TÜRK ANAYASA HUKUKU - Deneme Sınavı - 15

Anayasada yer alan bu genel kararname yetkisinin dışında, belli konuların münhasıran Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenleneceği öngörülmüştür. Bu konular yalnızca Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenebilir ve “mahfuz yetki” olarak adlandırılabilecek bu hususlarda Meclis kanun çıkaramaz. Bu konular şunlardır:

Anayasanın 123’üncü maddesine göre (f.3), “kamu tüzel kişiliği kanunla veya Cumhurbaşkan- lığı kararnamesi ile kurulur.” Bu hükümle, kamu tüzel kişiliği kurma yetkisi hem Meclise hem de Cumhurbaşkanına tanımıştır.

Olağanüstü hâl Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin çıkarılmasına ilişkin usul ve şekil kuralları, esas itibarıyla olağan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ile aynıdır. Ancak olağan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri, Cumhurbaşkanınca çıkarıldıktan sonra TBMM onayına sunulmazken, olağanüstü hâl Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin Resmî Gazetede yayımlandıkları gün Meclis onayına sunulmaları zorunludur (m.119/6). Bu kararnameler de Resmî Gazete’de yayımlandıkları gün yürürlüğe girerler.

Anayasa, Cumhurbaşkanı seçilebilme yeterliliği için şu şartları aramaktadır (m.101,f.1):

Cumhurbaşkanlığı kararnameleri kanunda açıkça düzenlenen konularda çıkarılamaz, başka bir ifade ile Cumhurbaşkanlığı kararnameleriyle kanunlarda değişiklik yapılamaz. Anayasa’ya göre, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunların çatışması yani aynı konuda farklı hükümler içermesi durumunda kanun hükümleri uygulanacak- tır. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenen bir konuda, Türkiye Büyük Millet Meclisinin bir kanun çıkarması durumunda, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz hale gelecektir.

Anayasada yer alan belli konuların münhasıran Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenleneceği öngörülmüştür. Bu konular şunlardır:
1. Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri, teşkilat yapısı ile merkez ve taşra teşkilatlarının kurulması (m. 106/11).
2. Devlet Denetleme Kurulu (m.108).
3. Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliğinin teşkilatı ve görevleri (m.118/6),
4. Üst kademe kamu yöneticilerinin atanmalarına ilişkin usul ve esaslar (m.104/9).

Buna göre D seçeneği yanlıştır. Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görev ve yetkileri yalnızca olağan cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenebilir.

Savaş ve mücbir sebeplerle Türkiye Büyük Millet Meclisinin toplanamaması hâli hariç olmak üzere; olağanüstü hâl sırasında çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri üç ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülür ve karara bağlanır. Aksi halde olağanüstü hallerde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamesi kendiliğinden yürürlükten kalkar (m.119/7). Doğru cevap E seçeneğidir.

Cumhurbaşkanı kararlarına ve Cumhurbaşkanınca çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri dışındaki düzenleyici işlemlere karşı, ilk derece mahkemesi olarak Danıştay’da dava açılabilir (Danıştay Kanunu m.24/1-a,b). Doğru cevap B seçeneğidir.

Anayasa’ya göre (m.101/2), Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıldır. Bir kimse en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Cumhurbaşkanı hakkında, bir suç işlediği iddiasıyla soruşturma önergesi, TBMM üye tamsayısının salt çoğunluğu (301) tarafından verilebilir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Anayasa Cumhurbaşkanına vekalet etme görevini, Cumhurbaşkanı yardımcısına vermiştir. Cumhurbaşkanı, seçildikten sonra bir veya daha fazla Cumhurbaşkanı yardımcısı atayabilir (m.106). Doğru cevap A seçeneğidir.

1982 Anayasa’sında daha önce “olağanüstü hâl” ve “sıkıyönetim” adı altında iki tür olağanüstü hâl rejimi öngörülmüşken, 2017 değişiklikleri ile sıkıyönetim rejimi kaldırılmıştır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Anayasa’ya göre (m.119), olağanüstü hâl sebeplerinin ortaya çıkması hâlinde, Cumhurbaşkanı yurdun tamamında veya bir bölgesinde, süresi altı
ayı geçmemek üzere olağanüstü hâl ilan edebilir. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Cumhurbaşkanının istemi üzerine, her defasında dört ayı geçmemek üzere olağanüstü hâl süresini uzatabilir. Savaş hâllerinde bu dört aylık süre aranmaz (AY.m.119). Doğru cevap E seçeneğidir.

Olağanüstü hâllerde kolluk yetkileri askerî makamlara geçmez. Ancak, Olağanüstü hâl Kanunu’na göre (m.21,22), bölge ve il valileri, olayları emirlerindeki kolluk kuvvetleriyle önleyemedikleri veya bastıramadıkları takdirde, bölge veya illerindeki en büyük askerî komutanlıktan yardım isteyebilirler. Doğru cevap C seçeneğidir.

Cumhurbaşkanının göreviyle ilgili olarak işlediği suçlar (örneğin, görevi kötüye kullanma) veya yaptığı işlemler nedeniyle Devlet hazinesi bir zarar görmüşse, bu zararların tazmin edilmesi gerekir. Devletin uğradığı zararların tazmini, Cumhurbaşkanı aleyhine genel hukuk mahkemelerinde açılacak tazminat dâvaları yoluyla gerçekleştirilir. Bu tazminat dâvalarına Yüce Divanda bakılması mümkün değildir. Çünkü Yüce Divan, Anayasa gereğince sadece görevle ilgili suçlara bakmaya yetkilidir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Anayasaya göre yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır.

Maddi kritere göre yargı fonksiyonu, hukuki uyuşmazlıkların çözümlenmesi ve hukuka aykırılık iddialarının karara bağlanması anlamına gelir. Şeklî-organik kritere göre ise, yargı organlarınca verilen kararlar ile yapılan diğer işlemler yargı işlemidir.

Yargı fonksiyonu yasama ve yürütme fonksiyonundan farklı olarak şu özelliklere sahiptir:

Yargı bağımsızlığını sağlamaya yönelik bir tedbir de, adli ve idari yargı hâkim ve savcılarının özlük işlerine bakmakla görevli Hâkimler ve Savcılar Kurulunun getirilmiş olmasıdır (AY.m.159).

Yargı bağımsızlığının sağlanması için hâkimlere de tayin, terfi, görevden alma, maaş ve diğer özlük haklarıyla ilgili güvenceler tanınarak, onların her türlü maddi ve manevi baskıdan uzak olarak huzur ve sükûn içinde tam bir serbestlik ve tarafsızlıkla görev yapabilmelerine imkân hazırlanmalıdır. İşte hâkimlere tanınan bu kişisel güvencelere “hâkimlik teminatı” adı verilmektedir (Kuru, 1966: 29). Hâkimlik teminatı, kural olarak savcıları da kapsamaktadır.

Anayasa, kanunların anayasaya uygunluğunu denetlemek için Anayasa Mahkemesini; temyiz mercii olarak idari yargı alanında Danıştayı, adli yargı alanında Yargıtayı; mahkemeler arasındaki görev ve yetki uyuşmazlıklarını çözmek için Uyuşmazlık Mahkemesini; idarenin mali denetimi alanında görev yapmak üzere Sayıştayı ve seçim uyuşmazlıklarını kesin karara bağlamak üzere Yüksek Seçim Kurulunu öngörmüş bulunmaktadır.