TÜRK ANAYASA HUKUKU - Deneme Sınavı - 19

Hak

Anayasa’nın 15’inci maddesi (f.1), savaş, seferberlik veya olağanüstü hallerde, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlâl edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanılmasının kısmen veya tamamen durdurulabileceğini veya bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınabileceğini öngörmektedir. Doğru cevap E'dir.

Jellinek'in sınıflandırmasına göre devlete olumlu bir davranışta bulunma ve hizmet etme, katkı sağlama ve yardımda bulunma yükümlülüğü ve sosyal alanda belli ödevler ve fonksiyonlar yükleyen hak grubu, pozitif statü haklarıdır. Bu haklar, sağlık hakkı, öğrenim hakkı, çalışma hakkı, sosyal güvenlik hakkı ve konut hakkı gibi haklardır. Bu haklar aynı zamanda kişilere de bunların gerçekleştirilmesini devletten talep etme yetkisi verirler.

1980 Anayasası'nın işinin hakları ve ödevleri bölümünde (m.17-40); kişinin dokunulmazlığı, maddî ve manevî varlığı; zorla çalıştırma yasağı; kişi hürriyeti ve güvenliği; özel hayatın gizliliği; konut dokunulmazlığı;haberleşme hürriyeti; yerleşme ve seyahat hürriyeti; din ve vicdan hürriyeti; düşünce ve kanaat hürriyeti; düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti; bilim ve sanat hürriyeti; basın hürriyeti; dernek kurma hürriyeti; toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı; mülkiyet hakkı; hak arama hürriyeti; kanuni hâkim güvencesi; suç ve cezalara ilişkin esaslar; ispat hakkı; ve temel hak ve hürriyetlerin korunmasına ilişkin hükümlere yer verilmiştir.

Anayasada belirtilmiş olmasa bile bazı hak ve hürriyetlerin kendi niteliklerinden doğan, başka bir ifadeyle “eşyanın tabiatında mevcut” olan sınırları vardır. İşte bunlara “objektif sınırlar” adı verilir. Doğru cevap D'dir.

Anayasa temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılmasına ilişkin olarak aşağıdaki ilkeleri veya şartları öngörmüştür. Sınırlandırmanın bu şartların tamamına uygun olması zorunludur:

Sınırlama kanunla yapılmalıdır.

Sınırlama Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere dayanmalı ve öngörül- düğü amaç dışında kullanılmamalıdır.

Sınırlama Anayasanın sözüne ve ruhuna uygun olmalıdır.

Sınırlama demokratik toplum düzeninin ve lâik Cumhuriyetin gereklerine uygun olmalıdır.

Sınırlama, temel hak ve hürriyetlerin özlerine dokunmamalıdır.

Sınırlama ölçülülük ilkesine uygun olmalı, yani makul, dengeli ve kabul edilebilir bir dereceyi aşmamalıdır.

Doğru cevap D'dir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi önüne gelen davaları incelemek üzere, Tek Yargıçlı Düzen, üç yargıçlı Komiteler, yedi yargıçlı Daireler ve on yedi yargıçlı Büyük Daireden oluşmaktadır.

Devlet başkanı, başkanlık sistemi ve yarı başkanlık sisteminde halkoylamasıyla belirlenir. 

Doğru cevap A şıkkıdır.

İsveç'te parlamenter sistem uygulanmaktadır. C şıkkı haricindeki şıklarda verilen ifadeler İsviçre'de uygulanan meclis hükûmeti sisteminin özelliklerini ihtiva etmektedir. C şıkkındaki ifade ise parlamenter sistemin özelliklerindendir.

Doğru cevap C şıkkıdır.

Başkanlık sisteminin tipik modeli Amerikan başkanlık sistemidir. Ayrıca Kosta Rika, Venezuela, Kolombiya, Peru, Filipinler, Arjantin, Uruguay, Brezilya, Şili ve diğer bazı ülkelerde de başkanlık sistemi uygulanmaktadır. Amerikan başkanlık sisteminin temel özellikleri şunlardır:

1. Başkanlık sistemi, sert kuvvetler ayrılığı ilkesine dayanır. Yasama ve yürütme kuvvetleri birbirinden kesin olarak ayrılmıştır.
2. Başkanlık sisteminde, yürütme yetkisi halk tarafından seçilen başkana, yasama yetkisi ise parlamentoya aittir. Yasama ve yürütme birbirinden bağımsız olup aynı kişiler her iki organda görev alamazlar. 

3. Başkanlık sisteminde başkan, yürütme yetkisinin tek sahibidir. Dolayısıyla yürütme tek-başlı (monist) karakterlidir. Bu sistemde başbakan yoktur. Başkanlık sisteminde yürütme yetkisinin kaynağı tek kişi olmakla birlikte, başkanın “sekreter” adı verilen bakanları, danışmanları ve diğer görevliler yürütme yetkisinin kullanılmasına katılırlar. 

4. ABD ve diğer bazı ülkelerin başkanlık sistemlerinde başkan yasama organını feshedemez, yasama organı da güvensizlik oyuyla başkanının görevine son veremez. Türkiye modeli başkanlık sisteminde ise, parlamento veya başkan, her iki organın seçimlerinin birlikte yenilenmesine karar verebilmektedir. 

5. Amerikan başkanlık sisteminde, federal sistemin de etkisiyle, yasama ve yürütme arasındaki ilişkilerde kopukluğu gidermek üzere bir “kontrol ve denge” sistemi geliştirilmiştir. Yürütmenin bazı işlemleri, örneğin; üst düzey yöneticilerin atanması Senatonun onayına bağlıdır. Buna karşılık, Başkanın da Kongrede kabul edilen kanunları veto etme yetkisi vardır.

Cumhurbaşkanı halk tarafından seçilmekle birlikte, yetkileri önemsiz ve sembolikse, ya da yetkileri geniş olup da bunların kullanılması ülkenin siyasal kültürü ve anayasa gelenekleri nedeniyle mümkün değilse, bu sistemin aslında bir parlamenter rejim olduğunu kabul etmek gerekir. Örneğin, Avusturya, İrlanda ve İzlanda bu tür parlamenter rejimlere sahiptirler (Özbudun, 1993: 139-140). Bir rejimin, parlamenter ya da yarı-başkanlık rejimi olması, cumhurbaşkanının anayasal yetkilerine ve bunların ne ölçüde kullanıldığına bağlıdır.

Anayasa hukukunda hükûmet sistemleri, yasama ve yürütme kuvvetlerinin birbirleriyle olan ilişkilerine göre tasnif edilmektedir. Yasama ve yürütme kuvvetlerinin birbiriyle ilişkileri, pozitif anayasa hukukunda hükûmet sistemleri tasnifinin dayandığı temeli oluşturur. Doğru cevap C'dir.

ABD ve diğer bazı ülkelerin başkanlık sistemlerinde başkan yasama organını feshedemez, yasama organı da güvensizlik oyuyla başkanının görevine son veremez. Türkiye modeli başkanlık sisteminde ise, parlamento veya başkan, her iki organın seçimlerinin birlikte yenilenmesine karar verebilmektedir.

Anayasaya göre, yürütme yetkisi ve görevi doğrudan halk tarafından seçilen Cumhurbaşkanına aittir. Cumhurbaşkanı, Devlet başkanı sıfatıyla Türkiye Cumhuriyeti’ni ve Türk Milletinin birliğini temsil eder. Cumhurbaşkanı, seçildikten sonra bir veya daha fazla Cumhurbaşkanı yardımcısı atayabilir. Anayasaya göre, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakan olarak atanırlarsa üyelikleri sona erer. Bir milletvekilinin Cumhurbaşkanı seçilmesi durumunda, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği sona erer. Doğru cevap E’dir.

Parlamenter sistemde yürütme organı ikibaşlı (düalist: devlet başkanı ve başbakan) dır. Cumhuriyetlerde devlet başkanı cumhurbaşkanı, monarşilerde ise hükümdardır.

Türk hukuku açısından yürütme fonksiyonu organik kritere göre tanımlanmalıdır. Buna göre yürütme fonksiyonu, yürütme organı tarafından yapılan işlemlerdir. I ve III numaralı seçeneklerde "kanun" yani yasama fonksiyonuna dair işlemlere yer verilmiştir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Yürütme organının anayasa uyarınca düzenleyici işlem yağma yetkisi bulunmaktadır. Anayasa, yürütme organının yapabileceği düzenleyici işlemlerden yalnızca Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ve yönetmeliği ismen zikretmiş olsa da yürütme organının genelge, tebliğ gibi düzenleyici işlemler yapma yetkisi de bulunur. Bu işlemlerden Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin bir kanuna dayanması gerekmese de kanunun açıkça düzenlediği konularda Cumhurbaşkanlığı kararnameleri çıkarılamaz. Yönetmeliklerin ise bir kanuna ya da Cumhurbaşkanlığı kararnamesine dayanma zorunluluğu bulunur. Doğru cevap D şıkkıdır.

Yukarıdaki işlemlerin doğru sıralanışı, kanun, kanun hükmünde kararname, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi, yönetmeliktir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Kanun hükmünde kararnameler için yetki kanununa ihtiyaç varken Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin çıkarılması için yürütme organının yetkilendirilmesi gerekmez.

Kanun hükmünde kararnameler, TBMM'nin onayına sunulurken Cumhurbaşkanlığı kararnameleri sunulmaz.

Kanun hükmünde kararnameler, kanun hükümlerini değiştirebilir ya da ilga edebilirken Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile böyle bir şeyin yapılması mümkün değildir. 

Kanun hükmünde kararnameler de Cumhurbaşkanlığı kararnameleri de normlar hiyerarşisinde tüzüklerin üzerinde yer alır. 

Doğru cevap C şıkkıdır.

Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel hak ve hürriyetlerin Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenmesi anayasa tarafından yasaklanmıştır. Bununla birlikte, üçüncü bölümde yer alan sosyal ve ekonomik hakların sınırlama içermemek koşuluyla Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenmesi mümkündür. Doğru cevap E şıkkıdır.