TÜRK ANAYASA HUKUKU

Parlamenter hükûmet, yürütme iktidarının, yasama iktidarından kaynaklandığı ve ona karşı sorumlu olduğu hükûmet sistemidir. Hükûmet, yasama organına karşı sorumludur, yani yasama organının güvenine dayanır ve güvensizlik oyuyla görevinden uzaklaştırılabilir. Buna karşılık, devlet başkanının da meclisi feshetme yetkisi vardır. Parlamenter sistemde yürütme organı iki başlıdır (düalist: devlet başkanı ve başbakan). Cumhuriyetlerde devlet başkanı cumhurbaşkanı, monarşilerde ise hükümdardır. Bununla birlikte, yürütmede asıl yetkinin, yasama organına karşı sorumlu olan bakanlar kuruluna ait olduğu kabul edilmektedir. Parlamenter hükûmet sisteminde devlet başkanının siyasal sorumluluğu yoktur. Dolayısıyla devlet başkanının görevine parlamento veya başka bir anayasal organının son vermesi mümkün değildir. Devlet başkanının görevinden uzaklaştırılmasının tek yolu vatana ihanet veya anayasayı ihlal gibi ağır suçlardan dolayı cezai sorumluluğunun ortaya çıkarılmasıdır. Parlamenter hükûmet sisteminde, başbakan yasama organı içinden seçilir. Bakanlar kurulu üyelerinin dışarıdan da seçilmesi mümkün olmakla birlikte, çoğunlukla bunlar da yasama organın içinden seçilirler. Dolayısıyla başkanlık sisteminden farklı olarak parlamenter sistemde aynı kişiler hem yasama hem de yürütme organı içinde görev alabilmektedirler. Parlamenter sistemde başbakan ve kabine kolektif bir yürütme organıdır. Doğru cevap C’dir.

Anayasaya göre, yürütme yetkisi ve görevi (m.8) doğrudan halk tarafından seçilen (m.101) Cumhurbaşkanına aittir. Anayasaya göre, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakan olarak atanırlarsa üyelikleri sona erer (m.106/4). Aynı şekilde bir milletvekilinin Cumhurbaşkanı seçilmesi durumunda, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği sona erer (m.101/4). Dolayısıyla aynı kişinin hem yasama hem de yürütme organında görev alabilmesi mümkün değildir. Cumhurbaşkanlığı sisteminde Cumhurbaşkanının halka karşı siyasi sorumluğu da vardır. Bu sorumluluk seçimler yoluyla işleyecektir. Cumhurbaşkanlığı Sisteminde Türkiye Büyük Millet Meclisi veya Cumhurbaşkanının kararıyla, her iki organın birlikte seçimlerinin yenilenebilmesi öngörülmüştür. TBMM ve Cumhurbaşkanına gerekli görmeleri halinde yasama ve yürütme organlarını birlikte erken seçime götürebilme yetkisinin verilmesi, bu organlar arasında çıkabilecek krizlerin aşılmasına yardım edecektir. Amerikan sisteminde Başkanın atamalarının Kongrenin onayına tabi olması Başkanı bütünüyle güçsüz hale getirdiğinden, Cumhurbaşkanlığı Sisteminde Cumhurbaşkanı ile Meclisin yetkileri çatışmaya yol açmayacak şekilde ayrıştırılmıştır. Doğru cevap B’dir.

Maddi kriter, devletin hukuki fonksiyonlarının tasnifini, bu fonksiyonların yerine getirilmesinde başvurulan işlemlerin hukuki mahiyetine göre yapmaktadır. Maddi kritere göre yasama fonksiyonu, kişisel olmayan, genel, sürekli ve objektif yürütme fonksiyonu ise, kişisel, somut ve subjektif işlemler yapılmasını ifade eder. Örneğin, yasama organınca yapılan kanunlar ve içtüzükler ile yürütme organınca yapılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ve yönetmelikler maddi kriter bakımından yasama fonksiyonuna dahildirler. Şeklî ve organik kriter, devletin hukuki fonksiyonlarını bu fonksiyonları yerine getiren organa ve yapılış şekillerine göre tasnif etmektedir. Bu kritere göre, yasama fonksiyonu, yasama organı tarafından yapılan işlemleri; yürütme fonksiyonu, yürütme organı tarafından yapılan işlemleri; yargı fonksiyonu ise, yargı organı tarafından yapılan işlemleri ifade eder. Örneğin, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından çıkarılan Medeni Kanun, TBMM İçtüzüğü, milletvekilliğinin düşürülmesine ilişkin kararlar yasama işlemi; Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılan kararnameler, yönetmelikler ve kararlar ile diğer idare organlarınca yapılan işlemler yürütme işlemi; yargı organlarınca verilen kararlar ile yapılan diğer işlemler yargı işlemidir. Doğru cevap D'dir.

Maddi kriter, devletin hukuki fonksiyonlarının tasnifini, bu fonksiyonların yerine getirilmesinde başvurulan işlemlerin hukuki mahiyetine göre yapmaktadır. Maddi kritere göre yasama fonksiyonu, kişisel olmayan, genel, sürekli ve objektif yürütme fonksiyonu ise, kişisel, somut ve subjektif işlemler yapılmasını ifade eder. Örneğin, yasama organınca yapılan kanunlar ve içtüzükler ile yürütme organınca yapılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ve yönetmelikler maddi kriter bakımından yasama fonksiyonuna dahildirler.Şeklî ve organik kriter, devletin hukuki fonksiyonlarını bu fonksiyonları yerine getiren organa ve yapılış şekillerine göre tasnif etmektedir. Bu kritere göre, yasama fonksiyonu, yasama organı tarafından yapılan işlemleri; yürütme fonksiyonu, yürütme organı tarafından yapılan işlemleri; yargı fonksiyonu ise, yargı organı tarafından yapılan işlemleri ifade eder. Örneğin, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından çıkarılan Medeni Kanun, TBMM İçtüzüğü, milletvekilliğinin düşürülmesine ilişkin kararlar yasama işlemi; Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılan kararnameler, yönetmelikler ve kararlar ile diğer idare organlarınca yapılan işlemler yürütme işlemi; yargı organlarınca verilen kararlar ile yapılan diğer işlemler yargı işlemidir. Doğru cevap E'dir.

Anayasa’ya göre, “Yasama yetkisi Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisinindir. Bu yetki devredilemez” (m.7); “Yürütme yetkisi ve görevi, Cumhurbaşkanı tarafından, Anayasa’ya ve kanunlara uygun olarak yerine getirilir” (m.8); “Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır” (m.9). Anayasa, devletin üç temel fonksiyonunu ayrı ayrı düzenlemek ve farklı organlar tarafından yürütülmesini öngörmek suretiyle hukuki anlamda “fonksiyonlar ayrılığı”nı kabul etmiştir. Yürütme yetkisi ve görevi, Cumhurbaşkanı tarafından, Anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir (m.8). 1982 Anayasası’nın yürütme organını güçlendirmek amacıyla 1961 Anayasası’ndan farklı olarak yürütmeyi sadece bir görev değil, görev ve yetki olarak nitelendirmesi, idarenin kanuniliği ilkesini ve yürütmenin aynı zamanda görev olma niteliğini ortadan kaldırmamaktadır. Doğru cevap D'dir.

Anayasa’nın yürütmeyi aynı zamanda bir yetki olarak kabul etmesinin önemi ve anlamı, yürütme organının doğrudan Anayasa’dan kaynaklanan ve kullanılması için daha önce bir kanun çıkarılmasına gerek olmayan cumhurbaşkanlığı kararnameleri bakımından kendini göstermektedir. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile, yürütme organının ilk elden düzenleme yapabilmesi mümkündür. Bu durum Anayasadan kaynaklanan istisnai bir yetkidir. Başka bir ifade ile Cumhurbaşkanlığı kararnameleri, 8. madde ile düzenlenen idarenin kanuniliği ilkesine, yine Anayasadan kaynaklanan bir istisna oluşturmaktadır.

Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin tabi olduğu sınırlar Anayasada belirlenmiştir (m.104/17). Buna göre, Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Kanunda açıkça düzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunlarda farklı hükümler bulunması halinde, kanun hükümleri uygulanır. Türkiye Büyük Millet Meclisinin aynı konuda kanun çıkarması durumunda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz hale gelir. Cumhurbaşkanının doğrudan Anayasadan kaynaklanan yetkisiyle çıkaracağı Cumhurbaşkanlığı kararnameleri de kural olarak kanunlara eşdeğer normlar olup, yürütme bakımından uyulması zorunlu düzenlemelerdir. Doğru cevap C’dir.

Meclis hükûmeti sistemi, kuvvetler birliği ve meclisin üstünlüğü ilkesine dayanır. Yasama ve yürütme yetkilerinin mecliste toplandığı bu sistemde, yürütme ayrı bir kuvvet olarak kabul edilmemektedir. Yürütme organının Meclis üzerinde, fesih dahil hiçbir yetkisi bulunmamaktadır. Buna karşılık Meclis yürütme organının görevine her an son verebilir. Muhalefet kurumunu içermeyen meclis hükûmeti sisteminde parlamentodaki bütün önemli siyasal gruplar yürütme içinde de temsil imkânı elde etmektedirler. Doğru cevap A’dır.

Maddi kriter, devletin hukuki fonksiyonlarının tasnifini, bu fonksiyonların yerine getirilmesinde başvurulan işlemlerin hukuki mahiyetine göre yapmaktadır. Maddi kritere göre yasama fonksiyonu, kişisel olmayan, genel, sürekli ve objektif yürütme fonksiyonu ise, kişisel, somut ve subjektif işlemler yapılmasını ifade eder. Örneğin, yasama organınca yapılan kanunlar ve içtüzükler ile yürütme organınca yapılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ve yönetmelikler maddi kriter bakımından yasama fonksiyonuna dahildirler. Şeklî ve organik kriter, devletin hukuki fonksiyonlarını bu fonksiyonları yerine getiren organa ve yapılış şekillerine göre tasnif etmektedir. Bu kritere göre, yasama fonksiyonu, yasama organı tarafından yapılan işlemleri; yürütme fonksiyonu, yürütme organı tarafından yapılan işlemleri; yargı fonksiyonu ise, yargı organı tarafından yapılan işlemleri ifade eder. Örneğin, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından çıkarılan Medeni Kanun, TBMM İçtüzüğü, milletvekilliğinin düşürülmesine ilişkin kararlar yasama işlemi; Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılan kararnameler, yönetmelikler ve kararlar ile diğer idare organlarınca yapılan işlemler yürütme işlemi; yargı organlarınca verilen kararlar ile yapılan diğer işlemler yargı işlemidir. Doğru cevap D'dir.

Anayasa hukukunda hükûmet sistemleri, yasama ve yürütme kuvvetlerinin birbirleriyle olan ilişkilerine göre tasnif edilmektedir. Yasama ve yürütme kuvvetlerinin birbiriyle ilişkileri, pozitif anayasa hukukunda hükûmet sistemleri tasnifinin dayandığı temeli oluşturur. Doğru cevap C'dir.

Bu ilişkilerin niteliğine görehükûmet sistemleri, başkanlık sistemi, parlamenterhükûmet sistemi, meclis hükûmeti sistemi ve yarıbaşkanlık sistemi biçiminde tasnif edilmektedir. Doğru cevap D'dir.

Yarı-başkanlık sisteminde, halk tarafından seçilen ve önemli anayasal yetkilere sahip bir cumhurbaşkanı ile yasama organına karşı sorumlu bir başbakan ve bakanlar kurulu vardır. Doğru cevap E'dir.

1921 Anayasası döneminde Türkiye’de de uygulanan meclis hükûmeti sistemi günümüzde İsviçre’de uygulanmaktadır. Doğru cevap B'dir.

2017 yılında Anayasa değişikliği ile ülkemizde kabul edilen başkanlık sistemi, 24 Haziran 2018 tarihinde birlikte yapılan TBMM ve Cumhurbaşkanı seçimleriyle birlikte yürürlüğe girmiş bulunmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Türkiye’de 1961 ve ilk düzenlemesinde 1982 Anayasası parlamenter hükûmet sistemini benimsemiştir. Doğru cevap B'dir.

Devletin üç temel hukuki fonksiyonu olan yasama, yürütme ve yargı fonksiyonlarının yerine getirilmesi görevi, Anayasa ile devletin üç ana organı olan yasama (TBMM), yürütme (Cumhurbaşkanı) ve yargı (bağımsız mahkemeler) organlarına verilmiştir. Doğru cevap C'dir.

Fonksiyonlar ayrılığı, iktidarın çeşitli fonksiyonlarının, aralarında bir iş birliği bulunan değişik organlar tarafından yerine getirilmesidir. Doğru cevap D'dir.

Yargı fonksiyonu: Maddi kritere göre yargı fonksiyonu, hukuki uyuşmazlıkların çözümlenmesi ve hukuka aykırılık iddialarının karara bağlanması anlamına gelir. Doğru cevap A'dır.

Yasama ve yürütme fonksiyonları arasındaki fark, kanunun üstünlüğüne ve idarenin kanuna tâbi oluşuna dayanan hiyerarşik bir güç farkıdır. Doğru cevap B'dir.

Anayasa hukukunda hükûmet sistemleri, yasama ve yürütme kuvvetlerinin birbirleriyle olan ilişkilerine göre tasnif edilmektedir. Doğru cevap B'dir.