TÜRK ANAYASA HUKUKU

Anayasaya göre yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır.

Maddi kritere göre yargı fonksiyonu, hukuki uyuşmazlıkların çözümlenmesi ve hukuka aykırılık iddialarının karara bağlanması anlamına gelir. Şeklî-organik kritere göre ise, yargı organlarınca verilen kararlar ile yapılan diğer işlemler yargı işlemidir.

Yargı fonksiyonu yasama ve yürütme fonksiyonundan farklı olarak şu özelliklere sahiptir:

Yargı bağımsızlığını sağlamaya yönelik bir tedbir de, adli ve idari yargı hâkim ve savcılarının özlük işlerine bakmakla görevli Hâkimler ve Savcılar Kurulunun getirilmiş olmasıdır (AY.m.159).

Yargı bağımsızlığının sağlanması için hâkimlere de tayin, terfi, görevden alma, maaş ve diğer özlük haklarıyla ilgili güvenceler tanınarak, onların her türlü maddi ve manevi baskıdan uzak olarak huzur ve sükûn içinde tam bir serbestlik ve tarafsızlıkla görev yapabilmelerine imkân hazırlanmalıdır. İşte hâkimlere tanınan bu kişisel güvencelere “hâkimlik teminatı” adı verilmektedir (Kuru, 1966: 29). Hâkimlik teminatı, kural olarak savcıları da kapsamaktadır.

Anayasa, kanunların anayasaya uygunluğunu denetlemek için Anayasa Mahkemesini; temyiz mercii olarak idari yargı alanında Danıştayı, adli yargı alanında Yargıtayı; mahkemeler arasındaki görev ve yetki uyuşmazlıklarını çözmek için Uyuşmazlık Mahkemesini; idarenin mali denetimi alanında görev yapmak üzere Sayıştayı ve seçim uyuşmazlıklarını kesin karara bağlamak üzere Yüksek Seçim Kurulunu öngörmüş bulunmaktadır.

1982 Anayasası ile getirilen askerî mahkemeler ise 2017 değişikliğiyle kaldırılmış bulunmaktadır. Bundan böyle askeri uyuşmazlıklar da genel mahkemelerce görülecektir. Anayasanın 2017 değişikliğiyle getirilen hükmüne göre, “Disiplin mahkemeleri dışında askerî mahkemeler kurulamaz. Ancak savaş halinde, asker kişilerin görevleriyle ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevli askerî mahkemeler kurulabilir.”

Yargıtay üyeleri, birinci sınıfa ayrılmış adli yargı hâkim ve Cumhuriyet savcıları ile bu meslekten sayılanlar arasından Hâkimler ve Savcılar Kurulunca üye tamsayısının salt çoğunluğu ile gizli oyla seçilirler (AY.m.154/2).

Anayasa’nın 148’inci maddesinin birinci fıkrasına göre, Anayasa Mahkemesi kanunların Anayasaya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetler. Öte yandan Anayasa’nın 90’ıncı maddesinin son fıkrasına göre, “usulüne göre yürürlüğe konulmuş Milletlerarası antlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz.”

1982 Anayasası iptal davası olarak genel korunma davasını düzenlemiş, organ davasına yer vermemiştir. Buna göre, kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve TBMM İçtüzüğünün tamamının veya bazı hükümlerinin Anayasaya aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesinde iptal davası açmaya yetkili kişi ve organlar Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisinde en fazla üyeye sahip iki siyasi parti grubu ile TBMM üye tamsayısının en az beşte biri tutarındaki üyeleri olarak sayılmıştır (m.150). Kanunların ve anayasa değişikliklerinin şekil bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla iptal davası açma yetkisi ise sadece Cumhurbaşkanı ve TBMM üye tamsayısının beşte biri tutarındaki üyelere tanınmıştır (m.148,f.2).

Hâkimler ve Savcılar Kurulu üyeleri TBMM ve Cumhurbaşkanı tarafından seçilmektedir. Doğru cevap C şıkkıdır.

HSK'nın başkanı, Adalet Bakanı'dır, yani Adalet Bakanıdır.

Bunun yanı sıra HSK üyeleri birinci sınıf adlî ve idarî yargı hâkimleri, Yargıtay ve Danıştay üyeleri, hukuk dalında yapan öğretim üyeleri ve avukatlar arasından seçilir. Doğru cevap D şıkkıdır.

HSK'nın üye sayısı 13'tür.

Doğru cevap B şıkkıdır.

Yargıtay, kanunla belirtilen davalara ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na göre, bölge adliye mahkemesi hukuk dairelerinden verilen temyizi kabil nihai kararlar ile hakem kararlarının iptali talebi üzerine verilen kararlara karşı temyiz yoluna başvurulabilir. Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre de, bölge adliye mahkemesi ceza dairelerinin bozma dışında kalan hükümleri temyiz edilebilir. 

Doğru cevap B şıkkıdır.

Danıştay üyelerinin dörtte biri Cumhurbaşkanı, dörtte üçü HSK tarafından seçilir. 

Doğru cevap E şıkkıdır.

İngiltere, klasik manada anayasa yargısına yer vermeyen bir ülkedir. İngiltere'de anayasa yargısının ön şartı olarak kabul edilen yazılı ve katı anayasa da bulunmamaktadır.

Doğru cevap A şıkkıdır.

Türkiye’de, kanunların anayasaya uygunluğunun siyasal denetimi 1876 ve 1924 Anayasaları tarafından benimsenmiştir. Ayrıca 1961 ve 1982 Anayasalarının, anayasa yargısı ile birlikte bazı siyasal denetim usullerine de yer vermiş olduğunu görmekteyiz. 1921 Anayasası ise ne siyasi denetim ne de hukuki deneti araçlarına yer vermiştir.

Doğru cevap C şıkkıdır.

2017 değişiklikleri ile birlikte Anayasa Mahkemesi'nin üye sayısı on beş, üyelerin azami görev süresi on iki yıldır. 

Doğru cevap D şıkkıdır.

Parlamento kararları, TBMM İçtüzüğü, yasama dokunulmazlığının kaldırılması ve milletvekilliğinin düşürülmesi kararları hariç, Anayasa Mahkemesinin denetimine tâbi değildir. Çünkü parlamento kararları vatandaşlara yükümlülük getirici nitelikte değildir.

Doğru cevap A şıkkıdır.

Kanunların şekil bakımından anayasaya aykırılığı iddiasıyla iptal davası açma süresi on gün, esas bakımından iptal davası açma süresi altmış gündür.

Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin şekil ve esas bakımından anayasaya aykırılığı iddiasıyla iptal davası açma süresi altmış gündür.

Anayasa değişikliklerine ilişkin esas bakımından iptal davası açılamaz; şekil bakımından ise dava açma süresi on gündür. 

Doğru cevap E şıkkıdır.