TÜRK ANAYASA HUKUKU - Deneme Sınavı - 19

1876 Anayasası hükümlerine göre, kanun yapma yetkisi Parlamentoya aittir. Kanun teklif etme hakkı Bakanlar Kuruluna aittir. Ancak milletvekillerinin kanun teklifi ise Padişah’ın iznine bağlıdır. Her iki Meclisçe kabul edilen kanunların Padişah tarafından onaylanması gerekmektedir. Hükûmetin, Parlamentoya karşı sorumluluğu açıkça belirtilmemiştir. Padişah’ın kanunları veto etme ve Parlamentoyu feshetme yetkisi bulunmaktadır.

23 maddelik kısa bir anayasa olan 1921 Anayasası’nın en önemli kuralı, “millî egemenlik ilkesi”dir.

1928 yılında yapılan değişiklikle, Anayasa’daki, “Türkiye Devletinin dini, Din-i İslamdır” hükmü ile Meclisin yetkileri arasında sayılan “ahkâm-ı şer’iyenin tenfizi” hükmü çıkarılmış, 1937 değişikliği ile de Anayasaya “lâiklik ilkesi” eklenmiştir.

1924 Anayasası, 1946’ya kadar tek-partili, bu tarihten 27 Mayıs 1960 askerî darbesine kadar geçen sürede ise çok partili bir sistem içinde uygulanmıştır.

1961 Anayasası’nın en ileri yanlarından birisi de klasik kişi hak ve hürriyetleri ile siyasal hakları genişletip güçlendirmesinin yanı sıra, sosyal hakları da düzenleyen ilk anayasa olmasıdır.

1982 Anayasası Cumhuriyet Senatosunu kaldırarak tek meclis sistemini benimsemiş ve yasama organının çalışmasını hızlandırmıştır.

Merkezî yönetimin yararına olan hükümler;
1. Padişahın ve devletin otoritesini herkes kabul edecektir.
2. Sadrazama itaat edilecektir.
3. Malî yükümlülükler ve vergilerle ilgili emirlere uyulacaktır.
4. Yeniçeri ocağı Padişaha itaat edecektir.
5. Âyan, kendi toprakları dışına el atmayacaktır.

Doğru cevap E'dir.

Tanzimat Fermanı’nın devlet yönetimi alanındaki bir diğer önemli ilkesi de, eşit muamele yükümlülüğüdür. Buna göre, Tanzimat Fermanı ile getirilen haklardan din ayrımı gözetilmeksizin devletin bütün uyrukları yararlanacaktır. Doğru cevap B'dir.

Tanzimat Fermanı, kendi dönemi için bir “haklar beyannamesi”dir. Ayrıca, bir anayasa olmamakla birlikte, bir ölçüde devlet iktidarının sınırlandırılmasını sağladığı için önemli bir “anayasal belge”dir. Bu belge ile Padişah, çıkarılacak kanunlara aykırı hareket etmeyeceğine dair yemin etmek suretiyle “kendi iktidarını sınırlandırmakta”dır. Doğru cevap C'dir.

Islahat Fermanı, daha sonraki dönemlerde dış ilişkiler bakımından batılı devletlerin ve Rusya’nın müdahalelerine dayanak oluşturmuş, içeride ise özellikle Hristiyan “millet”lerin bağımsızlık hareketlerinin bir başlangıcı olmuştur. Doğru cevap A'dır.

1876 Anayasası, Osmanlı Devleti tebaasının temel hak ve hürriyetlerini zamanının anayasalarına benzer bir biçimde düzenlemiştir. Anayasa’da, kişi
hürriyeti (m.9), kişi güvenliği (m.10), ibadet hürriyeti (m.11), basın hürriyeti (m.12), ticaret, sanat ve ziraat alanlarında şirket kurma hakkı (m.13), dilekçe hakkı (m.14), öğretim hürriyeti (m.15), eşitlik ilkesi (m.17), mali güce göre vergilendirme ilkesi (m.20), mülkiyet hakkı (m.21), konut dokunulmazlığı (m.22), tabiî hâkim ilkesi (m.23,89), hak arama hürriyeti (m.83,84), müsadere ve angarya yasağı (m.24), vergilerin kanuniliği ilkesi (m.25), işkence ve eziyet yasağı (m.26), vatandaşlık hakkı (m.8), devlet memurluğuna girme hakkı (m.19) gibi hak, hürriyet ve ilkeler yer almıştır. Doğru cevap D'dir.

1876 Anayasası, Osmanlı Devleti tebaasının temel hak ve hürriyetlerini zamanının anayasalarına benzer bir biçimde düzenlemiştir. Anayasa’da, kişi
hürriyeti (m.9), kişi güvenliği (m.10), ibadet hürriyeti (m.11), basın hürriyeti (m.12), ticaret, sanat ve ziraat alanlarında şirket kurma hakkı (m.13), dilekçe hakkı (m.14), öğretim hürriyeti (m.15), eşitlik ilkesi (m.17), mali güce göre vergilendirme ilkesi (m.20), mülkiyet hakkı (m.21), konut dokunulmazlığı (m.22), tabiî hâkim ilkesi (m.23,89), hak arama hürriyeti (m.83,84), müsadere ve angarya yasağı (m.24), vergilerin kanuniliği ilkesi (m.25), işkence ve eziyet yasağı (m.26), vatandaşlık hakkı (m.8), devlet memurluğuna girme hakkı (m.19) gibi hak, hürriyet ve ilkeler yer almıştır. Doğru cevap B'dir.

1921 Anayasası’nın vilayet ve nahiyelerde halk idaresini kabul etmiş olması, yerinden yönetim ilkesini o döneme göre oldukça ileri bir düzeyde benimsemiş olduğunu göstermektedir. Doğru cevap E'dir.

3 Kasım 1922’de saltanatın kaldırılmasından sonra, 1921 Anayasası’nda 29 Ekim 1923 tarih ve 364 sayılı Kanun’la yapılan değişiklikle de, “Türkiye Devletinin hükûmet şekli, Cumhuriyettir” (m.1) hükmü getirilerek, Cumhuriyet ilan edilmiştir. Doğru cevap D'dir.

1924 Anayasası’nın parlamenter sisteme benzeyen hükümleri ise şunlardır:
1. Büyük Millet Meclisi, yasama yetkisini kendisi kullanırken (m.6), yürütme yetkisini ancak Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu eliyle kullanabilir (m.7).
2. 1924 Anayasası ile (m.44) hükûmetin kurulması konusunda parlamenter sisteme benzeyen bir mekanizma öngörülmüştür. Buna göre, “Başbakan, Cumhurbaşkanınca Meclis üyeleri arasından tayin olunur. Öteki bakanlar Başbakanca seçilip tamamı Cumhurbaşkanınca onandıktan sonra Meclise sunulur. Meclis toplanık değilse sunma işi Meclisin toplanmasına bırakılır. Hükûmet tutacağı yolu ve siyasi görüşünü en geç bir hafta içinde Meclise bildirir ve ondan güven ister.”
3. Parlamenter hükûmet sisteminin unsurlarından birisi olan hükûmetin siyasi sorumluluğu kuralı da 1924 Anayasası’nın “Bakanlar Kurulu, Hükûmetin genel politikasından birlikte sorumludur” (m.46) hükmüyle kabul edilmiştir. Doğru cevap A'dır.

Türkiye’de, Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’nde başlayan anayasacılık hareketleri çerçevesinde “misak” (sözleşme) biçiminde meydana getirilen ilk anayasal belge olan Sened-i İttifak, 1808 yılında merkezî hükûmetin temsilcileri ile âyan temsilcileri arasında yapılan görüşmeler sonucunda kabul edilmiştir. Sened-i İttifak ile kabul edilen hükümlerden bazıları merkezi otorite, bazıları ayanlar ve bazıları da genel olarak halk yararına sonuçlar doğurucu niteliktedir.

Genel olarak halkın yararına olan hükümler:
1. Yoksullar ve reaya korunacak, vergiler haksız ve ezici olmayacaktır.
2. Reayaya zulüm edilmeyecek, suç işlenmesi durumunda soruşturma yapılmadan ceza verilmeyecektir.

Din ve devletin yanı sıra, milletin de ihyasından söz edilmekle Tanzimat Fermanı yeni bir yaklaşım belirlemiş olmaktadır.

1839 yılında Padişah tarafından tek taraflı olarak “ferman” biçiminde ilan edilmiştir.

Islahat Fermanı, daha sonraki dönemlerde dış ilişkiler bakımından batılı devletlerin ve Rusya’nın müdahalelerine dayanak oluşturmuş, içeride ise özellikle Hristiyan “millet”lerin bağımsızlık hareketlerinin bir başlangıcı olmuştur.