TÜRK ANAYASA HUKUKU - Deneme Sınavı - 12

Adli yargı alanında en üst mahkeme, Yargıtaydır. Yargıtay, adlîye mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adli yargı merciine bırakmadığı nihai kararları ve hükümleri son merci olarak inceleyip karara bağlar. Ayrıca, kanunla belirtilen davalara ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar (AY.m.154/1). Bunun dışında Yargıtay, ülkede adli yargı alanında içtihat birliğini sağlamakla görevli üst mahkemedir. Doğru cevap B'dir.

On beş üyeden oluşan Anayasa Mahkemesi’nin üç üyesi Türkiye Büyük Millet Meclisi, on iki üyesi ise Cumhurbaşkanı tarafından seçilir. Doğru cevap C'dir.

Anayasa Mahkemesi'nin Görevleri:

1. Kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasaya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetlemek; Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından incelemek ve denetlemek (AY.m.148/1). Kanun hükmünde kararnameler ise, 2017 yılında Anayasada yapılan değişiklik ile yürürlükten kaldırılmıştır. Ancak Anayasa değişikliğinin yürürlüğe girdiği tarihte yürürlükte bulunan kanun hükmünde kararnameler, yürürlükten kaldırılmadıkça geçerliliğini sürdürür. Yürürlükte bulunan kanun hükmünde kararnameler hakkında somut norm denetimi yolunun işletilebilmesi mümkündür (AY. Geçici madde 21/F).

2. Bireysel başvuruları karara bağlamak (AY.m.148).

3. Cumhurbaşkanını, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanını, Cumhurbaşkanı yardımcılarını, bakanları, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Hakimler ve Savcılar Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini, Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlarını görevleri ile ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan (Ceza Mahkemesi) sıfatıyla yargılamak. Cumhurbaşkanını görevi ile ilgili suçların yanı sıra kişisel suçlarından dolayı yargılamak (AY. m.105). Yüce Divan’da savcılık görevini Cumhuriyet Başsavcısı yapar. Yüce Divanın kararları kesindir (AY.m.148).

2017 yılında Anayasa’da yapılan değişikliklerden önce, bakanlar kurulu üyeleri, Askerî Yargıtay ve Askerî Yüksek İdare Mahkemesi başkan ve üyeleri, başsavcıları ile Jandarma Genel Komutanı da görevleriyle ilgili suçlar bakımından Yüce Divan’da yargılanıyordu. Bu nedenle birlikte yapılan ilk Cumhurbaşkanı ve milletvekili seçimi sonucunda, Cumhurbaşkanının göreve başladığı tarihten önce görev yapmış Bakanlar Kurulu üyeleri, görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divanda yargılanırlar. Kaldırılan Askerî Yargıtay ve Askerî Yüksek İdare Mahkemesi başkan ve üyeleri, başsavcıları ile Jandarma Genel Komutanı, 27/4/2017 tarihinden önce görevleriyle ilgili işledikleri suçlardan dolayı Yüce Divanda yargılanırlar (6216 sayılı Kanun, Geçici Madde 2).

4. Siyasi partilerin kapatılması davalarına bakmak (AY.m.69/4).

5. Siyasi partilerin mali denetimini yapmak (AY.m.69/3).

6. Milletvekillerinin yasama dokunulmazlıklarının kaldırılmasına veya üyeliklerinin düştüğüne dair TBMM kararlarına karşı açılan iptal davalarına bakmak.

Bütün maddeler doğru olduğu için doğru cevap E'dir.

Kanunların ve anayasa değişikliklerinin şekil bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla iptal davası açma yetkisi ise sadece Cumhurbaşkanı ve TBMM üye tamsayısının beşte biri tutarındaki üyelere tanınmıştır. Doğru cevap D'dir.

Cevap “e” şıkkıdır. Maddi kritere göre yargı fonksiyonu, hukuki uyuşmazlıkların çözümlenmesi ve hukuka aykırılık iddialarının karara bağlanması anlamına gelir. Şeklîorganik kritere göre ise, yargı organlarınca verilen kararlar ile yapılan diğer işlemler yargı işlemidir.

Cevap “e” şıkkıdır. Anayasa, mahkemelerin bağımsızlığını sağlamak üzere “hâkimlik teminatı”nı getirmiştir. Buna göre, “Hâkimler ve savcılar azlolunamaz, kendileri istemedikçe Anayasada gösterilen yaştan önce emekliye ayrılamaz; bir mahkemenin veya kadronun kaldırılması sebebiyle de olsa, aylık, ödenek ve diğer özlük haklarından yoksun kılınamaz (m.139)

Cevap “a” şıkkıdır. Mahkemeler, üst mahkemelerin itiraz ve temyiz mercii sıfatıyla verdikleri kararlar dışında, kendileri dışındaki mahkemelerin kararlarıyla kural olarak bağlı değildirler. Bu nedenle, üst mahkemelerin alt mahkemelere davaların görülmesiyle ilgili olarak genel nitelikte emir ve talimat vermeleri mümkün değildir.

Cevap “e” şıkkıdır. Hâkimler ve Savcılar Kurulunun görevleri şunlardır (AY.m.159,f.8): 1. Adli ve idari yargı hâkim ve savcılarını mesleğe kabul etme, atama ve nakletme, geçici yetki verme, yükselme ve birinci sınıfa ayırma, kadro dağıtma, meslekte kalmaları uygun görülmeyenler hakkında karar verme, disiplin cezası verme, görevden uzaklaştırma işlemlerini yapmak. 2. Adalet Bakanlığının, bir mahkemenin kaldırılması veya yargı çevresinin değiştirilmesi konusundaki tekliflerini karara bağlamak. 3. Anayasa ve kanunlarla verilen diğer görevleri yerine getirmek.

Cevap “a” şıkkıdır. Anayasanın ilk düzenlemesinde Hâkimler ve Savcılar Kurulunun kararları tümüyle yargı denetimi dışında tutulmuştu. 2010 değişikliğiyle Kurulun meslekten çıkarma cezasına ilişkin kararlarına karşı yargı yolu açılmıştır (m.159, f.10).

Cevap “c” şıkkıdır. Vergi mahkemeleri idari yargı teşkilatı içinde yer alır.

Cevap “e” şıkkıdır. Anayasa’ya göre (m.158), Uyuşmazlık Mahkemesi adlî ve idari yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözümlemeye yetkilidir.

Cevap “a” şıkkıdır. Türkiye’de Anayasa yargısına ilk olarak 1961 Anayasası’nda yer verildiğini görmekteyiz.

Kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasaya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetlemek; Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından incelemek ve denetlemek (AY.m.148/1).

Cevap “d” şıkkıdır. Anayasa’nın 90’ıncı maddesinin son fıkrasına göre, “usulüne göre yürürlüğe konulmuş Milletlerarası antlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz.”

“A” ve “B“ seçeneklerinde şeklî-organik kritere göre yargı fonksiyonu tanımlanmaktadır. “D” ve "E" seçeneklerinde ise Anayasaya göre yargı yetkisinin kullanımı tanımlanmaktadır. Maddi kritere göre yargı fonksiyonu, hukuki uyuşmazlıkların çözümlenmesi ve hukuka aykırılık iddialarının karara bağlanması anlamına gelir. Doğru cevap C’dir.

“A”, “B”, “C” ve “D” seçeneklerindeki yargı fonksiyonunun, yasama ve yürütme fonksiyonundan farklı olan özelliklerini belirten ifadeler bulunmaktadır. Yargı organlarının yazı işleri ve idari personelinin işlemlerinin yargısal değil, idari mahiyette olması; yargı fonksiyonunun, yasama ve yürütme fonksiyonundan farklı olan özelliklerinden biri değildir. Doğru cevap E’dir.

"B" seçeneğinde mahkemelerin “yürütme organına karşı bağımsızlığı”, “C” ve “D” seçeneklerinde “diğer yargı organlarına karşı bağımsızlığı”, "E" seçeneğinde “çevreye karşı bağımsızlığı” ifade edilmektedir. “Belli bir davanın görülmesiyle ilgili olarak kanunla bile bir mahkemeye emir verilememesi” mahkemelerin yasama organına karşı bağımsızlığını ifade eden seçenektir. Doğru cevap A’dır.

Anayasanın 138’inci maddesi mahkemelerin bağımsızlığını, 140’ıncı maddesi yasama ve yürütme organının hâkimlik teminatını zayıflatıcı nitelikte düzenleme ve işlemler yapmasının önlenmesini, 154’üncü maddesi Yargıtay’ın, 159’uncu maddesi Hakimler ve Savcılar Kurulunun görevlerini düzenlemektedir. Anayasanın 139’uncu maddesi ise “hâkimlik ve savcılık teminatı”nı düzenlemektedir. Doğru cevap B’dir.

Hâkimler ve Savcılar Kurulunun 3 üyesi birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş adlî yargı hâkim ve savcıları arasından, 1 üyesi birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş idarî yargı hâkim ve savcıları arasından olmak üzere toplam 4 üye Cumhurbaşkanı'nca seçilmektedir. Doğru cevap D’dir.

Anayasa, kanunların anayasaya uygunluğunu denetlemek için Anayasa Mahkemesini; temyiz mercii olarak idari yargı alanında Danıştayı, adli yargı alanında Yargıtayı; mahkemeler arasındaki görev ve yetki uyuşmazlıklarını çözmek için Uyuşmazlık Mahkemesini; idarenin mali denetimi alanında görev yapmak üzere Sayıştayı ve seçim uyuşmazlıklarını kesin karara bağlamak üzere Yüksek Seçim Kurulunu öngörmüş bulunmaktadır. 1982 Anayasası ile getirilen askerî mahkemeler ise 2017 değişikliğiyle kaldırılmış bulunmaktadır. Doğru cevap C’dir.