TURİSTİK ALANLARDA MEKAN TASARIMI

Birleşmiş Milletler’ in 1948 yılında yayınlanan 30 maddelik İnsan Hakları Evrensel Bildirgesiyle duyurulmuş ve bildirgede seyahat özgürlüğüne de vurgu yapılmıştır. “Herkes, kendi ülkesi de dâhil olmak üzere, herhangi bir ülkeden ayrılmak ve ülkesine yeniden dönmek hakkına sahiptir” hükmü getirilmiştir. Uluslararası seyahat özgürlüğü böylece evrensel düzeyde tanınmış bir insan hakkı olarak kabul edilmiştir.

Seyahatin erişilebilirliği konusunda ülkemizde mevcut erişilebilirlik uygulamalarını düzenleyen en önemli resmi doküman 01.07.2005 yılında çıkarılan 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun’dur.

Ulaşım yapılarının erişilebilirliği konusunda karayolu, demiryolu ya da deniz/suyolu yapılarıyla karşılaştırıldığında havayolu yapılarında erişilebilirlik düzeyi daha yüksektir. Özellikle havaalanı yapılarında erişilebilirlik düzeyi yükseldikçe engellenenlerin seyahat talebindeki artış ve bu büyük demografik grubun istek ve gereksinimlerine yanıt vermek, havayolları ve havaalanları için bir rekabet ve mücadele alanı haline gelmektedir. Bu kapsamda, ülkemizde de 2011 yılında “Engelsiz Havaalanı” projesi hayata geçirilmiştir.

Yapılaşmış çevrenin erişilebilirliği açısından evrensel tasarım kavramı makul düzenleme ile birlikte Birleşmiş Milletler Engelli Kişilerin Haklarına İlişkin Sözleşme’nin de temellendiği kavramlar ve tanımlar arasında da yer almaktadır. Evrensel tasarım ilkeleri ise; eşitlikçi kullanım, kullanımda esneklik, basit ve sezgisel kullanım, algılanabilir bilgi, hata toleransı, düşük fiziksel efor, kullanım için yeterli boyut, yer ve alan olarak sıralanmaktadır.

Herkes için turizm ya da erişilebilir turizm kavramı, standart turizm hizmetlerinin ortalama katılımcıları dışında kalan potansiyel katılımcıların da dâhil olabildiği, turizm faaliyetinden güvenli ve konforlu bir şekilde yararlanabilmeyi mümkün kılan, sosyal sorumluluk gözeten bir turizm türüdür.

Kentsel ve mimari çevrenin dâhil olduğu turizm faaliyetleri son yıllarda geniş bir çeşitlilikle sürdürülmektedir. Doğal coğrafi kaynaklar, klimatik kaynaklar ve su kaynakları (kıyı, yat, göl, akarsu, çağlayan, kaplıca turizmi vb.) ile manzara ve doğal yaşam kaynakları (dağ, yayla, mağara, peribacası, traverten, volkanik, kış, doğal bitki örtüsü ve hayvan, eko turizm) olarak çeşitlenmektedir. Beşeri kaynaklar ise tarih, kent ve kültürel turizm alanında hizmet sunmaktadır.

Kültürel aktiviteler, turizm faaliyeti içinde yapılan tarihi, kültürel, dini vb. etkinlikleri temel almaktadır. Bu bağlamda müzeler, tiyatrolar, sinemalar ve benzeri yapılar ile diğer tarihi binalar ve açık alanlar, kültürel ve dini yapılara olan erişilebilirlikle bu yapıların kendi erişilebilirliklerine yönelik düzenlemeler bu kategoride ele alınmaktadır.

Avrupa Erişilebilir Turizm Ağı (ENAT), vermiş olduğu Erişilebilir Turizm Ödüllerinde de sürdürülebilirlik ve erişilebilirliğe odaklanan ekonomik değer, sosyal ve kültürel etki ile çevresel etkiyi ölçüt olarak dikkate almaktadır.

Dünya turizmi hakkında 1980 yılında yayınlanan Manila Deklarasyonu ise, herkes için yaşam koşulları ve yaşam kalitesine vurgu yapan, turizm açısından engellilere yönelik temel hakların ele alındığı ilk bildirgedir.

Bir turizm hareketinin ya da faaliyetinin oluşabilmesi için “geçici yer değiştirme” temel koşullardan biridir. Yer değiştirme, bir ya da birkaç ulaştırma sistemini kullanmak suretiyle gerçekleşmektedir. Karayolu, demiryolu, denizyolu ve havayolu olarak dört ana şebekeden oluşan ulaştırma sistemleri onlara katılan suyolu (göl, nehir, kanal, baraj vb.) ulaştırması ile birlikte turizm hareketi içinde sıklıkla kullanılmaktadır.

Turizm açısından engellilere yönelik temel hakların ele alındığı ilk bildirge Manila Deklarasyonu’dur.

Her insanın gündelik yaşamında bina iç mekânlarından kentsel dış mekânlara kadar uzanan yapılaşmış çevreye, ulaşım ve bilgilendirme hizmetleri ile bilgi ve iletişim teknolojilerine sürekli, zorluk çekmeden, mümkün olduğunca herkesle birlikte eşit şekilde erişebilmesi ve kullanabilmesine erişilebilirlik adı verilir.

Havaalanında faaliyet gösteren kuruluşların gerekli şartları yerine getirmesinin ardından söz konusu havaalanı SHGM tarafından “Engelsiz Havaalanı” ya da “Erişilebilir Havaalanı” olarak adlandırılmakta ve bu kurum ve kuruluşlara Hizmet Tarifesinde indirimler ile teşvikler sağlanmaktadır. Bu kapsamda, • Havaalanında bulunan havaalanı işletmecisi ve terminal işletmecisinin sağlaması gereken hususlar, • Yer hizmetleri kuruluşlarıınn sağlaması gereken hususlar, • Havayolları kuruluşlarının sağlaması gereken hususlar konusunda gerekli düzenlemeleri yapan 75 havaalanı “Erişilebilir Havaalanı” ünvanı almıştır.

Evrensel tasarım, ürünlerin, çevrenin, programların ve hizmetlerin özel bir ek tasarıma veya düzenlemeye gerek duyulmaksızın, mümkün olduğunca herkes tarafından kullanılabilecek şekilde tasarlanması şeklinde tanımlanmaktadır.

Bireylere tanınan hak ve özgürlüklerin güvence altına alınması ve herkes için eşitlik      ilkesi Birleşmiş Milletler ’in 1948 yılında yayınlanan 30 maddelik İnsan Hakları          Evrensel Bildirgesiyle duyurulmuş ve bildirgede seyahat özgürlüğüne de vurgu yapılmıştır. Bildirgede 13. Maddenin birinci fıkrasında “herkesin bir devletin toprakları üzerinde serbestçe dolaşma ve oturma hakkı olduğu” ifade edildikten sonra aynı maddenin ikinci fıkrasında; “Herkes, kendi ülkesi de dahil olmak üzere, herhangi bir ülkeden ayrılmak ve ülkesine yeniden dönmek hakkına sahiptir” hükmü getirilmiştir.

Erişilebilirlik; her insanın gündelik  yaşamında bina iç mekânlarından kentsel dış mekânlara kadar uzanan yapılaşmış çevreye, ulaşım ve bilgilendirme hizmetleri ile bilgi ve iletişim teknolojilerine sürekli, zorluk çekmeden, mümkün olduğunca herkesle birlikte eşit şekilde erişebilmesi ve kullanabilmesidir.

Otobüs hem şehirler arası hem şehir içi ulaşım amacıyla kullanılabilen bir ulaştırma aracıdır.

Ulaşım hizmetleri erişilebilirlik araçlarından yürüyen merdivenler hem engelli hem engelsiz kişilerin kullanımı içindir.

Yukarıda sıralanan şıklardan hepsi seçimi etkileyen faktörlerdir. Turistik seyahatlerde; destinasyonun coğrafi konumu, teknolojik ve hizmet tür ve yenilikleri, ücret, promosyonlar, seyahat şekli (bireysel, grup, toplu), seyahate çıkılan mevsim ve hava koşulları, kalınacak süre, uzaklık, turizm türü, kişisel özellikler (gelir, eğitim, cinsiyet, yaş, sağlık, engellilik vb.) gibi birçok faktör sistem seçimini etkilemektedir.

Evrensel tasarım piramidinin 8. Basamağında refakatçi ve özel tasarıma ihtiyaç duyan engelliler bulunur.