TÜRK ANAYASA HUKUKU

Türkiye’de, Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’nde başlayan anayasacılık hareketleri çerçevesinde “misak” (sözleşme) biçiminde meydana getirilen ilk anayasal belge olan Sened-i İttifak, 1808 yılında merkezî hükûmetin temsilcileri ile âyan temsilcileri arasında yapılan görüşmeler sonucunda kabul edilmiştir.

Âyanların yararına olan hükümler;

Türkiye’de, Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’nde başlayan anayasacılık hareketleri çerçevesinde “misak” (sözleşme) biçiminde meydana getirilen ilk anayasal belge olan Sened-i İttifak, 1808 yılında merkezî hükûmetin temsilcileri ile âyan temsilcileri arasında yapılan görüşmeler sonucunda kabul edilmiştir.  Dolayısı ile "A" seçeneği Tanzimat Fermanı ile ilgili değildir.

Devlet yönetimine (yasama, yürütme ve yargı faaliyetleri) ilişkin ilkeler:

Padişah tarafından “ferman” biçiminde ilan edilen 1856 tarihli Islahat Fermanı ise Tanzimat Fermanı’ndaki vaadleri yenileyen ve ayrıca din farkı gözetilmeden bütün devlet uyruklarının eşit işlem görmesi ilkesini getiren bir belgedir. Avrupa devletlerinin etkisiyle hazırlanan Islahat Fermanı’nın temel amacı, müslümanlar ile gayrimüslimler arasında her yönden tam bir eşitlik sağlamaktı. Böylece devletin uyrukları arasında var olan vergi, askerlik, yargılama, eğitim, devlet memurluğu ve temsil alanındaki bütün farklar kaldırılıyordu. 
Islahat Fermanı, daha sonraki dönemlerde dış ilişkiler bakımından batılı devletlerin ve Rusya’nın müdahalelerine dayanak oluşturmuş, içeride ise özellikle Hristiyan “millet”lerin bağımsızlık hareketlerinin bir başlangıcı olmuştur (Tanör, 1995: 79).

Sened-i İttifak, 1808 yılında merkezî hükûmetin temsilcileri ile âyan temsilcileri arasında yapılan görüşmeler sonucunda kabul edilmiştir.  Tanzimat Fermanı, Islahat Fermanı ve 1876 Anayasası (Kanun-u Esasî) ise padişah tarafından "ferman" biçiminde ilan edilmişlerdir.

23 maddelik kısa bir anayasa olan 1921 Anayasası’nın en önemli kuralı, “millî egemenlik ilkesi”dir (m.1).

"A" ve "E" seçenekleri 1921 Anayasası çerçevesinde değerlendirirken, "B" ve "D" seçenekleri ise 1961 Anayasası çerçevesinde değerlendirilen yeniliklerdir. 

1924 Anayasası, “Anayasa’nın hiçbir maddesi hiçbir sebep ve bahane ile savsanamaz ve işlerlikten alıkonamaz. Hiçbir kanun Anayasa’ya aykırı olamaz” (m.103) hükmüyle anayasanın üstünlüğü ilkesini benimsemiş olmakla birlikte, kanunların anayasaya uygunluğunun yargısal denetimine yer vermemiştir.

Anayasacılık tarihimizde ilk defa sosyal devlet ilkesini benimseyen, sosyal haklara yer veren, Anayasa Mahkemesi ve Yüksek Hâkimler Kurulunu oluşturan anayasa 1961 Anayasası’dır.

2017 yılında yapılan referandumla yeni bir anayasa kabul edilmemiş, sadece 1982 Anayasası'nda değişikliğe gidilmiştir. 2017 değişikliği sağlıklı işlemeyen parlamenter hükümet sisteminden, istikrarlı yönetimi sağlayacak bir başkanlık sistemine geçişi de sağlamıştır. Bununla birlikte 1982 Anayasasının diğer problemli hükümlerinin de düzeltileceği tümüyle yeni bir anayasa yapılması ihtiyacı devam etmektedir.

Türkiye’de, Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’nde başlayan anayasacılık hareketleri çer- çevesinde “misak” (sözleşme) biçiminde meydana getirilen ilk anayasal belge olan Sened-i İttifak, 1808 yılında merkezî hükûmetin temsilcileri ile âyan temsilcileri arasında yapılan görüşmeler sonu- cunda kabul edilmiştir.

Sened-i İttifak ile kabul edilen hükümlerden bazıları merkezi otorite, bazıları ayanlar ve bazıları da genel olarak halk yararına sonuçlar doğurucu niteliktedir (Tanör, 1995: 35-38).

Bu hükümlerden anlaşılacağı üzere getirilen dü- zenlemeler sadece merkezî otorite ve âyanları değil halkı da ilgilendirmektedir.

"Yoksullar ve reaya korunacak, vergiler hak- sız ve ezici olmayacaktır." genel olarak halk yararına olan hükümlerdendir.

Tanzimat Fermanı ile getirilen hükümleri, dev- let yönetimine ilişkin ilkeler ve hak ve özgürlüklerolmak üzere iki grupta incelemek mümkündür

Devlet yönetimine (yasama, yürütme ve yargı faa- liyetleri) ilişkin ilkeler:

Tanzimat Fermanı’nın devlet yönetimiy- le ilgili en önemli ilkesi, iktidarın kendi kendini sınırlamasıdır. Buna göre, kamusal alan yeni kanunlarla düzenlenecek ve keyfi işlemlere izin verilmeyecektir. Bütün işlem- lerin kanunlara uygun olarak yürütülmesi sağlanacak, buna uymayan görevliler ceza- landırılacaktır.

Keyfi cezalara son verilecek, mahkemelerde duruşmaların aleni olması sağlanacak, yargı kararı olmadıkça kimseye ceza verilmeye- cektir.

Devlet harcamalarının finansmanı için ver- gi toplanacaktır.

Devletin askerî ve diğer harcamaları kanun- la düzenlenecek ve sınırlanacaktır.

Kanunların hazırlanmasında yeni bir yön- tem benimsenmiştir. Buna göre kanunlar, yetkili kurullar (Meclisi Ahkamı Adliye ve Babı Seraskeri Darı Şurası-askerî kanun- larda-) tarafından serbestçe görüşülerek

kararlaştırıldıktan sonra Padişah tarafından

onaylanarak yürürlüğe sokulacaktır.
6. Tanzimat Fermanı’nın devlet yönetimi alanındaki bir diğer önemli ilkesi de, eşit muamele yükümlülüğüdür. Buna göre, Tanzimat Fermanı ile getirilen haklardan din ayrımı gözetilmeksizin devletin bütün

uyrukları yararlanacaktır.

Sened-i İttifak, Tanzimat Fermanı ve Islahat Fermanı anayasa değildir, ancak bir ölçüde de olsa devlet iktidarını sınırlandırma amacı taşıdıkları için “anayasal belge” niteliğindedir

1876 Anayasası (Kanun-u esasî) “Cemiyet-i Mahsusa” adını taşıyan bir kurulca Belçika, Polonya ve Prusya anayasalarından yararlanılarak hazırlanmış ve Mithat Paşa başkanlığındaki Heyet-i Vükela’dan da geçtikten sonra 23 Aralık 1876’da Padişah İkin- ci Abdülhamit tarafından “ferman” biçiminde ilan edilmiştir.

1876 Anayasası, Osmanlı Devleti tebaasının te- mel hak ve hürriyetlerini zamanının anayasalarına benzer bir biçimde düzenlemiştir.

Anayasa’da, kişi hürriyeti (m.9), kişi güvenliği (m.10), ibadet hürri- yeti (m.11), basın hürriyeti (m.12), ticaret, sanat ve ziraat alanlarında şirket kurma hakkı (m.13), dilek- çe hakkı (m.14), öğretim hürriyeti (m.15), eşitlik ilkesi (m.17), mali güce göre vergilendirme ilkesi (m.20), mülkiyet hakkı (m.21), konut dokunul- mazlığı (m.22), tabiî hâkim ilkesi (m.23,89), hak arama hürriyeti (m.83,84), müsadere ve angarya yasağı (m.24), vergilerin kanuniliği ilkesi (m.25), işkence ve eziyet yasağı (m.26), vatandaşlık hakkı (m.8), devlet memurluğuna girme hakkı (m.19) gibi hak, hürriyet ve ilkeler yer almıştır.

1876 Anayasası (m.42-80), birincisi, üyeleri iki dereceli seçimle halk tarafından seçilen Heyet-i Me- busan; ikincisi de, üyeleri Padişah tarafından atananHeyet-i Âyan olmak üzere iki meclisli bir parlamen- to (Meclis-i Umûmi) kurmuştur.

Anayasa, Bakanlar Kurulunun Parlamentoya karşı sorumlu olmasını öngörmemiştir. Dolayısıyla güven oylaması usûlü de yoktur.

Meclis-i Mebusan seçimlerinde de Müdafaa-i Hukukçular büyük çoğunluğu elde etmiş ve son Osmanlı Meclis-i Mebusanı yurdun bölünmezliği- ni ilan eden Misak-ı Millî’yi kabul etmiştir.

Ulusal kurtuluş savaşını da yürütmekte olan Türkiye Büyük Millet Meclisi 1921 yılında yeni bir anayasa kabul etti.

Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti’nde hazırlanışı ve kabulü bakımından en demokratik anayasa olarak kabul edilen 1921 Ana- yasası kısa, fakat siyasal önemi yüksek bir belgedir.

23 maddelik kısa bir anayasa olan 1921 Anayasası’nın en önemli kuralı, “millî egemenlik ilkesi”dir (m.1).

Anayasa’ya göre, Türkiye Devleti, Büyük Millet Meclisi tarafından idare olunur ve Hükûmeti Bü- yük Millet Meclisi Hükûmeti unvanını taşır

1924 Anayasası anayasanın üstünlüğü ilkesini benimsemiştir ancak kanunların anayasaya uygunluğunun yargısal denetimine yer vermemiştir.

1961 Anayasası’nın yapılmasına yol açan fak- törlerin başında, özünde demokratik olan, ancak daha çok tek-partili dönemde uygulanan 1924 Anayasası’nın çoğunlukçu bir demokrasi anlayışını benimsemesi ve çok-partili sistemde uygulanabile- cek güvencelerden mahrum olması gelmektedir.

1924 Anayasası’nın öngördüğü sistemde, mu- halefetteki azınlığın çoğunluk hâline gelebilmesini sağlayacak kurum ve dengeler yetersizdir.

Katı ve düzenleyici nitelikteki 1961 Anayasası, genel esaslar bölümünde, Türkiye Cumhuriyeti- nin, insan haklarına ve başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan millî, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk devleti olduğunu belirtmektedir.

Anayasa, bu bağlamda olmak üzere, “tabiî hâkim ilkesi” ve suç ve cezalara ilişkin prensiplere de yer vermiştir.