TÜRK ANAYASA HUKUKU - Deneme Sınavı - 10

Öğrenim hakkı, Pozitif statü hakları (sosyal haklar) kategorisindedir. Doğru cevap C'dir.

Birinci ve ikinci kuşakta ele alınan haklar büyük ölçüde klasik tasniflerde de yer almaktadır. Buna karşılık üçüncü kuşakta yer alan “Dayanışma Hakları” ise 1982 yılında hazırlanan “Dayanışma Haklarına İlişkin Uluslararası Pakt Ön Tasarısı”nda düzenlenen şeklîyle, “barış hakkı, gelişme hakkı, çevre hakkı ve insanlığın ortak malvarlığına saygı hakkı”ndan oluşmaktadır. Doğru cevap A'dır.

1982 Anayasası’nın temel hak ve hürriyetlere ilişkin düzenlemesi kapsam ve sistematik olarak 1961 Anayasası’na benzemekle beraber, iki anayasa arasında insan haklarına yaklaşım ve bunların sınırlanması konusunda ciddi farklılıklar bulunmaktadır. Her şeyden önce, 1961 Anayasası’nın temel hak ve hürriyetleri önemli ölçüde güçlendirmesine karşılık, ilk düzenleme itibarıyla 1982 Anayasası’nın en belirgin özelliklerinden birisi, “hürriyet-otorite” dengesinde otoriteden yana tavır koymuş olmasıdır. Gerçekten de, 1982 Anayasası, hak ve hürriyetleri düzenlemiş, ancak getirdiği sınırlamalarla hak ve hürriyetlerin alanını oldukça daraltmıştır. Doğru cevap B'dir.

Sosyal ve ekonomik haklar bölümünde (m.41- 65); ailenin korunması ve çocuk hakları; eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi; çalışma ve sözleşme hürriyeti; dinlenme hakkı; sendika kurma hakkı; sendikal faaliyet; toplu iş sözleşmesi; grev hakkı ve lokavt; ücrette adalet; sağlık, çevre ve konut hakkı; sosyal güvenlik hakkı gibi hürriyetler yer almıştır.

2001 yılında düzenlenmiştir. Doğru cevap E'dir.

İbadet, dinî ayin ve tören yapma hakkı, “Anayasa’nın 14’üncü maddesi hükümlerine aykırı olmamak şartıyla” kullanılabilir. Doğru cevap A'dır.

1. Sınırlama kanunla yapılmalıdır.
2. Sınırlama Anayasanın ilgili maddelerinde
belirtilen sebeplere dayanmalı ve öngörüldüğü amaç dışında kullanılmamalıdır.
3. Sınırlama Anayasanın sözüne ve ruhuna uygun olmalıdır.
4. Sınırlama demokratik toplum düzeninin
ve lâik Cumhuriyetin gereklerine uygun
olmalıdır.
5. Sınırlama, temel hak ve hürriyetlerin özlerine dokunmamalıdır.
6. Sınırlama ölçülülük ilkesine uygun olmalı,
yani makul, dengeli ve kabul edilebilir bir
dereceyi aşmamalıdır. 

Doğru cevap C'dir.

“Temel hak ve hürriyetlerin kötüye kullanılamaması” na ilişkin 14’üncü maddenin ilk şeklî şöyleydi: “Anayasada yer alan hak ve hürriyetlerden hiçbiri,
Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmak, Türk Devletinin ve Cumhuriyetin varlığını tehlikeye düşürmek, temel hak ve hürriyetleri yok etmek, Devletin bir kişi veya zümre tarafından yönetilmesini veya sosyal bir sınıfın diğer sosyal sınıflar üzerinde egemenliğini sağlamak veya dil, ırk, din ve mezhep ayırımı yaratmak veya sair herhangi bir yoldan bu kavram ve görüşlere dayanan bir devlet düzenini kurmak amacıyla kullanılamazlar. Doğru cevap D'dir.

Kamu hürriyetleri kavramı genellikle insan haklarının pozitif hukuk tarafından tanınan ve güvenceye bağlanan kısmını ifade etmek için kullanılır.

Siyasi parti kurma, aktif statü haklarındandır.

“Dayanışma Hakları” ise 1982 yılında hazırlanan “Dayanışma Haklarına İlişkin Uluslararası Pakt Ön Tasarısı”nda düzenlenen şeklîyle, “barış hakkı, gelişme hakkı, çevre hakkı ve insanlığın ortak malvarlığına saygı hakkı”ndan oluşmaktadır.

Temel hak ve hürriyetlerin niteliği başlığını taşıyan 12’nci maddeye göre, “Herkes kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir (f.1). Temel hak ve hürriyetler, kişinin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı ödevve sorumluluklarını da ihtiva eder (f.2)”.

Sosyal ve ekonomik haklar bölümünde (m.41-65); ailenin korunması ve çocuk hakları; eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi; çalışma ve sözleşme hürriyeti; dinlenme hakkı; sendika kurma hakkı; sendikal faaliyet; toplu iş sözleşmesi; grev hakkı ve lokavt; ücrette adalet; sağlık, çevre ve konut hakkı;sosyal güvenlik hakkı gibi hürriyetler yer almıştır.

Ölçülülük ilkesi, temel hak ve hürriyetlerin sınırlanmasına ilişkin Anayasa’nın genel hükmü niteliğindeki 13’üncü maddesinin ilk düzenlemesinde yer almamıştı. Ölçülülük ilkesi, 2001 Anayasa değişikliğiyle 13’üncü maddeye eklenmiş bulunmaktadır. Böylece temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılması bakımından önemli bir kriter olan ölçülük ilkesi açık bir anayasal dayanağa kavuşturulmuş olmaktadır.

Anayasa’nın 14’üncü maddesi ile kişilerin yanı sıra devletin de temel hakları yok etmesi ve sınırlama yetkisini kötüye kullanması yasaklanmıştır.

Anayasa bu aşırı daraltmaya izin vermiş olmakla birlikte, bu dönemlerde yapılacak sınırlamalara karşı bazı önemli koruma kriterleri de getirmiş bulunmaktadır. Buna göre, “savaş, seferberlik veya olağanüstü hallerde dahi, savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler dışında, kişinin yaşama hakkına, maddî ve manevî varlığının bütünlüğüne dokunulamaz; kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz; suç ve cezalar geçmişe yürütülemez; suçluluğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz” (AY.m.15/2).

Avrupa Konseyi bünyesinde Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile getirilen mekanizmadır. Çünkü bu koruma mekanizması yargısal denetimi içermektedir. Sözleşme ile ihdas edilen Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, taraf devletlerin ya da bireylerin başvurularını inceleyerek hukuken bağlayıcı karar alma yetkisine sahiptir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine kişisel başvurunun iç hukuktaki nihai yetkili merciin kesin kararından itibaren alt ay içinde yapılmış olması gerekir.

Aktif statü hakları (siyasi haklar), kişilerin devlet yönetimine katılmasını sağlayan haklardır (Kapani, 1981: 6). Kişiler seçimlerde ve halkoylamasında oy kullanmak, aday olmak vb. yollarla ülke yönetiminde söz sahibi olma ve siyasi kararların alınmasına katılma imkânını elde ederler. Siyasi parti kurma, partilere girme, kamu
hizmetlerine girme, dilekçe hakkı ve vatandaşlık hakları bu kategoriye giren haklardandır.

İnsan haklarını, ortaya çıkışları ve gelişim süreçleri itibarıyla kuşaklar halinde sınıflandıran yaklaşıma göre başlangıçtan günümüze insan haklarını üç kuşakta ele alınmaktadır: Birinci kuşak, “insan kişiliğinin korunmasına ilişkin medeni ve siyasal hakları”; ikinci kuşak, insanın onur içinde yaşamasını amaçlayan “ekonomik, sosyal ve kültürel hakları”, üçüncü kuşak ise insanın uygun çevrede ve barış içinde yaşamasını amaçlayan “dayanışma hakları”nı kapsamaktadır.