TÜRK ANAYASA HUKUKU - Deneme Sınavı - 6

2017 Anayasa değişiklikleri, Cumhurbaşkanı'na Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarma yetkisi vermiştir. Bu yetki, aslî düzenleme yetkisidir, yani Cumhurbaşkanının herhangi bir organ ya da makam tarafından yetkilendirilmeksizin Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarması mümkündür. Bununla birlikte, bu durum kanuna aykırı Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılabileceği anlamına gelmez. Cumhurbaşkanlığı kararnameleri yalnızca kanuna dayanmak zorunda değildir; ancak kanuna uygun olmak zorundadır. Bu durum normlar hiyerarşisinde kanunun Cumhurbaşkanlığı kararnamesinden üstte yer almasının bir sonucudur. Ayrıca Anayasa m. 104/17 uyarınca münhasıran kanunla düzenlemesi öngörülen konularda ve kanunda açıkça düzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Şayet Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanun aynı konuda farklı hükümler içeriyorsa kanun uygulanır. Bunun yanı sıra kanunla açıkça düzenlenmiş bir konuda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamazken Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenmiş bir konuda kanun çıkarılması mümkündür. 

Doğru cevap B şıkkıdır.

Başkanlık sisteminde yasama ve yürütme organlarının birbirinin görevine son vermesi mümkün değildir. İtalya ve Almanya'da parlamenter sistem uygulanırken Kosta Rika'da başkanlık sistemi söz konusudur. Doğru cevap A şıkkıdır.

2017 Anayasa değişiklikleri öncesinde de Cumhurbaşkanı sembolik olmaktan öte, önemli yetkilerle donatılmıştı. 

Doğru cevap A şıkkıdır.

Parlamenter hükûmet sisteminin temel özellikleri şunlardır:

1. Parlamenter hükûmet (kabine hükûmeti), yürütme iktidarının, yasama iktidarından kaynaklandığı ve ona karşı sorumlu olduğu hükûmet sistemidir. Hükûmet, yasama organına karşı sorumludur, yani yasama organının güvenine dayanır ve güvensizlik oyuyla görevinden uzaklaştırılabilir. Buna karşılık, devlet başkanının da meclisi feshetme yetkisi vardır.                                                                                                                                                                    2. Parlamenter sistemde yürütme organı ikibaşlı (düalist: devlet başkanı ve başbakan) dır. Cumhuriyetlerde devlet başkanı cumhurbaşkanı, monarşilerde ise hükümdardır. Bununla birlikte, yürütmede asıl yetkinin, yasama organına karşı sorumlu olan bakanlar kuruluna ait olduğu kabul edilmektedir.
3. Parlamenter hükûmet sisteminde devlet başkanının siyasal sorumluluğu yoktur. Dolayısıyla devlet başkanının görevine parlamento veya başka bir anayasal organının son vermesi mümkün değildir. Devlet başkanının görevinden uzaklaştırılmasının tek yolu vatana ihanet veya anayasayı ihlal gibi ağır suçlardan dolayı cezai sorumluluğunun ortaya çıkarılmasıdır.
4. Parlamenter hükûmet sisteminde, başbakan yasama organı içinden seçilir. Bakanlar kurulu üyelerinin dışarıdan da seçilmesi mümkün olmakla birlikte, çoğunlukla bunlar da yasama organın içinden seçilirler. Dolayısıyla başkanlık sisteminden farklı olarak parlamenter sistemde aynı kişiler hem yasama hem de yürütme organı içinde görev alabilmektedirler.
5. Parlamenter sistemde başbakan ve kabine kolektif bir yürütme organıdır.

Parlamenter hükûmet (kabine hükûmeti), yürütme iktidarının, yasama iktidarından kaynaklandığı ve ona karşı sorumlu olduğu hükûmet sistemidir.

1921 Anayasası döneminde Türkiye’de de uygulanan meclis hükûmeti sistemi günümüzde İsviçre’de uygulanmaktadır.

2007 Anayasa değişikliği nedeniyle 2014’te Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesinin ardından sistem parlamenter sistemden daha da uzaklaşmış, 2017 yılında Anayasa’da yapılan değişiklik ile de parlamenter sistemden başkanlık (Cumhurbaşkanlığı) sistemine geçilmesi kabul edilmiştir.

Anayasaya göre, yürütme yetkisi ve görevi (m.8) doğrudan halk tarafından seçilen (m.101) Cumhurbaşkanına aittir.

Cumhurbaşkanı, seçildikten sonra bir veya daha fazla Cumhurbaşkanı yardımcısı atayabilir (m.106/1). Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanların, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlar arasından atanması gerekir. Anayasaya göre, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakan olarak atanırlarsa üyelikleri sona erer (m.106/4). Aynı şekilde bir milletvekilinin Cumhurbaşkanı seçilmesi durumunda, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği sona erer (m.101/4). Dolayısıyla aynı kişinin hem yasama hem de yürütme organında görev alabilmesi mümkün değildir. Cumhurbaşkanı bütçe kanunu teklifini Meclise sunar, bunun dışında Cumhurbaşkanı veya bakanlar TBMM’ye kanun teklifi sunamaz. Başkanlık sisteminin bir gereği olarak Anayasada, Cumhurbaşkanının cezai ve hukuki sorumluluğu da kabul edilmiş ve gerekli denetim mekanizmaları oluşturulmuştur. Cumhurbaşkanlığı sisteminde Cumhurbaşkanının halka karşı siyasi sorumluğu da vardır. Bu sorumluluk seçimler yoluyla işleyecektir.

Yasama yetkisi ise, Anayasanın 7. maddesine göre, Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisinindir. Kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak; bütçe ve kesinhesap kanun tekliflerini görüşmek ve kabul etmek; para basılmasına ve savaş ilânına karar vermek; milletlerarası andlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak, genel ve özel af ilânına karar vermek Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri arasındadır (m. 87). Meclis ayrıca, Meclis araştırması, genel görüşme, Meclis soruşturması ve yazılı soru yollarıyla bilgi edinme ve denetleme yetkisini de kullanır (m.98/1).

Cumhurbaşkanlığı Sisteminde, Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin eşzamanlı olarak yapılması kuralı benimsenmiştir. Bu çerçevede TBMM’nin daha önce 4 yıl olan seçim dönemi 5 yıla çıkarılmış, böylece yasama dönemi ve Cumhurbaşkanının görev süresi eşitlenmiştir.

Meclis ayrıca, Meclis araştırması, genel görüşme, Meclis soruşturması ve yazılı soru yollarıyla bilgi edinme ve denetleme yetkisini de kullanır (m.98/1). Gensoru Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde mevcut olmayan bir denetim aracıdır.

Maddi mahiyetlerine göre hukuki işlemler, kural-işlem, subjektif işlem ve yargı işlemi olmak üzere üçe ayrılır.

Yasama ve yürütme kuvvetlerinin birbiriyle ilişkileri, pozitif anayasa hukukunda hükûmet sistemleri tasnifinin dayandığı temeli oluşturur (Özbudun, 1998: 301). Bu ilişkilerin niteliğine göre hükûmet sistemleri, başkanlık sistemi, parlamenter hükûmet sistemi, meclis hükûmeti sistemi ve yarıbaşkanlık sistemi biçiminde tasnif edilmektedir.

Başkanlık sisteminin tipik modeli Amerikan başkanlık sistemidir. Ayrıca Kosta Rika, Venezuela, Kolombiya, Peru, Filipinler, Arjantin, Uruguay, Brezilya, Şili ve diğer bazı ülkelerde de başkanlık sistemi uygulanmaktadır.

Parlamenter hükûmet sistemi; Avustralya, Avusturya, Belçika, Kanada, Danimarka, Almanya, İzlanda, İrlanda, İsrail, İtalya, Japonya, Lüksemburg, Hollanda, Yeni Zelanda, Norveç, İsveç, İngiltere ve diğer birçok ülkede uygulanmaktadır.

II. ve IV. parlamenter sitemin, diğerleri başkanlık sisteminin özellikleridir.

1982 Anayasası’nın ilk düzenlemesinde Cumhurbaşkanının Meclis tarafından seçilmesi öngörülmüştü. Yetkili olmakla birlikte Cumhurbaşkanının halk tarafından değil de Meclis tarafından seçildiği bir dönemde sistemin yarı-başkanlığa dönüşmesi mümkün değildi ve bu dönemde böyle bir eğilim de ortaya çıkmamıştır. Ancak 2007 yılında yapılan Anayasa değişikliğiyle Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi usulü kabul edilmiş, bu değişiklikten sonra ilk halk tarafından seçim 10 Ağustos 2014’te gerçekleşmiştir. Güçlü yetkilere sahip Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmeye başlanmasıyla birlikte, 2017 Anayasa değişikliği ile kabul edilen başkanlık (Cumhurbaşkanlığı) sisteminin uygulamaya başladığı döneme kadar hükümet sistemi yarı-başkanlığa benzer şekilde işlemiştir.

Cumhurbaşkanının başlıca yetkileri; yürütme organı olarak görev yapmak, bakanları ve Cumhurbaşkanı yardımcıları ile üst kademe yöneticilerini atamak, belli sınırlar çerçevesinde kararname çıkarabilmek, olağanüstü hâl ilan etmek ve bütçe kanunu teklifini Meclise sunmaktır. 

Cumhurbaşkanı bütçe kanunu teklifini Meclise sunar, bunun dışında Cumhurbaşkanı veya bakanlar TBMM’ye kanun teklifi sunamaz.

1921 Anayasası döneminde Türkiye’de de uygulanan meclis hükûmeti sistemi günümüzde İsviçre’de uygulanmaktadır. İsviçre Meclis hükûmeti sisteminin başlıca özellikleri şunlardır: