TÜRK ANAYASA HUKUKU

Türkiye’de açık sayım ve döküm ilkesine göre yapılan ilk seçim 1950 seçimleridir.

2001 Anayasa değişikliğiyle “savaş, çok yakın savaş tehdidi ve terör suçları” hâlleriyle sınırlandırılan idam cezası, 2004 yılında Anayasadan tamamen çıkarılmış bulunmaktadır.

Sosyal devlet, 19’uncu yüzyılda egemen olan ve liberal felsefeden esinlenen “jandarma devlet” anlayışına karşı bir tepki olarak ortaya çıkmıştır.

Lâikliğin ikinci ana unsuru olan din ve devlet işlerinin ayrılığı, din kurumlarının devlet fonksiyonlarını, devlet kurumlarının da dinî fonksiyonları ifa edemeyeceği ve din kurumları ile devlet kurumlarının birbirinden ayrı olduğu anlamına gelir. Başka bir ifadeyle laik devlette, “dine bağlı devlet” ve “devlete bağlı din” uygulaması kabul edilmez. Din ve devlet kurumlarının ayrılığını öngören bir sistemde, dinî fonksiyonların yönetimi ve yürütülmesi her dinin kendi mensuplarına, yani cemaatlere bırakılır. Buna karşılık bu cemaatler de devlet yönetimine katılmazlar. Ancak Anayasa dinî bir kurum olan Diyanet İşleri Başkanlığını bir devlet kurumu olarak öngörmüştür. Lâik devletin siyasi ve hukuki düzeninin herhangi bir dinin kurallarına dayanması zorunlu değildir.

Eşitlik iki anlamda ele alınmaktadır: “Şeklî ya da yatay eşitlik”, kanunların genel ve soyut nitelikte olması ve kapsamında bulunan herkese eşit olarak uygulanmasıdır. Eşitlik ilkesi başka bir açıdan, farklı statü ve durumda olanlara farklı hükümlerin uygulanmasını ifade eder ki, bu anlamda eşitlik “dikey eşitlik” ya da “maddi eşitlik” olarak adlandırılır.

Açık sayım ve döküm ilkesi, oy verme işleminin tamamlanmasından sonra oyların sayımının ve dökümünün kamuya açık olarak yapılmasını ifade eder. Açık sayım ve döküm, seçmenin ortaya koyduğu iradenin sonradan birtakım usulsüzlükler yapılarak değiştirilmesini önleyen, yani seçimin dürüstlüğünü sağlayan önemli bir ilkedir. Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun’a göre, seçim sandıkları ve oy zarfları oy verilen yerde hazır bulunanların gözü önünde açılır ve oylar aynı şekilde sayılır. Türkiye’de açık sayım ve döküm ilkesine göre yapılan ilk seçim 1950 seçimleridir.

Çağdaş demokrasiler azınlık haklarını da koruyacak şekilde “çoğulcu demokrasi” biçiminde uygulanmaktadır. Çoğulcu-liberal demokrasiyi gerçekleştirmenin başlıca araçları ise “insan hakları” ve “hukuk devleti” ilkesidir.

2017 yılında Anayasa’da yapılan değişiklik ile de Cumhurbaşkanının tek başına yapacağı işlemlere karşı dava açılamayacağına ilişkin hüküm yürürlükten kaldırılmıştır. Başkanlık sistemine geçilmiş olması nedeniyle Cumhurbaşkanı yürütme organı haline gelmiş ve Anayasada yürütme organına verilen yetkileri kullanmaya başlamıştır.

Millî gelirin bireyler arasında adaletli ve dengeli bir şekilde dağılmasını sağlamak için kullanılan en önemli araç vergi politikasıdır. Anayasa’nın 73’üncü maddesine göre, “Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, mali gücüne göre, vergi ödemekle yükümlüdür. Vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı maliye politikasının sosyal amacıdır.” Anayasa’nın bu hükmüyle vergi hukukunun önemli bir kuralı olan “mali güce göre vergilendirme ilkesi” kabul edilmiştir.

Eşitlik ilkesi Anayasa’da genel esaslar bölümünde düzenlenmiştir. Anayasa’nın 10 uncu maddesine göre, “Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür. Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz. Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz. Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar.”

Üniter devlet ve federal devlet kavramları: Üniter devlet ile federal devletin örgütlenmesi arasındaki
bilinen farkları şöylece sıralamak mümkündür: Üniter devlette tek bir anayasa, yasama organı ve hükûmet
varken; federal devlette federe devletlerin de kendi anayasaları, yasama organları ve hükûmetleri bulunmaktadır. Üniter bir devlette, yasama, yürütme ve yargı iktidarları federal sistemlerde olduğu gibi bölünemez. Federal devlette, merkezî yönetim ile eyaletler arasındaki yetki paylaşımı ve ilişkiler federal anayasa ile
belirlenir. Genellikle, uluslararası ilişkiler, savunma, para birimi ve ekonominin temel işleyişi federal devletin yetki alanındadır. Üniter devlet ile federalizm arasındaki tercih, hemen hemen bütün kurumları etkiler.

İbadet hürriyetine gelince, bu da kişinin inandığı dinin gerektirdiği bütün ibadetleri, âyin ve törenleri serbestçe yapabilmesi ve başkaları üzerinde
cebir ve şiddet kullanmamak şartıyla inancına göre
yaşayabilmesini ifade eder. Anayasa, kural olarak
ibadet hürriyetini kabul etmekle birlikte, buna
bazı sınırlar getirmiştir. Bu hususu düzenleyen
Anayasa’nın 24’üncü maddesinin birinci fıkrasına
göre, “14’üncü madde hükümlerine aykırı olmamak şartıyla ibadet, dinî ayin ve törenler serbesttir.”
Anayasa’nın ibadet hürriyetini 14’üncü maddedeki
hükümlerle sınırlaması belirsizliklere yol açabileceğinden yerinde bir düzenleme değildir.
İnanç hürriyeti mutlak anlamda sınırsız olmakla
birlikte, ibadet hürriyetine bazı sınırlar getirilebilmektedir. Kural olarak başkalarına zarar vermeyen dinî ibadet ve uygulamalar serbesttir. Başkalarına
zarar veren ibadetler ise sınırlanabilir. İbadet hürriyetinin sınırlarıyla ilgili olarak konuyu bazı örneklerle somutlaştırmak mümkündür: Örneğin, “Tanrılarını hoşnut etmek için her yıl bir genç kızın kurban edilmesini” öngören bir dine mensup olan
insanların bu uygulamalarının yasaklanması, devletin dine müdahalesi sayılmaz. Çünkü insan kurban etmek, en temel insan hakkı olan yaşam hakkını
ortadan kaldırmaktadır.

Demokrasilerde, etkin siyasi görevlere gelecek yöneticiler ve
siyasi karar organları, 4-5 yıllık aralıklarla tekrarlanan seçimlerle belirlenmektedir. Seçimler serbest, genel, eşit, gizli oy ve açık sayım ilkelerine göre yapılmaktadır.

genel oy ilkesi

Yabancılar oy kullanabilir

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı

Eşitlik ilkesi Anayasa’da genel esaslar bölümünde
düzenlenmiştir. Anayasa’nın 10 uncu maddesine
göre, “Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle
ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu
eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür. Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine
aykırı olarak yorumlanamaz. Çocuklar, yaşlılar,
özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik
ilkesine aykırı sayılmaz. Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde kanun
önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek
zorundadırlar.”

hukuk devleti

Meclis hakim güvencesi

İfade hürriyeti sosyal haklar kategorisine girmez. Sosyal haklar sosyal devletin temel amacının herkese insan onuruna yakışır asgari bir hayat düzeyi sağlamak için tanıdığı haklardır.