Turist Rehberliği Mesleği

07 Haziran 2012 tarihli Turist Rehberliği Meslek Kanunu ile turist rehberliği; esnaflık statüsünden çıkarılarak meslek olarak kabul edilmiştir. Bu kanunla birlikte Türkiye’de turist rehberliği mesleği artık turizm sektöründe yasal olarak tanınır hâle gelmiştir. 

Turist rehberliği mesleğini icra etmek için gerekli ruhsatname, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığından alınır. 

Üniversitelerin Turist Rehberliği bölümlerinin ön lisans, lisans veya yüksek lisans programlarından mezun olan ve yabancı dil yeterliliğine sahip bulunan (75 puan), uygulama gezisini tamamlamış adaylar turist rehberliği ruhsatname başvurusu yapabilirler. 

6326 Sayılı Turist Rehberliği Meslek Kanunu’na göre çalışma kartı “eylemli turist rehberlerine kayıtlı oldukları oda tarafından bir yıl süreyle geçerli olmak üzere mesleği fiilen icra edebileceklerine ilişkin olarak verilen izin belgesini” ifade etmektedir (6326 sayılı Turist Rehberliği Meslek Kanunu, Madde 2). Dolayısıyla bu belgeye sahip olmayan turist rehberleri, fiili olarak turist rehberliği mesleğini icra etme yetkisine sahip olamaz. Bu kapsamda turist rehberi adayları, TUREB’in ‘Rehber Bilgi Sistemi’ne (RBS) biyometrik fotoğraf yüklemeli ve gerekli kişisel bilgileri eklemelidir. Turist rehberi adayı bu arada eylemli veya eylemsiz turist rehberi olup olmayacağına karar vermelidir. Eylemli turist rehberleri; meslek kuruluşları organlarının seçimlerinde oy kullanabilir ve bu organlarda görev alabilir. Ruhsatname sahibi olup çalışma kartı olmayan eylemsiz turist rehber rehberleri, meslek kuruluşları organlarının seçimlerinde oy kullanamaz ve bu organlarda görev alamaz. Sekiz yıl aralıksız eylemsiz turist rehberi olarak kalan turist rehberlerinin ruhsatnamesi Kültür ve Turizm Bakanlığınca iptal edilir. 

Turist rehberlerinin özellikle çok merkezli kültür turlarında uzun yolculuklara ve ziyaret edilen ören yerlerinin sarp yamaçlar üzerine kurulu olması gibi zorlu koşullara rahatlıkla ayak uydurabilmesi gerekir. Bunun için fiziksel olarak dayanıklı olması gereken turist rehberinin özellikle seyahat temposunun yorucu olduğu programlarda da fiziksel olarak tükenmemek için sağlığına dikkat etmesi gerekmektedir. Uzun yolculuklar, turist rehberinin dinlenme fırsatı olmadan back to back (ardı ardına) turlara katılması, çok sıcak veya çok soğuk bir dönemde hizmet verilmesi ve turist rehberliği mesleğinin yüksek performans gerektirmesi gibi nedenlerden ötürü turist rehberliği mesleğinin fiziki güce dayalı olduğu bilinmektedir. 

Türkiye’de 2020 yılı Haziran ayı verilerine göre toplam 11105 turist rehberi bulunmaktadır. Bunlardan 7097’si İngilizce, 1642’si Almanca ve 1119’u Fransızca dillerinde rehberlik yapmaktadır (TUREB, 2020). Turist rehberlerinin belirtilen yaygın dillerde yoğunlaştığı görülmektedir. Nadir diller olarak kabul edilen Çince, Rusça, Arapça, İspanyolca, Portekizce vb. gibi yabancı dillerde turist rehberliği yapanların sayısı oldukça azdır. Bu bağlamda özellikle yaygın diller olan İngilizce, Almanca ve Fransızca’dan turist rehberliği hizmeti verenler için zorlu bir rekabet ortamı mevcuttur. 

Gölge rehber, anlatım yapmayan ancak tüm gün turun başında olan ruhsatnamesi ve çalışma kartı bulunan rehberdir. Onun yerine nadir dillerde (Örn. Rusça, Lehçe, Japonca, Korece vs.) hizmet veren tur lideri anlatımları gerçekleştirir. 

Kaçak Rehber: Ruhsatnamesi ve çalışma kartı bulunmayan, turist rehberi olma koşullarını yerine getirmemiş olan tur liderleri, acenta temsilcileri, gölge/gözetmen rehberler, alan kılavuzları, gönüllü turizm elçileri ve mihmandarlar gibi unvanlar taşıyan yerli ve yabancı uyruklu kişiler, turist rehberi gibi çalışmaları durumunda kaçak turist rehberi sayılmaktadır. 

Rehberliğin genelde yaz sezonunu kapsayan sezonluk bir işolması, rehberlerin yıl boyunca düzenli işbulmalarını zorlaştırmakta bu da rehberlerin yılın geri kalan aylarında ya farklı işlerde çalışmasını ya da sezonda kazandıkları ile yılın geri kalanında geçinmelerini zorunlu kılmaktadır. Rehberlerin, dört mevsim çalışma ihtimalleri düşük olduğu için yılın bir bölümündeki kazançları ile tüm yıllık giderlerini karşılamak durumunda kalmaları mesleki olarak büyük bir sorun oluşturmaktadır. 

Resmî Gazete’de 22 Haziran 2012 yayımlanan Turist Rehberliği Meslek Kanunu’nda yapılan tanıma göre turist rehberi “belirlenen usul ve esaslara uygun olarak rehberlik mesleğini icra etme yetkisini kazanmış olup, seyahat acentalığı faaliyeti niteliğinde olmamak kaydıyla kişi veya grup hâlindeki yerli veya yabancı turistlerin gezi öncesinde seçmiş oldukları dil kullanılarak ülkenin kültür, turizm, tarih, çevre, doğa, sosyal veya benzeri değerleri ile varlıklarının kültür ve turizm politikaları doğrultusunda tanıtılarak gezdirilmesini veya seyahat acentaları tarafından düzenlenen turların gezi programının seyahat acentasının yazılı belgelerinde tanımladığı ve tüketiciye satıldığı şekilde yürütülmesini ve acenta adına yönetilmesini sağlayan kişidir”. 

Turist rehberleri,  dışa dönük, uyumlu / yumuşakbaşlı, öz-denetim ve  sorumluluk sahibi, gelişime açık ve duygusal olarak dengeli olmalıdır.  

Turist rehberlerinin iletişim ve anlatım becerisi, ekip çalışması yeteneği, yönetim ve organizasyon ile öğrenme ve kendini geliştirme becerilerine sahip olması gerekir. 

Turist Rehberlerinin yetkinliğin beş temel unsuru; bilgi, beceri, tutum, gözlemlenebilir davranış ve üstün performanstır. 

Turizm anlayışının değiştiği, tüketici taleplerinin ve ürünlerin çeşitlendiği bu dönemde, turist rehberinin de bilgisini sürekli güncelleyerek farklı turizm türlerine yönelik bir şekilde kendisini geliştirmesi, ziyaretçi istek ve beklentilerine cevap verebilmesi gerekmektedir. İyi bir turist rehberi, bilgisini doğru, ilginç anlaşılabilir şekilde ve yorum yaparak aktarabilmelidir. Türkiye’yi ziyaret eden turistlerin merak ettiği tarihi kent ve bölgeler, kültürel, doğal, mimari, yerel gelenekler, ülkenin sanatı, edebiyatı, ekonomisi, müzeleri, mitolojik hikâyeleri, florası, faunası gibi tüm konularda bilgi sahibi olmalı ve bunun yanı sıra mesleki bilgilerini her zaman güncellemelidir. Tur programında belirlenen gezi alanlarıyla ilgili tarihi, coğrafi, kültürel bilgiler tekrar gözden geçirilmeli ve yeni gelişmeler varsa bu bilgilere ek araştırmalar ve hazırlıklar yapılmalıdır. Bu noktada turist rehberlerinin sahip oldukları bilgileri güncel tutmaları önemlidir.  

Teknolojik gelişmeler seyahat sektörünü de etkilemektedir. Müze ve ören yerlerini bireysel gezen ziyaretçilere, burada sergilenen eserler hakkında kapsamlı bilgi vermesi için çoklu dil seçenekli audio-guide sistemi sunulması yaygınlaşmaya başlamıştır. Bunun yanı sıra ziyaretçiler; akıllı telefonlarına, taşınabilir tablet bilgisayarlarına seyahatlerinde faydalanacakları mobil uygulamaları indirerek kendi seyahat planlarını yapabilmekte, gezilecek müze ve ören yerlerini belirleyebilmekte, yemek yenilecek yöresel lezzetlerin sunulduğu restoranları ya da alışveriş yapabilecekleri yerleri turist rehberlerinin desteği olmaksızın da seçebilmektektedir. Bu nedenle teknolojik gelişmelerin turist rehberlerinin iş alanını da kısıtlamaya başladığı düşünülmektedir.  

Seyahat acentaları düşük sezonda çalışan ve mesleğe yeni başlayan turist rehberlerine belirlenen taban ücret tarifesinin altında tura çıkmalarını teklif edebilmektedir. Bazı turist rehberleri acentalar tarafından sunulan bu ücreti rakip turist rehberlerinin çokluğu, turlara çıkma olanağının az olması ve tur sırasında tur katılımcılarına gerçekleştirilecek olası satışlardan alınacak komisyonlar gibi nedenlerden dolayı kabul ettikleri de bilinen bir gerçektir. Bu durumun yanı sıra turist rehberliği mesleğinin seyahat acentaları tarafından ciddiye alınmaması, turist rehberlerinin turlarda komisyonculuk yapmaya zorlanmaları, sosyal güvencenin yetersizliği seyahat acentalarının turist rehberini sözleşmesiz tura çıkmaya zorlamaları, iş güvencesinin olmaması gibi sorunlar ortaya çıkmaktadır. 

Turist rehbelerliği için ÖSYM’nin Yabancı Dil Sınavı’ndan veya TUREB’in düzenlediği dil sınavından en az 75 almak zorunludur. 

Turist rehberi olabilmek için  üniversitelerin turist rehberliği bölümlerinin önlisans, lisans veya yüksek lisans programlarından mezun olmak veya üniversitelerin turist rehberliği bölümü dışındaki diğer bölümlerinden en az lisans düzeyinde mezun olduktan sonra, turizm sektörünün ihtiyaçları da dikkate alınarak belirlenen dillerde, gerektiği hâllerde belirlenen bölgelerde turist rehberliği sertifika programını başarıyla tamamlamak gereklidir. 

Yetkinliğin gözlemlenebilir (ve ölçülebilir) davranışa dönüşmesidir. Turist rehberlerinin disiplinli, çevre mevzuatına uygun, kalite yönetim sistemini uygulayan, güler yüzlü ve nazik, etik kurallarına uygun, sorumluluklarının bilincinde olan davranışlar sergilemeleri beklenmektedir.

Teknik yetkinlikler; bireyin aldığı eğitim nedeniyle uzmanlaştığı bilgi ve becerileri içermektedir. Turist rehberinin sorumlu olduğu süreçler veya fonksiyonların içeriklerini yönetmede ihtiyaç duydukları eğitimlerin alınmasıyla uzmanlaştığı yetkinliklerdir. Bu yetkinlikler belirli bir alanda tekniklerin, işlemlerin ve araçların kullanılmasını sağlar. Turist rehberliğini ilgilendiren eğitimlere katılmak, sertifika programlarını takip etmek, çevre koruma yöntemlerini öğrenmek, kurs ve seminerlere katılmak bu yetkinlik boyutunda yer alan işlemlerdir.