıtaydır. Yargıtay, adlîye mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adli yargı merciine bırakmadığı nihai kararları ve hükümleri son merci olarak inceleyip karara bağlar. Ayrıca, kanunla belirtilen davalara ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar. Bunun dışında Yargıtay, ülkede adli yargı alanında içtihat birliğini sağlamakla görevli üst mahkemedir.

Seçimle oluşan ve siyasal bir organ olan parlamento üzerinde yargı organları vesayet kuramaz. Zira yasama organı, egemenlik yetkisini kullanan yegâne organdır.

Anayasa yargısının benimsendiği ülkelerin büyük çoğunluğunda merkezileşmiş sistem tercih edilmiştir. Merkezileşmemiş modelde ise, kanunların anayasaya uygunluğunun denetlenmesi için, özel bir mahkeme kurulmayıp, bu yetki genel mahkemeler tarafından kullanılmaktadır.