Girişimcilik Kuramları, Kurumsal Girişimcilik ve Girişimi Büyütmek

Girişimcilik kuramları ekonomik, sosyolojik ve psikolojik faktörler yaklaşımlarıyla ele alınmaktadır. Bu üçlü ayrımda ekonomik yaklaşım ve kuramların girişimcinin ekonomi içindeki rolüne odaklandığı görülürken psikolojik yaklaşım ve kuramlar girişimcinin kişilik özellikleri temelinde gelişim göstermiştir. Daha geniş bir bakış açısı ile sosyolojik yaklaşım ve kuramlarda ise girişimciliği etkileyen sosyal değerler, normlar gibi birey dışı faktörler ele alınmıştır. 

“Mark II” rejimi olarak adlandırılan kuramının ikinci versiyonunda ise bireysel girişimcilerin girişimcilik ve yenilikçilikteki rolüne ilişkin görüşünü önemli ölçüde değiştirdiği görülmektedir. Bu noktada girişimciliğin ağırlıklı olarak araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) kaynaklarına sahip iyi kurulmuş kuruluşlar tarafından yürütüldüğünü ve böylelikle “rutin yeniliğin azaltabildiğini” savunmuştur. Yani teknolojik yeniliğin diğer girişimci faaliyet biçimlerine üstünlüğü, bireysel girişimcilerden Ar-Ge departmanlarına doğru girişimcilik odağını değiştirecektir.

Yazında, Werner Sombart’ın çalışmalarına dayanan uzun bir araştırma geleneği vardır, bu da yaratıcılığın ve girişimcilikle ilişkili geleneksel değerleri kırma yeteneğinin marjinal ve azınlık grupları arasında nüfusun geneline göre daha sık olduğunu göstermektedir. İçinde yaşadıkları toplumlarda kabul görmeyen gruplara mensup kişiler, ekonomik davranışı düzenleyen geleneksel değerlerden ve normlardan daha kolay kaçınabilmekte ve dolayısıyla marjinal davranış sergileyebilmektedir. Berthold Frank Hoselitz, marjinal gruplara mensup kişilerin ekonomik kalkınmanın desteklenmesinde özellikle önemli olduğunu gözlemlemiştir. Bu marjinal gruplardan gelen ekonomik aktörlerin, belirsiz konumlarından dolayı, değişim durumlarında yaratıcı düzenlemeler yapmak için sosyo-ekonomik ortamın ana akımına mensup bireylerden daha uygun bir esnekliğe ve uyuma sahip oldukları sonucuna varmıştır çünkü egemen değer sisteminden dışlanan sosyal olarak marjinal ekonomik aktörler, ana akımdan sapan davranışlar için daha az yaptırımlara maruz kalmaktadır. 

McClelland, genel olarak girişimciliğin gelişmesinin ekonomik güdülerden ziyade, psikolojik bir değişken olan başarma ihtiyacına bağlı olduğunu belirtmektedir. Bu anlamda girişimciliğin
gelişmesinde hükûmetin yapmış olduğu destek ve teşvikler önemli olsa bile, girişimciliğin başlangıcının psikolojik bir olgu olduğunu vurgulamaktadır. Girişimcilikte yüksek başarı için de üç davranış özelliğine dikkat çekmektedir. Birincisi sorunlara çözüm bulmak için kişisel sorumluluk alma ve inisiyatifi başlatmak. İkincisi makul bir başarı amacı belirlemek ve bu amaca ulaşmak için makul bir riski üstlenmek. Üçüncüsü de performansla ilgili sağlam bir arzu duymak ve istemektir. 

Kişinin kendine inanma derecesi ve yaşadığı durumları içsel ya da dışsal faktörlere atfetmesi olarak ifade edilen bu yaklaşımda dış kontrol odaklı kişiler; genelde yaşamlarında, davranışlarında ve seçimlerinde güçlerinin fazla olmadığını ve dışsal faktörlerin etkisinde kaldıklarına inanmaktadırlar. Özellikle de yaşanan kötü durum, örneğin başarısızlıklarda olayın gerçekleşme nedenini kendileri dışındaki faktörlerde arama eğilimindedirler. Diğer yandan iç kontrol odaklı kişiler ise kendilerine olan güvenleri ve yaşamlarındaki olayların gerçekleşmesindeki ana sorumlunun kendi seçim ve davranış ları olduğunu bilmekte ve başarı ya da başarısızlık durumunda bunun nedenini kendilerinde aramaktadırlar. Girişimsel eğilim açısından bakıldığında ise kontrol odağı güçlü olan iç kontrol odaklı bireylerin daha girişimci bir profile sahip oldukları söylenmektedir

Kurumsal girişimcilik, var olan bir kurumda girişimcilik faaliyetlerinin yürütülmesidir. Yazında kurumsal girişimcilik kavramını ifade etmek üzere örgüt içi girişimcilik, kurumsal teşebbüs, kurum içi girişimcilik, örgütsel düzeyde girişimcilik, girişimcilik eğilimi farklı terimler kullanılmaktadır

Yazında net bir belirginlik olmasa da kurumsal girişimcilik kavramının boyutlarına ilişkin sınıflandırmada iki ana akımın olduğu görülmektedir. Birincisi; yeni bir iş girişimi başlatma, yenilikçi olma ve stratejik yenilenme boyutlarının ele alındığı kurumsal girişimcilik yaklaşımıdır. İkincisi ise yenilikçi olma, proaktif olma, risk alma, özerk olma ve rekabetçi saldırganlık boyutlarını esas alan girişimci eğilim ya da girişimci duruş yaklaşımıdır.

Shaker Zahra’nın 1991 yılında geliştirmiş olduğu kurumsal girişimcilik modelinde dinamik yaklaşımın esas alınmış olduğu dikkat çekmektedir. Yenilik yapmak, rekabette aktif rol oynamak, riskleri en aza indirgemek bu modelin temel anlayışıdır. Bu noktada Zahra’nın önerisi, rekabette güçlü bir oyuncu olmak ve dolayısıyla işletmenin karlılığını artırmak üzere mevcut örgüt yapısı içinde stratejik bir yeniden yapılanma sürecini yaratılmasıdır. Bu model kapsamında kurumsal girişimcilik, işletmelerin üretime ilişkin yaklaşımı ve ürün çeşitliliği, işletme faaliyetlerindeki yenilikçi yaklaşımları ile yapılacak pazar araştırmaları ve sonrasında gerçekleştirilecek pazar gelişimi ile örgüt yapısındaki yeniden yapılanmaya ilişkin biçimsel ve biçimsel olmayan faaliyetlerin rekabetçi olabilmek için sürdürülmesi gerektiği anlaşılmaktadır. Zahra, işletmelerin bulundukları sektörler içinde mutlaka yakalayabilecekleri fırsatların da olduğunu ifade etmekte ve faaliyetlerini bu fırsatları yakalamak üzere hem ulusal hem de uluslararası pazarda sürdürmeleri gerektiğini önermektedir.

Jane Chang tarafından kurumsal girişimciliğe yönelik olarak iç ve dış boyutlu bakış açısı ile geliştirilen model girişimci davranışa ilişkin değişkenleri öncüller olarak ele alarak mevcut duruma göre iç ya da dış girişimcilik ile işletme performansının artırılması gerektiğine yönelik bir açıklama getirmektedir. Chang’ın iç girişimcilik olarak ifade ettiği tür, örgüt içinde gerçekleştirilen girişimcilik faaliyetleri olup dış girişimcilik olarak ifade ettiği tür ise başka işletmelerle gerçekleştirilen stratejik iş birlikleri, franchising, risk sermayesi ve fason üretim gibi faaliyetleri ifade etmektedir.

Girişimciliğe yönelik olarak tartışılan psikolojik yaklaşım/kuramlar, kişilerin sahip oldukları özelliklerden hareketle girişimci kişilik profilini açıklamaya çalışırlar. Bu yaklaşımlara göre kişisel olarak sahip olduğumuz nitelikler bizi ve sosyal yapıdaki konumumuzu açıklarken aynı zamanda girişimci olma eğilimimizi de ifade edebilmektedir.

Fizyokrat düşüncenin temelini Cantillon atmış olsa da dönemin fikir lideri olarak François Quesnay görülmektedir. Quesnay özellikle toprak sahibi girişimciler üzerinde durmuş ve bu girişimcilerin belirsizlikle baş eden, üretimi yönlendiren, yeni yöntem/ler aracılığı ile yeni ürün/ler ortaya çıkaran ve bunlarla yeni pazar/lar oluşturan kişileri girişimci olarak tanımlamıştır. Bu süreçlerin yönetilebilmesinin pazarlara serbest erişim kolaylığı, eylemlerde mümkün olan en fazla özgürlük sağlanması ve hükümete güven duyma ile olabileceğini ifade etmiştir.

Sosyolojik temelli girişimcilik kuramları Weberyen Yaklaşım, Girişimsel Tarih Yaklaşımı Sosyal Marjinallik Yaklaşımı ve Gelişimsel Yaklaşımlar'dır.

Psikolojik temelli girişimcilik kuramları Başarma Güdüsü Kuramı, Kontrol Odağı Kuramı, Azınlık Yaklaşımı ve Psikodinamik Model'dir.

Modern anlamda girişimcilik araştırmalarının kökeni Schumpeter’in çalışmalarına dayanmaktadır
ve Schumpeter ekonomik büyümenin ana aktörünün sürekli olarak yeni bir şeyler yaparak mevcudu değiştirme rolüne sahip faktörün girişimci olduğunu sıklıkla ifade etmiştir.

Yenilikçi rol, fırsat yakalama ve yaratmayı içerir. Konulara ilişkin gerekli bilgi ve bilgi kombinasyonlarına sahip olan bu rolde müşterilere alternatifler sunmak üzere çalışırlar. Yenilikçi rolde olan kişilerin fırsatlara yönelik olarak sürekli tetikte olmaları beklenmektedir

Aracı rolü, var olan bilgileri ilgili taraflara aktarmak ve yeni bilgi üretmektir. Aracı ve yenilikçi arasında sıkı bir ilişki vardır çünkü kimi zaman yenilikçi fırsatları yakalasa da örneğin gerekli müşteri bilgisine sahip olamamaktadır. İşte bu durumda aracı rol, yenilikçiye gereken desteği verir. 

Sponsorlar, girişimciler için kaynaklara erişim imkânı sunarlar. Projeyi her şekilde desteklerler ve başarılı olması için çaba harcarlar. Bu yaklaşımda sunulan perspektif, kurumsal girişimciliğin görev veya iş temelli değil, yetkinlik temelli bir yaklaşımla ele alınması gerektiğidir. Oluşturulacak insan kaynakları sisteminin esnek olması, kişi-örgüt uyumuna dikkat etmesi, çalışanların içsel motivasyon odağında hareket etmesi gibi önemli kriterleri taşımasıdır.

İşletmelerin kurumsal girişimciliğe yaklaşımına ilişkin olarak yönetimin doğrudan kontrolü altında iki boyut farklılaşmaktadır. Birincisi örgütsel sahiplik boyutudur. Örgüt içinde kimler için birincil sahiplik söz konusudur? Örgüt içinde yeni iş yaratmadan kim sorumludur? Bu sorumluluk belirli bir gruba ait olabileceği gibi örgüt geneline açık da olabilir. İkincisi kaynak otoritesi yani kaynak sahipliğidir. Bu boyutta da projelerin özel olarak ayrılmış işletme içindeki para havuzundan mı yoksa veya geçici olarak iş birimine ait bütçe ile mi finanse edilmesine göre bir ayrım söz konusudur.

William Guth ve Ari Ginsberg’in önermiş olduğu model; işletmenin faaliyet gösterdiği çevrede oluşabilecek fırsatları tespit etmesi, değerlendirmesi ve uygulamaya geçirmesine yönelik olarak esneklik ve yenilik yapma mantığında yapılanmaktadır.  Model kapsamında, kurumsal girişimcilik kavramına ilişkin yazında tartışılan unsurlar ile işletmenin stratejik gereksinimleri bir arada ele alınmaktadır.

Jean-Baptist Say temelde Turgot’un düşünce yapısı üzerinden ilerlemiş ve ekonomik yaşam içinde girişimciyi ana bir faktör olarak tanımlamıştır. Yazında ifade edilen Say’ın girişimcilik kuramı, endüstriyel gelişmenin üç ayrı faaliyete bölünmesiyle başlar; (1) Araştırma: Bilgiyi yaratmak için araştırmacılar tarafından yapılır, (2) Uyarlama: Üretim faktörlerini organize eden ve
araştırmadan ortaya çıkan bilgiyi kullanılabilir ürünlere dönüştürmek için girişimciler tarafından
yapılır, (3) Üretim: İşçiler tarafından yapılır. Say, sermayedar ve girişimci arasındaki ayrımı yapan ilk kişi olarak bilinmektedir. Ayrıca belirsizliğin girişimcinin önündeki bir engel olarak tanımlaması ile de Schumpeter’in daha sonra geliştireceği kuramlarına da yol açmıştır.