TÜRK ANAYASA HUKUKU

Aktif statü hakları (siyasi haklar), kişilerin devlet yönetimine katılmasını sağlayan haklardır. Kişiler seçimlerde ve halkoylamasında oy kullanmak, aday olmak vb. yollarla ülke yönetiminde söz sahibi olma ve siyasi kararların alınmasına katılma imkânını elde ederler. Siyasi parti kurma, partilere girme, kamu hizmetlerine girme, dilekçe hakkı ve vatandaşlık hakları bu kategoriye giren haklardandır. Doğru cevap C'dir.

Kişinin dokunulmazlığı, din ve vicdan hürriyeti ve özel hayatın gizliliği "Kişinin hakları ve ödevleri" bölümünde yer alırken; çalışma ve sözleşme hürriyeti ise "sosyal ve ekonomik haklar" bölümünde yer almaktadır. Doğru cevap D'dir.

İfade hürriyeti insanları suç işlemeye teşvik etmek ya da iftira, sövmek, hakaret etmek biçiminde kullanılamaz; basın hürriyetinin muhtevasında “kişilerin şeref ve haysiyetine tecavüz” yoktur; dilekçe hakkı, hakaret ve tehdit içeremez; toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı silahlı ve saldırılı olarak kullanılamaz sınırlamaları objektif sınırlar içinde yer almaktadır. Tüm bu sınırlar, temel hak ve hürriyetlerin objektif sınırlarındandır. Ancak "mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz" sınırı, temel hak ve hürriyetlerin anayasal sınırları (doğrudan anayasa tarafından konulan sınırlar) arasındadır. Doğru cevap E'dir.

Temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılması ölçülü olmalıdır. Ölçülülük ilkesi, “sınırlamada başvurulan aracın sınırlama amacını gerçekleştirmeye elverişli olmasını, bu aracın sınırlama amacı açısından gerekli olmasını ve araçla amacın ölçüsüz bir oran içinde bulunmamasını ifade eder”. Ölçülülük ilkesinin amacı, kamu gücünün gereksiz ve aşırı bir şekilde kullanımını önleyerek temel hak ve hürriyetleri güvence altına almaktır. Doğru cevap C'dir.

Temel hak ve hürriyetler kavramı; “insan hak­ları” ile aynı anlamda kullanılabildiği gibi, “bütün diğer haklardan yararlanmanın temeli olan hak­lar”, “anayasa ile tanınan hak ve hürriyetler” ya da “uluslararası sözleşmeler ve demokratik anayasalarla tanınmış hak ve hürriyetler”i ifade etmek için de kullanılabilmektedir. Doğru seçenek B‘dir.

Negatif statü hakları (kişi hakları), kişinin devlet tarafından ihlal edilmemesi ve dokunulmaması gereken özel alanının sınırlarını belirleyen, yaşama hakkı, din ve vicdan hürriyeti, düşünce hürriyeti, kişi dokunulmazlığı, konut do­kunulmazlığı ve işkence yasağı gibi hürriyetlerdir. Doğru seçenek A‘dir.

Pozitif statü hakları: Pozitif statü hakları (sos­yal haklar), negatif statü haklarının aksine devlete olumlu bir davranışta bulunma ve hizmet etme, katkı sağlama ve yardımda bulunma yükümlülüğü ve sosyal alanda belli ödevler ve fonksiyonlar yük­leyen, sağlık hakkı, öğrenim hakkı, çalışma hakkı, sosyal güvenlik hakkı ve konut hakkı gibi haklar­dır. Doğru seçenek D’dir.

İnsan haklarının kapsam ve muhteva olarak gelişmesi karşısında yetersiz kalan klasik tasnifler­den farklı olarak, henüz anayasalarda tam olarak yer almamakla birlikte, insan hakları alanında yeni birtakım tasnifler yapılmaktadır. İnsan haklarını, ortaya çıkışları ve gelişim süreçleri itibarıyla kuşak­lar halinde sınıflandıran bu yaklaşım, başlangıçtan günümüze insan haklarını üç kuşakta ele almakta­dır: Birinci kuşak, “insan kişiliğinin korunmasına ilişkin medeni ve siyasal hakları”; ikinci kuşak, insanın onur içinde yaşamasını amaçlayan “ekono­mik, sosyal ve kültürel hakları”, üçüncü kuşak ise insanın uygun çevrede ve barış içinde yaşamasını amaçlayan “dayanışma hakları”nı kapsamaktadır. Doğru seçenek C‘dir. Doğru seçenek C‘dir.

1982 Anayasası’nın temel hak ve hürriyetlere ilişkin düzenlemesi kapsam ve sistematik olarak 1961 Anayasası’na benzemekle beraber, iki anayasa arasında insan haklarına yaklaşım ve bunların sınırlanması konusunda ciddi farklılıklar bulunmaktadır Doğru seçenek A‘dir.

1982 Anayasası, temel hak ve hürriyetlere ilişkin genel hükümler bölümünde temel hak ve hürriyetlerin niteliği, sınırlanması, kötüye kullanılamaması ve durdurulması gibi hususlara yer vermiştir. Temel hak ve hürriyetlerin niteliği başlığını taşıyan 12’nci maddeye göre, “Herkes kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir (f.1). Temel hak ve hürriyetler, kişinin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı ödev ve sorumluluklarını da ihtiva eder (f.2)”.Doğru seçenek A‘dir.

Anayasada belirtilmiş olmasa bile bazı hak ve hürriyetlerin kendi niteliklerinden doğan, başka bir ifa­deyle “eşyanın tabiatında mevcut” olan sınırları vardır. İşte bunlara “objektif sınırlar” adı verilir. Bu sınırlar söz konusu olduğunda, hak ve hürriyetlerin nasıl sınırlanacağı değil, geçerlilik ve muhtevalarının nereye kadar uzandığının belir­lenmesi gerekir. Doğru seçenek E‘dir.

1982 Anayasa’sının ilk düzenlemesinde (m.13) yer verilmeyen 1961 Anayasasındaki (m.11) “öze dokunmama” kriteri, 2001 yılında 13’üncü mad­dede yapılan değişiklikle yeniden Anayasaya girmiş bulunmaktadır. Türk Anayasa Hukukuna ilk defa Federal Alman Anayasasından esinlenilerek 1961 Anayasası ile sokulan “hak ve hürriyetlerin özü­ne dokunmama” kriteri şöyle tanımlanmaktadır: “Bir hak ve hürriyetin özü, onun vazgeçilmez un­suru, dokunulduğu takdirde söz konusu hürriyeti anlamsız kılacak olan aslî çekirdeğidir”. Doğru seçenek C‘dir.

1998 yılında yürürlüğe giren 11 no’lu Protokol ve 2010 yılında yürürlüğe giren 14 no’lu Protokol ile yapısı ve işeyişi yeniden düzenlenen Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi önüne gelen davaları incelemek üzere, Tek Yargıçlı Düzen, üç yargıçlı Komiteler, yedi yargıçlı Daireler ve on yedi yargıçlı Büyük Daireden oluşmaktadır. Doğru seçenek A‘dir.

AİHM Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin kısaltması olarak yer almaktadır. Doğru seçenek B‘dir.

Hak, hukuk tarafından kişiye tanınmış olan ve belli bir şeyin yerine getirilmesini içeren isteme yetkisidir.

1982 Anayasası, hakları ve ödevleri birlikte düzenlemiştir. Temel hak ve hürriyetlerle ilgili bölümlerin başlıkları şu şekildedir: “Kişinin hakları ve ödevleri”, “sosyal ve ekonomik haklar ve ödevler”, “siyasi haklar ve ödevler”. Ayrıca Anayasa’nın 12’nci maddesinde ise, temel hak ve hürriyetlerin, kişinin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı ödev ve sorumluluklarını da ihtiva ettiği vurgulanmıştır. Anayasanın bu yaklaşımı insan hakları teorisi bakımından yerinde değildir. Zira, hak aynı zamanda ödev içeren bir kavram değildir. Doğru cevap A'dır.

Yaşama hakkı dışındaki örnekler pozitif statü haklarına girmektedir.

Kişinin hakları ve ödevleri bölümünde; kişinin dokunulmazlığı, maddî ve manevî varlığı; zorla çalıştırma yasağı; kişi hürriyeti ve güvenliği; özel hayatın gizliliği; konut dokunulmazlığı; haberleşme hürriyeti; yerleşme ve seyahat hürriyeti; din ve vicdan hürriyeti; düşünce ve kanaat hürriyeti; düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti; bilim ve sanat hürriyeti; basın hürriyeti; dernek kurma hürriyeti; toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı; mülkiyet hakkı; hak arama hürriyeti; kanu- ni hâkim güvencesi; suç ve cezalara ilişkin esaslar; ispat hakkı; ve temel hak ve hürriyetlerin korunmasına ilişkin hükümlere yer verilmiştir. Doğru cevap B'dir.

Konut hakkı pozitif statü haklarına girmektedir.

Anayasa temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılmasına ilişkin olarak aşağıdaki ilkeleri veya şartları öngörmüştür. Sınırlandırmanın bu şartların tamamına uygun olması zorunludur:

Sınırlama kanunla yapılmalıdır.

Sınırlama Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere dayanmalı ve öngörül- düğü amaç dışında kullanılmamalıdır.

Sınırlama Anayasanın sözüne ve ruhuna uygun olmalıdır.

Sınırlama demokratik toplum düzeninin ve lâik Cumhuriyetin gereklerine uygun olmalıdır.

Sınırlama, temel hak ve hürriyetlerin özlerine dokunmamalıdır.

Sınırlama ölçülülük ilkesine uygun olmalı, yani makul, dengeli ve kabul edilebilir bir dereceyi aşmamalıdır.

Doğru cevap D'dir.