Terörizm ve Turizm Güvenliği

Turizm sektörünün kitlesel tanıtım potansiyelinin büyüklüğü, ülke ekonomilerinin en önemli ihracat kalemlerinden biri olması ve bol döviz geliri sağlaması, turizm sektöründe güvenlik önlemlerinin üst seviyede olmadığı düşüncesi, terör örgütlerinin turizm sektörüne yönelmelerine yol açmaktadır.

Terörist örgütlerin ortak yanı, toplumda korku iklimi oluşturarak siyasi hedeflerine ulaşmaya çalışmalarıdır.

Küreselleşme ve iletişim araçlarında yaşanan teknolojik gelişmeler, terörist örgütlerin daha geniş coğrafyada faaliyet göstermelerine ve geniş kesimleri etkilemelerine olanak vermiştir.

20. yüzyılın başlarından itibaren dünyanın gündeminde devamlı olarak yer bulan ve 21. yüzyılda evrensel bir boyut kazanan terör ve terörizm, yeryüzünde ilk kanın döküldüğü Kabil’in kardeşi Habil’i öldürmesi ile başlayan ve insanlık tarihi kadar eski bir gerçekliktir.

Modern anlamda terörizm kavramının ise ilk kez Fransız Devrimi ile birlikte sistematik biçimde uygulanan şiddet, baskı ve korku politikası sonucu ortaya çıktığı kabul edilmektedir.

Terör ve terörizm kavramları benzer çağrışımlar uyandırmasına karşılık, nitelik, amaç ve kapsam bakımından farklılıklar taşırlar.

Teröre ve terörizme ilişkin ortak bir tanımının yapılamamasının temelinde, terörist olarak gösterilen bir kişinin başka bir ülkede özgürlük savaşçısı olarak nitelendirilmesidir.

Latince “terrere” kelimesinden türetilen terör, siyasi amacı olmayan kısa süreli şiddet, yıldırma ve korkuyu içeren stratejik eylemdir.

Terörizm siyasi amacı olan, daha uzun süreli ve sistematik bir stratejik söylemdir. Bu bağlamda terörizm, bazı siyasal ve sosyal değişiklikler meydana getirmek için bir korku veya dehşet atmosferi yaratmayı ve haber başlığı hâline gelmeyi tasarlamış şiddet tehdididir.

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin 2004 yılına ait raporunda terörizm; “…kamuoyunda terörü kışkırtmak amacıyla genel halka, bir grup insana veya özel bir kişiye karşı ciddi yaralanmalara ya da ölümlere sebep olacak suçlar veya rehin alarak ya da gözdağı vererek yıldırmak için işlenen suçlar veya bir devletin ya da uluslararası bir örgütün, terörle ilgili uluslararası protokoller ve sözleşmeler kapsamında tanımlanan suçlara ilişkin olarak herhangi bir adım atmasına engel olmak veya çekimser kalması için zorlamak…” şeklinde tanımlanmıştır.

3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu’nun 1.maddesinde terör ile terörizm tanımları birleştirilerek bir terör tanımına gidildiği görülmektedir. “Terör; “cebir ve şiddet kullanarak; baskı, korkutma, yıldırma, sindirme veya tehdit yöntemlerinden biriyle, Anayasada belirtilen Cumhuriyetin niteliklerini, siyasi, hukuki, sosyal, laik, ekonomik düzeni değiştirmek, devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmak, Türk Devletinin ve Cumhuriyetin varlığını tehlikeye düşürmek, devlet otoritesini zaafa uğratmak veya yıkmak veya ele geçirmek, temel hak ve hürriyetleri yok etmek, devletin iç ve dış güvenliğini, kamu düzenini veya genel sağlığı bozmak amacıyla bir örgüte mensup kişi veya kişiler tarafından girişilecek her türlü eylemlerdir” şeklinde tanımlanmıştır.

Wilkinson (1997) terörizmin ayırt edici beş özelliği olduğunu vurgulamaktadır. Bunlar;

• Aşırı korku iklimi oluşturmak için önceden düşünülmüş ve tasarlanmıştır,

• Doğrudan hedef olan mağdurlardan daha geniş bir hedefe yöneliktir,

• Doğası gereği, siviller dâhil, rastgele veya sembolik hedeflere yönelik saldırıları içerir,

• Olağandışı olarak gerçekleştiği toplum tarafından kabul edilir,

• Öncelikle hükümetlerin, toplulukların veya belirli sosyal grupların politik davranışlarını etkilemek için kullanılır.

Diğer devletlerden sağlanan destekler, hayır kurumları ve sivil toplum örgütlerinden gelen paralar, ülke içerisinden ve diasporadan yardım yoluyla alınan paralar, örgütsel yayın gelirleri ve kurdukları ticari işletmelerden sağlanan kazançlar terörizmin yasal görünümlü finansman kaynaklarıdır.

Kaçakçılık (uyuşturucu madde, silah, alkol, sigara, akaryakıt, insan vb.), gasp, soygun, hırsızlık, sahtecilik, kredi kartı dolandırıcılığı, korsan ürün ticareti, fidye ve haraç terör örgütlerinin kullandıkları yasal olmayan gelir kalemleridir.

Amaçlarına göre ayrılıkçı, ideolojik ve fundamentalist örgütler, aşağıdan yukarı terör olarak sınıflandırılmaktadır. Sözkonusu terör örgütlenmeleri, şiddet kullanarak iktidarı zayıflatmayı ve ele geçirmeyi amaçlamaktadırlar.

Devletin kendi vatandaşlarına uyguladığı terör ise yukarıdan aşağı terörizm (devlet terörü) olarak adlandırılmaktadır. Stalin, Hitler ve Mao’nun kendi vatandaşlarına uyguladığı kitlesel tutuklamalar, işkence, tecavüz, toplama kampları ve toplu idamlar, devlet terörüne örnektir.

David Rapoport (2003), terörizmin tarihsel seyrine göre terörist örgütlerin dönüşümünü dört döneme ayırmaktadır:

1. Anarşist Dalga (19. Yüzyıl-1914): 1879- 1914 arası dönemde etkili olan ve Çarlık Rusya’sında ortaya çıkan ilk terör yapılanması anarşistlere aittir.

2. Sömürge Karşıtı Dalga (Erken Yirminci Yüzyıl-1960’lar): 19. yüzyılın sonlarında ortaya çıkan ve bağımsızlık yanlısı ayrılıkçı hareketlerin ön planda olduğu sömürge karşıtı dalga, I. Dünya Savaşı sonrasında hız kazanmış ve II. Dünya Savaşı’ndan sonra da etkinliğini sürdürmüştür.

3. Yeni Marjinal Sol Dalga (1968-1979): Sol radikalizmi milliyetçilikle birleştirmeye meyilli üçüncü terör dalgası, ABD’nin Vietnam Savaşına karşı düzenlenen protesto gösterileriyle başlamıştır.

4. Fundamentalist Dalga-Küresel Terörizm (1979-Günümüz): 1980 lerin başlarında, fundamentalist (dini örtü olarak kullanan) terörist grupların ortaya çıkmıştır.

Küresel terörizm döneminin en önemli temsilcilerinden biri, Türkiye’de ılımlı İslam projesi şemsiyesi altında toplumsal dönüşümü ve sonuçta devleti ele geçirmeyi amaçlayan, istihbarat tabanlı, yeni nesil “Sui Generis” terör örgütü olan Fetullahçı Terör Örgütü/Paralel Devlet Yapılanması (FETÖ/PDY)’dir.

Modern kitle turizminden çok daha eskiye dayanan terörizmin, turizm kavramı ile ortak noktaları bulunmaktadır. Öncelikle turizm ve terörizm, sınır ötesi dışsallıklara sahip evrensel bir olgudur. Diğer ortak yanları ise turizm, her iki sektör de gerçek olmayan nostaljiye başvurur. Terör örgütleri, yeni bir devlet kurma, ülkeyi ele geçirme, yeni bir dünya düzeni inşa etme ya da öbür dünyada mükafatlarını alma gayesiyle eylemlerde bulunur. Turizmin büyük bir kısmı geçmişin nostaljik bir görüntüsüne dayanır. Bu yönüyle turizm, gerçeklik olarak tasvir edilen fantezinin diğer bir temsilcisi olan terörizmle rakiptir.

Turizm sektörünün terörizmin hedefi haline gelmesinde Fukuyama’nın “nostalji” öngörüsünün büyük etkileri vardır. Francis Fukuyama, “Tarihin Sonu” adlı eserinde soğuk savaş sonrası dönemde demokrasinin zafer kazanacağını ve ölüm sonrası tarihin” gelişeceğini ancak bunun bir huzur dönemi olmayacağını öngördü (Fukuyama, 2006). Fukuyama, bu ölüm sonrasının, geçmiş dönemlerin kin ve nefretleri üzerine inşa edilen bir kavgacı bir nostalji dönemi olacağını ve devletlerin, başka devletler yerine amorf (şekilsiz) terörizm hücrelerine karşı savaşacaklarını ifade etmiştir.

Genel olarak teröristler aşağıda sıralanan dört olasılıktan en az üçünü sunan hedeflere saldırı yapma eğilimindedir ve bu olanaklar turizm dünyasında da sıklıkla mevcuttur. Bunlar; kitlesel kayıp potansiyeli, kitlesel tanıtım potansiyeli, büyük ekonomik zarar verme potansiyeli ve bir simgeyi yok etme potansiyelidir.

Terör örgütlerini turizme çeken başlıca nedenler şunlardır:

• Terörizm, öngörülebilir bir barışın tam tersidir.

• Turizm, küreselleşmenin ayrılmaz bir parçasıdır.

• Terör örgütleri tarafından ülkede bulunan herhangi bir turistik bölge ya da merkeze yapılan saldırıların tüm ülke ekonomisini olumsuz yönde etkileyebilecek güce sahip olduğu bilinmektedir.

• Terörizm, dünya çapında tanıtım arayışındadır ve turizm merkezleri bu tür tanıtım için mıknatıs görevi görür.

• Turistlerin rahatlığı açısından güvenlik önlemlerinin üst seviyede olmayacağı düşüncesi, turizm sektörünün terör örgütleri için elverişli hedefler olarak görülmesine yol açmıştır.

• Teröristlerin turistler arasında fark edilmeden rahatça gizlenebilmeleri, turizm sektörünü terörist saldırılar için açık bir hedef hâline getirmektedir.

• Turizm merkezleri, bir ulusun kültürel zenginliklerinin yaşayan müzesidir yani, bir ulusun öz görüntüsünün, simgelerinin ve tarihinin koruyucusudur.

• Turizm sektörüne yönelik terörist saldırıların diğer nedenleri ise hedef gruplar arasında aşırı korku uyandırmak, tüm pratik terörle mücadele önlemlerinin zalimce ve verimsiz olduğunu öne sürerek hükümetin ve güvenlik güçlerinin tepkisini bozmak, davalarının doğruluğunu ve zaferinin kaçınılmaz olduğunu vurgulayarak ulusal ve uluslararası arenada daha geniş destek ve bilinirlik sağlamak ve böylece fiili ve potansiyel destekçilerin sayısını artırmaktır.

Terörizmin turizm sektörü üzerinde kısa ve uzun dönemde meydana getirdiği başlıca doğrudan ve dolaylı ekonomik etkileri şunlardır:

• Turizm ve bağlı sektörlerde talep daralması,

• Turizm sektöründe gelir ve istihdamın daralması,

• Borsada turizm şirketlerinin karşılaştıkları kayıplar,

• Terör tehlikesi ve ekonomik belirsizlikler nedeniyle turizm sektörüne yönelik doğrudan yabancı yatırımların azalması,

• Terörist saldırılardan zarar gören mekanların yeniden inşa maliyetlerinin ortaya çıkması,

• Olası terör saldırılarına karşı alınacak yeni güvenlik tedbirlerinin ek maliyetler oluşturması,

• Terör saldırısının etkisini gidermek ve yeni turist çekebilmek için reklam ve tanıtım harcamalarının yapılması.

Terörizmin toplumda ortaya çıkardığı en önemli etki, güvensizlik ortamı ve bunun sonucunda oluşan sivil huzursuzluktur.

Turizm sektöründe güvenlik ortamını oluşturmak ve korumak amacıyla alınması gereken başlıca önlemler şunlardır:

• Turizm endüstrisinde güvenlik, personel kalitesine çok daha fazla bağlıdır.

• Öncelikle terörizm faaliyetleri ile mücadelede bölgesel ve uluslararası işbirliğine giderek, terörizmle mücadelenin sürekliliği sağlanmalıdır.

• Seyahat, konaklama ve gıda alanlarında alınacak güvenlik tedbirleri devlet tarafından standartlaştırılmalı ve uygulaması sık sık denetlenmelidir.

• Terör saldırılarının krize dönüşmesini engellemek için önceden kriz yönetimi planları oluşturulmalıdır.

• Turizm bölgelerinde yüz tanıma sistemleri vb. yapay zekâ teknolojileri kullanarak ve kimlik taraması ile terör listelerinde yer alan kişilerin terör olayları gerçekleşmeden tespit edilmeli ve ilgili güvenlik güçlerine bildirilmelidir.

• Turizm destinasyonlarında yabancı dil bilen, turizm psikolojisi eğitimi alan ve mevcut bölge hareketliliğini iyi bilen güvenlik görevlileri istihdam edilmelidir.

• Uluslararası rekabet ortamında bir pazarlama stratejisi olarak olumsuz imajı ortadan kaldırmak amacıyla, turizm bölgelerinin tanıtımlarında güvenlik ve huzur temalarına ağırlık verilmelidir.