TURİZM ULAŞTIRMASI

Kara tarafı; şehir ile havalimanı arasındaki kara ve demiryolu gibi diğer taşımacılık sistemleri ile bağlantı noktasından başlayıp, araç park yerleri ve terminal binasından oluşur.

Havalimanları trafik tipine göre üç guruba ayrılırlar. Bunlar uluslararası havalimanları, iç hat havalimanları ve genel havacılık havaalanlarıdır.

Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından 14 Mayıs 2002 tarih ve 24755 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmış olan Hava Alanı Yapım, İşletim ve Sertifikalandırma Yönetmeliği (SHY14A)’ya göre bir hava alanının uluslararası trafiğe açılabilmesi için yönetmelikte istenen şartların sağlanarak işletme ruhsatı alınması ve hava alanı sertifika işlemlerinin tamamlanması gerekmektedir. İşletme ruhsatı alan havaalanı işletmecisi, yönetmelikte belirtilen kriterleri sağlayan havaalanları için ilgili sertifikayı kendi adına tescil ettirmek zorundadır. Yönetmelik kriterlerini sağlamayan havaalanları
için sertifika alınması zorunlu değildir. Sertifikalandırılmayan hava alanlarına hava yolu işletmeleri tarafından yapılacak iniş ve kalkışlar hava yolu işletmecisi ve kaptan pilotun yetki ve sorumluluğundadır. Yönetmeliğe göre A, B ve C gurubu olmak üzere üç tip sertifika verilmektedir.

Ticari faaliyetler birinci planda yolcular olmak üzere havalimanı kullanıcılarının çeşitli ihtiyaçlarını karşılamak üzere verilen hizmetlerdir. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığınca yayınlanmış olan Sivil Hava Ulaşımına Açık Havaalanlarında Yer Alan Terminaller ile Sıhhi İşyerleri için İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik (SHY-33B) incelendiğinde başlıca ticari faaliyetlerin aşağıdaki gibi olduğu görülmektedir:
a. Gümrüksüz (duty-free) satış,
b. Yiyecek-içecek hizmetleri: Kafeler, kafe-barlar, restoranlar, pastaneler,
c. Dinlenme, eğlenme ve kültürel hizmetler: Otel, sinema, tiyatro, konferans ve toplantı salonları, oyun ve eğlence hizmetleri, internet salonları, özel yolcu salonları,
d. Bankalar ve döviz büroları,
e. Yolcuya yönelik kişisel hizmetler: Kuaför, güzellik salonları ve SPA hizmetleri, sauna, hamam, duş hizmetleri, kısa süreli yatak ve dinlenme hizmetleri, masaj salonları, spor salonları, kuru temizleme hizmetleri, bagaj taşıma hizmetleri, fotoğrafçı, bagaj/eşya emanet hizmetleri, ayakkabı boyama ve aksesuar satışı, kuyumculuk,
f. Diğer alışveriş hizmetleri: Büfeler, süpermarketler, gazete bayileri, kitapçılar, çiçekçiler,
g. Taşımacılık hizmetleri: Taksi, araç kiralama, terminal içi taşımacılık,
h. Otopark: Araç park yeri hizmeti, valet hizmeti

Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığınca yayınlanmış olan Havaalanları Yer Hizmetleri Yönetmeliği (SHY-22)’ye göre yer hizmetleri türleri 10 alanda gruplandırılmıştır. Bunlar:
a. Temsil,
b. Yolcu trafik,
c. Yük kontrolü ve haberleşme,
d. Ramp: Ramp, kargo ve posta, uçak temizlik, birim yükleme gereçlerinin kontrolü,
e. Uçak hat bakım: uçak hat bakım, yakıt ve yağ,
f. Uçuş operasyon,
g. Hava tarafında ulaşım,
h. İkram servis,
i. Gözetim ve yönetim,
j. Uçak özel güvenlik hizmet ve denetimi hizmetleridir.

Havalimanı mülkiyet ve işletim yapısı ülkeden ülkeye hatta aynı ülke içinde havalimanından havalimanına farklılık gösterebilmektedir. Havalimanı mülkiyet ve işletim yapıları sınıflandırılmasında onlarca çeşit bulunmaktadır. Ancak, temelde 4 gurupta toplanabilir (Doganis, 1992; Tretheway, 2001; Korul, 2001).
Mülkiyeti ve işletimi kamuya ait havalimanları: Kamu yararı gözetilerek geleneksel yapıda işletilen havalimanlarıdır. Dünyada birçok ülkede olduğu gibi havalimanlarının mülkiyeti ve işletimi konu ile ilgili bakanlığın (Örneğin, Ulaştırma Bakanlığı) sorumluluğundadır. Bazı ülkelerde sorumluluk yerel yönetimlere, belediyelere devredilmektedir. Bazı ülkeler mülkiyet ve işletimi doğrudan ilgili bakanlığa
bağlamak yerine yarı-bağımsız bir hükümet kurumuna sorumluluğu vermektedir.
Mülkiyeti kamuya işletimi özel sektöre ait havalimanları: Değişen sektör ve müşteri yapısı, istek ve ihtiyaçları ile kamu mülkiyetindeki havalimanlarının bağımsız ve profesyonel bir yönetime devredildiği havalimanlarıdır.
Kamu/özel sektör ortaklığındaki havalimanları: Kamu mülkiyetindeki havalimanlarının belirli oranlarda özel sektöre devredilmesi ve işletiminde söz sahibi olması ile hükümetlerin ve siyasi yapının değişiminden daha az etkilenerek faaliyetlerinde ticarileşme verimliliği getirmektedir.
Özel havalimanları: Mülkiyet ve işletim haklarının tamamının özel sektöre ait olduğu
havalimanlarıdır. Küçük ve genel havacılık faaliyetleri yürüten havalimanları dışında ilk ve başarılı örneği 1987 yılında İngiltere ve İrlanda’daki bazı havalimanlarına sahip olan British Airport Authority’dir.

Havacılık dışı gelirler yan ticari hizmetler, tesisler ve kolaylıklardan alınan ücretlerden oluşan gelirlerdir.
Bu anlamda ücretlendirilen bazı faaliyetler ve hizmetler aşağıdaki gibidir:
• Yakıt ve yağ satışı imtiyazları,
• Terminal veya havalimanı arazisindeki ticari yerlerin kiraları,
• Ticari işletmelerin satışlarından alınan imtiyazlar,
• Elektrik, su, doğalgaz, ısıtma ve havalandırma kullanımı,
• Reklam panoları,
• Kablosuz internet ve haberleşme hizmetleri,
• Otopark hizmetleri,
• Toplantı veya konferans salonu hizmetleri,
• Yolcular ve uçuş mürettebatları için kısa veya uzun süreli konaklama tesisleri,
• Havalimanında sinema veya televizyon filmi veya dizisi çekimleri,
• Havalimanı içi veya havalimanına ulaştırma hizmetleri,
• Danışmanlık ve proje hizmetleri

1933 yılında kurulan Havayolları Devlet İşletme İdaresi’nin King-Bird tipi uçağı, 3 Şubat 1933’te Eskişehir – Ankara arasındaki ilk yolcu taşımacılığı seferini yaptığında, Eskişehir Havaalanı (bugünkü askeri havaalanı) ve Ankara Güvercinlik Havaalanı Türkiye’nin ilk havayolu ulaştırmasına açık havaalanları oldu. Aynı yıl içinde, bundan kısa bir süre sonra da İstanbul’da Yeşilköy Havalimanı havayolu ulaştırma sistemine eklendi.

Havalimanlarının yarattığı ekonomik etkiler doğrudan ve dolaylı etkiler olarak sıralanabilir. Hava taşımacılığı küresel ve yerel ekonomileri etkisi altına alabilmektedir. Bu etkilerden doğrudan ekonomik etkisi havayolu şirketlerinin, havalimanlarının ve havalimanında bulunan iş kollarının faaliyetleri sonucu yaratılan değerin ölçülmesi ile sağlanır. Havalimanları toplumların, bölgelerin ve ülkelerin başlıca ekonomik gelirlerini sağlayan ana kaynaklardandır. Doğrudan ekonomik fayda yaratmalarının en açık kanıtı havalimanlarında ve yakın çevresinde yaratılan iş gücü istihdamıdır. Havalimanında ve yakın çevresinde yaratılan istihdam gücü genellikle üzerinde en fazla çalışılan ve en kolay ölçülebilen etkidir.

Havalimanında uçakların yer hareketleri için hazırlanmış ve havalimanının bir bölümü ile diğer bölümü arasında bağlantı sağlamak amacıyla belirlenmiş yola taksiyolu denmektedir. Cevap B'dir.

Havalimanları trafik tipine göre üçe ayrılır. Bunlar; genel, iç hat ve uluslararası havalimanlarıdır. Cevap D'dir.

Eğitim, spor, gösteri ve yangın söndürme gibi faaliyetler için kullanılan havalimanları genel havacılık havaalanları olarak tanımlanır. Cevap C'dir.

Havalimanında uçakların yolcu, posta veya kargo yükleme/indirme, yakıt ikmali, park etme veya bakım amacıyla üzerinde bulunacakları belirli bir alandır. Uçağın havalimanı trafiğine müdahale etmeksizin boşaltılması/yüklenmesi, temizlenmesi ve benzeri hizmetlerin aynı anda ve en hızlı şekilde verilmesine imkân tanıyan bu alanlar, trafiğin süratli ve düzenli sağlanmasına elverişli olmalıdır.

ICAO kodunun ilk harfi dünya üzerindeki bir haberleşme alanını gösterir. ICAO tüm dünyayı çeşitli haberleşme alanlarına ayırmış ve her alana bir harf kodu vermiştir. Örneğin, Türkiye’nin de içinde bulunduğu Güney Avrupa’nın kodu “L”; İngiltere dâhil Kuzey Avrupa’nın kodu “E” ve Güney Amerika’nın kodu “S” dir.

ICAO kodunun ilk harfi dünya üzerindeki bir haberleşme alanını gösterir. ICAO tüm dünyayı çeşitli haberleşme alanlarına ayırmış ve her alana bir harf kodu vermiştir. Örneğin, Türkiye’nin de içinde bulunduğu Güney Avrupa’nın kodu “L”; İngiltere dâhil Kuzey Avrupa’nın kodu “E” ve Güney Amerika’nın kodu “S” dir.

Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından 14 Mayıs 2002 tarih ve 24755 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmış olan Hava Alanı Yapım, İşletim ve Sertifikalandırma Yönetmeliği (SHY- 14A)’da havaalanları; referans kodlarına göre küçük havaalanı, orta büyüklükteki havaalanı ve büyük havaalanı olarak üç gurupta sınıflandırılmaktadır.

Orta büyüklükteki havaalanı, referans kod numarası 3 ve kod harfi A, B, C, D olarak tariflenen, uçak referans pist uzunluğu 1200 ile 1800 metre arasında olan havaalanıdır.

B Gurubu Sertifika en az bir adet 1800 x 45 metre veya daha büyük piste sahip, yolcu terminali kapasitesi en az 1.000.000 yolcu/yıl olan ve yönetmelikte belirtilen diğer fiziki koşulları sağlayan havaalanlarına verilir. Meteoroloji ve güvenlik hizmetlerinin kesintisiz; yangın söndürme, PTT ve sağlık hizmetlerinin ise kalkış ve inişten en az 2 saat önce başlayacak şekilde verilmesi istenir. Havaalanının uluslararası olması halinde ise yakıt, gümrük, pasaport kontrol, ikram ve yer hizmetlerinin de kalkış ve inişten en az 2 saat önce başlayacak şekilde sağlanması gerekir.

Havacılık dışı gelirler yan ticari hizmetler, tesisler ve kolaylıklardan alınan ücretlerden oluşan gelirlerdir. Reklam panoları da havacılık dışı gelir grubuna girer.

1933 yılında kurulan Havayolları Devlet İşletme İdaresi’nin King-Bird tipi uçağı, 3 Şubat 1933’te Eskişehir – Ankara arasındaki ilk yolcu taşımacılığı seferini yaptığında, Eskişehir Havaalanı (bugünkü askeri havaalanı) ve Ankara Güvercinlik Havaalanı Türkiye’nin ilk havayolu ulaştırmasına açık havaalanları oldu.

Türkiye’de 1990’lı yıllardan itibaren yaygın olarak kullanılmaya başlanan Yap-İşlet-Devret (YİD) finansman modeli özel sektörün havalimanı işletmeciliği faaliyetlerine girişine yol açmıştır.

Özel sektör ilk olarak 01.04.1998 tarihinde hizmete verilen 5 milyon yolcu/yıl kapasiteli Antalya Havalimanı I. Dış hatlar terminalinin işletilmesinde rol almıştır.