Turist Rehberliğinde Meslek Etiği

Türk Dil Kurumu sözlüğünde etik; töre bilimi, çeşitli meslek kolları arasında tarafların uyması veya kaçınması gereken davranışlar bütünü ve etik bilimi olarak ifade edilmektedir (tdk.gov. tr). Ahlak ise bir toplum içinde kişilerin uymak zorunda oldukları davranış biçimleri ve kuralları olarak tanımlanmaktadır.

Antik çağlardan günümüze kadar süren tartışmalarda etik kavramı farklı teorik yaklaşımlarla ele alınmış, kavramın zaman ve kültüre göre değişmesi nedeniyle kesin bir tanımı yapılamamıştır. Bununla birlikte yapılan tüm tanımların temelde “kendine yapılmasını istemediğini başkasına yapma” düşüncesine dayandığı söylenebilir (Curi, 2009).

Etik kavramının felsefi açıdan ele alınması Aristoteles ile başlamıştır. Felsefi-etik düşüncenin tarihsel kökeni İ.Ö. 5. – 6. Yüzyıla kadar gitmekte, bu dönemde Hint ve Çin felsefeleri ile özellikle İlkçağ Yunan felsefesinde etik ile ilgili çalışmalar yapıldığı bilinmektedir (Atayman, 2005: 19). Sanayi Devriminden sonra etik kavramı iş hayatının önemli konularından biri hâline gelmiş, toplumsal ve mesleki hayatta etik ilkeler önem kazanmaya başlamıştır.

Ahlak toplumun kültürüne, değer yargılarına ve normlarına göre farklılık gösteren bir kavramdır. Buna karşın etik evrensel olarak kabul gören kuralları tanımlamaktadır…Aşağıda sıralananlarla sınırlı olmamakla birlikte başlıca temel etik ilkeler şöyle sıralanabilir (Kırel, 2000; Akoğlan Kozak ve Güçlü Nergiz, 2016; Toksöz, 2015):  

• Adalet: Tam olarak adil ve tarafsız olma niteliğidir.
• Doğruluk: Bireyin bütün yaşamını ve davranışlarını gerçekler doğrultusunda sürdürmesi, gerçekleri dile getirmesidir.
• Dürüstlük: İş alanındaki bir kişinin abartısız, gizleme veya yalan beyan olmadan yetkinlik ve nüfuzunu beyan etmesidir.
• Sözünde durmak: Sözünde durmak, verdiği sözü yerine getirmek, vaatlere ve sözleşme hükümlerine bağlılık, güvenilirliktir.
• Saygı: Saygılı olmanın temelinde empati duygusu vardır. Başkalarına saygı gösterme ilkesi, kişilerin özel hayatlarına, seçimlerine, haklarına saygı duymak, destekleyici, anlayışlı davranmak, kararlarında ihtiyaç duydukları bilgiyi sunmak, kimseyi kendinden küçük ya da aşağıda görmemek anlamına gelmektedir.

Amaçlanan Sonuç Etiği: John Stuart Mill tarafından temsil edilen bu sistem bir eylemin ahlaki açıdan doğruluğunu elde edilen sonucun istenilen düzeye yakınlığı ile ifade etmektedir. Bu sistemde bir eylemin etik ya da etik dışı olduğuna karar verebilmek için eylemin sonucunun ortaya çıkması gerekmektedir.

İşletmelerle ilgili etik konular işin yapılma biçimini ilgilendiren iş etiği (business ethics), çalışma biçimi ve anlayışını konu alan çalışma etiği (work ethics) ve belirli bir meslekle ilgili meslek etiği (professional ethics) olarak sıralanabilir.

Sosyal Yaşam Etiği: Kişinin sosyal yaşam içerisinde kurduğu ilişkilerde uyması gereken kurallar bütünüdür. İnsanların kendi aralarındaki ilişkilerde ve doğadaki diğer canlılarla kurduğu ilişkilerde uyması gereken kurallar sosyal yaşam etiğinde ele alınmaktadır.

Kişisel Etik: Martin Buber’in öncülüğünü yaptığı kişisel etik sistemi, bireyin kendi çabaları ve vicdanı ile doğruyu bulabileceğini savunan bir yaklaşımdır. Kişisel etik, kişinin toplum içerisindeki bireysel duruşunu belirler. Bu etik anlayış bireyin ahlaki alt yapısını temel alır. Bireyin yaşadığı ve çevresinde yaşanan olaylar karşısında gösterdiği tepkiler ya da koyduğu tavırdır.

Etik dışı davranışların nedenlerine bakıldığında bunların kişisel ve kişisel olmayan nedenlerden kaynaklanabildiği görülmektedir. Kişisel nedenler, etik ölçütleri farklı yorumlama, bencillik, etik ikilemler ve bilgi yetersizliği olarak karşımıza çıkmaktadır.

Sorumluluk: Bireyin kendi davranışlarını veya kendi yetki alanına giren herhangi bir olayın sonuçlarını üstlenmesidir.

Mesleği diğer iş ve uğraşlardan ayıran en önemli özellik belirli düzeyde bilgi ve beceri gerektirmesinin yanında etik ilkelerinin tanımlanmış olması, bir başka ifadeyle kurumsallaşmış olmasıdır.

Temel Meslek Etiği İlkeleri: Doğruluk, yasallık, yeterlilik, güvenirlik, mesleğe bağlılık olarak sıralanmıştır.

Güvenirlik: Meslek sahiplerinin meslek ile ilgili temel ilkelere uygun davrandığının bir göstergesi olan güvenirlik ilkesi, mesleki açıdan kabul edilen değer ve normların hayata geçirilmesi anlamına gelmektedir.

Yeterlilik: Özellikle günümüzün hızla değişen koşullarında, yeniliklere açık olmak ve kendini geliştirmek meslek etiği açısından önemli bir yer tutmaktadır. Yeterlilik ilkesi, hem teknik bilgi ve beceri açısından donanımı hem de inisiyatif kullanma ve sorumluluk alabilmeyi ifade etmektedir.

Turizm endüstrisinde tüm paydaşlar birbirleriyle etkileşim içindedir. Seyahat işletmeleri, konaklama işletmeleri, yiyecek-içecek işletmeleri ve diğer işletmeler birbirleriyle işbirliği yaparlar, birbirlerinden ürün ve hizmet alır, ürün ve hizmet satarlar. Ancak endüstrideki paydaşların hiçbiri turist rehberleri kadar kapsamlı bir etkileşim içinde değildir. Bu durum turist rehberliği mesleğinin doğasından kaynaklanmaktadır. Çünkü tüm paydaş işletmelerden hizmet alan tek bileşen turistlerdir.

Turistlere tur esnasında sürekli eşlik eden tek meslek grubu ise turist rehberleridir. Bu yüzden turist rehberliği mesleğine ilişkin etik kodların oluşturulması, etik ilkelerin açıklanması, benimsenmesi ve uygulanması yalnızca turist rehberliği için değil tüm endüstri için önemlidir.

1. Turizm bireyler ve toplumlar arasında karşılıklı anlayış ve saygının oluşmasına katkı yapar.
2. Turizm bireysel ve toplumsal olarak insanların kendilerini dinlenme, eğlenme vb. pek çok açıdan tamamlamasına aracılık eder.
3. Turizm sürdürülebilir kalkınma için önemli bir unsurdur.
4. Turizm, insanlığın kültürel mirasından faydalanır ve bu mirasın gelişimine katkı sağlar.
5. Turizm ev sahibi olan ülke ve halklarına fayda sağlayan aktiviteleri barındırır.
6. Turizm paydaşlarının turizm kalkınmasında yükümlülükleri bulunmaktadır.
7. Dünya’daki tüm bireylerin turizm faaliyetlerine katılmaya hakkı vardır.
8. Turizm hareketlerine katılma özgürlüğü mevcuttur.
9. Turizm çalışanlarının ve yatırımcılarının hakları korunmalıdır.
10. Turizm Etiği Evrensel İlkeleri benimsenmeli ve uygulanması sağlanmalıdır.

Uyarma cezası: Mesleğin icrası esnasında çalışma kartının bulundurulmaması; görünür şekilde taşınmaması veya rehber sözleşmesi bulundurulmaması durumlarında verilir. Uyarma cezası kapsamında turist rehberlerine daha dikkatli davranmaları gerektiği yazılı olarak bildirilir.

Türkiye’de turist rehberliği mesleğine ilişkin etik ilkeler meslek kanununun devamında çıkartılan meslek yönetmeliğinde ifade edilmiştir. 26 Aralık 2014 tarihli Meslek Yönetmeliği’nin 30. maddesi turist rehberliği mesleğinin icrasında uyulması gereken mesleki etik ilkeleri belirtilmiştir. Buna göre:

“MADDE 30 – (1) Turist rehberleri, mesleğin icrasında;

1. a) Kültür, tarih ve turizm bilincine sahip olmak,
2. b) Yasal kurallara ve hizmet standartlarına uygun davranmak,
3. c) Dürüst, tarafsız, insan ve toplum değerlerine saygılı ve nezaketli olmak,
4. d) Güvenilir ve sorumluluk sahibi olmak,
5. e) Görev ve yetkilerini haksız çıkar sağlamak amacıyla kullanmamak,
6. f) Tarihi, kültürel, doğal varlıkları ve çevreyi korumak,
7. g) Görev ve yetkisi dışında beyanda bulunmamak, gerçek dışı beyanda bulunmamak, her türlü ayrımcılıktan kaçınmak,
8. h) Mesleğin güven ve saygınlığını, mesleki dayanışmayı zedeleyici tutum ve davranışlardan özenle sakınmak,
9. i) Meslektaşları arasında haksız rekabete yol açacak her türlü tutum ve davranışlardan kaçınmak,
10. j) Kişisel politik, ekonomik ve sosyal görüşlerini genel görüş olarak açıklamamak,
11. k) Hediye alma ve menfaat sağlama yasağına uymak,
12. l) Meslekten geçici men veya meslekten çıkarma cezası almış olması durumunda çalışma kartını tebliğ belgesinde belirtilen süre içinde teslim etmek, zorundadır.”

Aprantilerle ilişkiler: Turist rehberinin en büyük yardımcısı turda apranti olarak görev yapan kişidir. Tur katılımcılarının organize edilmesi, belirlenen yerde ve zamanda toplanılması, eksik olup olmadığını görmek için sayım yapılması, araç içinde ikramlarda bulunulması, turist rehberinin grupla birlikte kalmasının zorunlu olduğu durumlarda gereken diğer işlerin halledilmesi gibi süreçler aprantiler tarafından yürütülmektedir.