TURİZM ULAŞTIRMASI

Özellikle kara ve deniz taşımacılığını uzun yıllar kullanan toplumların 1920’li yıllarda hava taşımacılığını bir alternatif olarak görememelerinin altında dönemin uçakların görüntüsünün ve teknolojisinin insanlarda güven uyandıracak bir yapıda olmaması, uçak kapasitelerinin yetersiz olmasıyla birlikte hizmet arzının azlığının, hizmet bedelinin yüksek olmasına yol açması yatmaktaydı.

Ekonomik, sosyal ve siyasal değişimlere karşı hassas bir yapıya sahip olan hava taşımacılığı sektörü 1938’de yaşanan siyasi krizler, 1970’lerin başında OPEC petrol krizi, 1977’lerde başlayan uçak gürültüsüne karşı çevresel mücadeleler sivil havacılık faaliyetlerinin uluslararası boyuttan çıkıp küresel bir eylem olmasının yolunu açmıştır.

Pist havalimanında hava araçlarının inişi ve kalkışı için hazırlanmış dikdörtgen biçimli alandır. Pist havalimanının olmazsa olmazıdır

Apron: Havalimanında uçakların yolcu, posta veya kargo yükleme/indirme, yakıt ikmali, park etme veya bakım amacıyla üzerinde bulunacakları belirli bir alandır

Havalimanında kara tarafı bölümünü oluşturan en önemli yapı yolcu terminal binasıdır

Yıllık uçak hareketi, gelen-giden yolcu sayısı ve uçuş türüne (iç hat/dış hat) uygun şekilde terminal binasının genel kapsamı ve yeri tasarlanmaktadır.

Yolcu terminali birbiri ile bağlantılı alt sistemlerden oluşmaktadır. Gelen ve giden yolcu bölümlerinde yolcuya yönelik yolcu kabul ve bagaj teslimi gibi işlemlerin yapıldığı ana yolcu işlem alanı; uluslararası uçuşlar için pasaport, gümrük ve sağlık kontrolü gibi hizmetlerin verildiği devlet kontrol hizmetleri alanı; giden uçak yolcuları için ana bekleme salonu birincil ve merkezileştirilmiş bekleme alanları; giriş bekleme odalarını içeren ikincil ve dağınık bekleme alanları; hem uçuş hattı hem de kara tarafında yer alan ticari ya da siyasi anlamda önemli yolculara hizmet verilen ayrıcalıklı alanlar yer almaktadır

Uluslararası kurallarda zorunluluğu olmamasına rağmen, ulusal güvenlik kuralları gereği, Türkiye’deki havalimanlarında ana yolcu işlem, dolaşım ve bekleme alanına girişlerde de yolcular, bagajları, uğurlayıcılar ve yolcu terminali binasına girmek isteyen herkes güvenlik kontrolünden geçirilir.

Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (International Civil Aviation Organization – ICAO) her havaalanına dört harften oluşan ve konum göstergesi adı verilen bir kod verir. Havaalanı konum göstergesine günlük hayatta, çoğunlukla, ICAO havaalanı kodu da denmektedir. ICAO kodunun ilk harfi dünya üzerindeki bir haberleşme alanını gösterir.

Referans pist uzunluğu bir uçağın maksimum kalkış kütlesinde iken deniz seviyesindeki bir havaalanında, atmosfer basıncının 1013,25 milibar, hava sıcaklığının 15°C olduğu, rüzgârsız hava koşullarında ve pistin eğimsiz olduğu bir durumda kalkışı için gereken mesafedir

Sivil Havacılık Kanunu’ndaki tanımlamaya göre; karada ve su üzerinde hava araçlarının kalkması ve inmesi için özel olarak hazırlanmış, hava araçlarının bakım ve diğer ihtiyaçlarının karşılanmasına, yolcu ve yük alınmasına ve verilmesine elverişli tesisleri bulunan yerlere havaalanı denir. Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (International Civil Aviation Organization – ICAO), Uluslararası Sivil Havacılık Anlaşmasının 14’üncü ekinde tamamı ya da bir kısmı hava araçlarının inişi, kalkışı ve yüzeydeki hareketleri için kullanılmak amacıyla, üzerindeki çeşitli bina, tesis ve donanımlar da dâhil, karada veya suda belirlenmiş yerleri havaalanı olarak tanımlamaktadır (ICAO, 2004). Türkiye’de uzun yıllar boyunca uluslararası hava trafiği, geliş ve gidişlerine hizmet vermek amacıyla tesis edilmiş olup, gümrük, göçmenlik, halk sağlığı, hayvan ve bitki karantina işlemleri ve benzeri işlemlerin bünyesinde vakit kaybedilmeksizin yürütüldüğü havaalanlarına (UBAK, 2011b) havalimanı denmiştir. Ancak, dünyadaki uygulamalarda sadece iç hat uçuşlarına, hatta eğitim, spor gibi amaçlara hizmet veren havaalanlarına da havalimanı denmektedir. İngiltere’nin havalimanları kanununda havalimanı, havaalanındaki arazi, binalar ve işlerin bütünü olarak tanımlanmıştır. Literatürde havaalanı ve havalimanı kavramları sıklıkla birbirinin yerine kullanılıyorsa da, havaalanı ICAO’nun tanımından da anlaşılacağı üzere uçuşların, uçak hareketinin gerçekleştiği ve bunlarla ilgili bina ve tesisleri de içeren saha iken, havalimanı terminaller, otoparklar, erişim yolları gibi yolcu ve yük kolaylıklarını, hangarları, hava aracı bakım tesislerini ve bunlarda gerçekleştiren faaliyetleri de kapsayan bütünü tanımlar. Doğru yanıt D’dir.

Taksiyolu: Havalimanında uçakların yer hareketleri için hazırlanmış ve havalimanının bir bölümü ile diğer bölümü arasında bağlantı sağlamak amacıyla belirlenmiş yoldur. Taksiyolları uçakların piste gidiş ve pistten gelişlerini emniyetli, düzenli ve hızlı bir şekilde sağlamak üzere konumlandırılır. Apron üzerindeki bazı bölgelerde taksiyolu olarak belirlenir. Doğru yanıt C’dir.

Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (International Civil Aviation Organization – ICAO) her havaalanına dört harften oluşan ve konum göstergesi adı verilen bir kod verir. Havaalanı konum göstergesine günlük hayatta, çoğunlukla, ICAO havaalanı kodu da denmektedir. Örneğin, Atatürk Havalimanının ICAO kodu LTBA veya Antalya Havalimanının ICAO kodu LTAI’dır.

ICAO kodunun ilk harfi dünya üzerindeki bir haberleşme alanını gösterir. ICAO tüm dünyayı çeşitli haberleşme alanlarına ayırmış ve her alana bir harf kodu vermiştir. Örneğin, Türkiye’nin de içinde bulunduğu Güney Avrupa’nın kodu “L”; İngiltere dâhil Kuzey Avrupa’nın kodu “E” ve Güney

Amerika’nın kodu “S” dir.

ICAO kodunun ikinci harfi bir devleti veya bölgeyi gösterir. Örneğin, Türkiye’nin kodu “T”,

Hollanda’nın kodu “H” dır. Ancak, Almanya için hem “D” hem de “T” harfleri kullanılmaktadır.

Almanya’da “D” sivil, “T” askeri havaalanlarını göstermektedir.

Üçüncü ve dördüncü harfler ise genellikle havaalanını gösterirler. Ancak, devletler bu harflerin kullanımında da bazı kurallar oluşturabilirler. Örneğin, üçüncü harf belli bir haberleşme veya uçuş bilgi bölgesini gösterebilir. Türkiye’de “A”, “C”, “D” harfleri Ankara uçuş bilgi bölgesindeki, “B” ve “F” harfleri İstanbul uçuş bilgi bölgesindeki havaalanları için kullanılırken, dördüncü harf ilgili havaalanı için kullanılmaktadır. Doğru yanıt B’dir.

Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığınca yayınlanmış olan Havaalanları Yer Hizmetleri Yönetmeliği (SHY-22)’ye göre yer hizmetleri türleri 10 alanda gruplandırılmıştır. Bunlar:

Uçaklar, yolcuları ve/veya yüke yönelik olarak verilen hizmet veya kolaylıklar nedeniyle alınan ücretlerden oluşan gelirlerdir. Ancak, bu hizmet veya kolaylıkların muhakkak doğrudan havacılık faaliyeti ile ilgili olması gereklidir. Örneğin, otopark hizmeti yolcuya verilen bir hizmet olmasına rağmen havacılık faaliyeti ile doğrudan ilişkisi olmadığından bu hizmetten alınan ücretler havacılık faaliyeti geliri olmaz. Türkiye’de Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) aşağıdaki başlıca faaliyet ve hizmetlerden ücret almaktadır:

Başka ülkelerde de benzer ücretler alınmaktadır. Bunlara ilaveten aşağıdaki gibi ücretlerin alındığı yerlerde vardır:

Bazı uygulamalarda güvenlik hizmetleri ücretleri yolcu servis ücretlerine, gürültü ve hava kirliliği ücretleri de konma ve konaklama ücretlerine dahil edilmektedir. Doğru yanıt D’dir.

Havacılık dışı gelirler yan ticari hizmetler, tesisler ve kolaylıklardan alınan ücretlerden oluşan gelirlerdir.

Bu anlamda ücretlendirilen bazı faaliyetler ve hizmetler aşağıdaki gibidir:

Havacılık dışı gelirlere daha çok sayıda gelir kalemleri ilave edilebilir. Günümüzde havalimanı işletmelerinin havacılık dışı gelirleri toplam gelirlerinin yarısına ulaşmaktadır. Havacılık dışı gelirleri

%70’leri geçen Singapur, Frankfurt ve Jacksonville gibi havalimanları vardır.

Dünya Turizm Örgütü (World Tourism Organization – UNWTO) aşağıdaki faaliyet ve hizmetleri turizm endüstrisi kapsamında değerlendirmektedir (UNWTO, 2012a):

Burada listelenen turizm faaliyetleri, hizmetleri ve daha fazlası havalimanlarında gerçekleştirilmektedir. Dolayısıyla, havalimanları pek çok turizm hizmeti ve faaliyetini içinde barındıran tesislerdir. Doğru yanıt C’dir.

Havalimanları fabrikalar gibi, çeşitli kaynakları bir süreç içinde değerlendirerek hava taşımacılığı çıktısını üretirler. Havalimanları bulundukları bölge için birer arz ve talep kaynağı durumundadırlar. Diğer büyük endüstrilerde olduğu gibi havalimanları da doğrudan istihdam, refah ve istikrar getirmek suretiyle bulundukları bölgede büyük bir ekonomik etki yaratırlar. Havalimanlarının yarattığı ve “ekonomik değer” olarak tanımlanabilecek katkı genel olarak istihdam, gelir artışı ve vergi getirisi şeklinde gerçekleşmektedir. Bu katkının tanımlanabilmesi için ölçülebilmesi gerekmektedir. Bu açıdan havalimanlarının ekonomiye en ölçülebilir katkısı yarattıkları istihdam ile olmaktadır. Bu istihdamın en belirgin ve ölçülebilir biçimi doğrudan havalimanı faaliyet sahası içinde yaratılan iş olanaklarıdır. Doğru yanıt C’dir.

Bir havalimanının varlığı söz konusu bölgenin demografik yapısını etkilemektedir. Havalimanları yalnızca iş alanları geliştirmek ve yeni iş sahalarının açılmasına öncülük etmekle kalmaz aynı zamanda çevresindeki yerleşim birimlerinin sosyal konumlarını da etkilerler. Havalimanlarının sosyal etkileri 1920’li yılların ortasından sonra önemli değişiklikler yaşamıştır. Toplu taşımacılıkta belediyelerin ve ulusların gururu, şehir ve kasabaların gelişiminde önemli bir etken, serbest pazarda kendini tanıtmak isteyen bir girişimci için de fırsat olarak özel bir yer edinmiştir. Özellikle savaştan sonra, kendisini güvende hissetmek isteyen insanların havalimanlarının gelişimini desteklediği görülmüştür.

Bir bölgede havalimanının bulunması o bölgeye ulaşılabilirliği artırırken bölgenin refah seviyesinin artmasına da yardımcı olmaktadır. Hava taşımacılığını kullanan bireyler ve işletmeler havalimanı çevresinde bilinçli olarak yeni yerleşim yerleri yaratılmasını sağlamaktadırlar. Bölge ekonomisi, arazi planlaması ve doğal çevrenin korunmasına ilişkin havalimanı planlaması ile bölgesel planlama arasında bir uyum sağlanarak bölgesel planlama ve gelişime katkı yaratılmaktadır. Sürdürülebilir kalkınmaya da önderlik etmektedir. Doğru yanıt A’dır.

1933 yılında kurulan Havayolları Devlet İşletme İdaresi’nin King-Bird tipi uçağı, 3 Şubat 1933’te Eskişehir – Ankara arasındaki ilk yolcu taşımacılığı seferini yaptığında, Eskişehir Havaalanı (bugünkü askeri havaalanı) ve Ankara Güvercinlik Havaalanı Türkiye’nin ilk havayolu ulaştırmasına açık havaalanları oldu. Aynı yıl içinde, bundan kısa bir süre sonra da İstanbul’da Yeşilköy Havalimanı havayolu ulaştırma sistemine eklendi. 1936 yılında, İzmir Eskişehir’in yerini aldı. 1942 yılında Elazığ ve Erzurum Havaalanları da havayolu ulaştırma ağına eklendi. 1953 yılında İstanbul Yeşilköy’de bugünkü dış hatlar terminalinin bir bölümünün olduğu yerde o günün koşullarına göre modern bir terminal yapıldı, 1955 yılında da Ankara’da Esenboğa Havalimanı hizmete girdi. 1956 yılına gelindiğinde, yaz aylarında 25 havaalanına, kış aylarında da 17 havaalanına seferler yapılıyordu. 1959 yılında 30 havaalanına sefer yapılırken, 1960 kışında 19 havaalanına uçuşlar gerçekleştiriliyordu. (THY, 2009). 1956 yılında sefer yapılabilen havaalanlarının sayısının mevsimsel değişimi ve 1959, 1960 yıllarında yaz ve kış tarifelerinde sefer yapılabilen havaalanı sayısındaki değişim, o yıllarda kötü hava şartlarının havaalanlarının hizmet verebilme kabiliyetini ne kadar etkilediğini de göstermektedir. Bugün havalimanlarımızın tamamı dört mevsim hizmet verebilme imkanlarına sahiptir. Doğru yanıt D’dir.

Apron: Havalimanında uçakların yolcu, posta veya kargo yükleme/indirme, yakıt ikmali, park etme veya bakım amacıyla üzerinde bulunacakları belirli bir alandır.