TÜREV ARAÇLAR

Bir ülke parasının bir başka ülke parası cinsinden fiyatı döviz kuru olarak adlandırılmaktadır. Döviz kurunun ekonomiyi ve günlük hayatımızı nasıl etkilediği iyi bilinmektedir. Örneğin, ABD doları yabancı paralar karşısında değer kaybettiğinde, ulusal para cinsinden yabancı mallar ve yurt dışı seyahatleri daha ucuz olurken, ABD doları değer kazandığında, ulusal para cinsinden yabancı mallar ve yurt dışı seyahatleri daha pahalı olmaktadır. Bir dolar 10 TL iken 100 dolarlık bir gitarın fiyatı 1000 TL iken, dolar değer kazanıp, 1 dolar 12 TL olunca aynı gitar 1200 TL olmaktadır.

TL’nin değer kaybetmesi Amerika’da Türk mallarının fiyatını düşürürken, Türkiye’de Amerikan mallarının fiyatını yükseltir.

Bir paranın değerinin yükselmesi, o paranın dolar karşılığının artması; değerinin düşmesi ise o paranın dolar karşılığının azalması (bir başka ifade ile değer kaybetmesi) olarak tanımlanır.

Göreli Satın Alma Gücü Paritesi Bu yaklaşıma göre döviz kurları arasındaki değişme iki ülkenin enflasyon oranlarındaki farka göre belirlenmektedir. Kurlar ülkelerin enflasyon oranlarındaki farkı yansıtacak şekilde değişirler. Bu yaklaşıma göre enflasyon oranları sıfır olan iki ülkenin para birimleri arasındaki kur değişmeyecektir. Örneğin, A ülkesindeki enflasyon oranı % 50, B ülkesindeki enflasyon oranı % 10 olarak gerçekleşmişse iki ülkedeki malların A ve B ülkeleri para birimleri cinsinden fiyatlarının eşitlenebilmesi için A ülkesinin para biriminin B ülkesi para birimi karşısında % 40 değer kaybetmesi gerekir. Burada açıktır ki iki ülke arasındaki enflasyon farkı arttıkça, enflasyonu daha fazla olan ülkenin parası diğer ülke parası karşısında değer kaybedecektir.

Uzun dönemde, bir ülkenin fiyat düzeyindeki yükselme (yabancı ülkelerdeki fiyat düzeyine kıyasla) o ülkenin para biriminin değer kaybetmesine yol açarken, bir ülkenin göreli fiyat düzeyindeki düşme ise o ülkenin para biriminin değer kazanmasını sağlayacaktır.

Ticaret engellerindeki artış, bir ülkenin para biriminin değerinin uzun dönemde yükselmesine neden olur.

Serbest ticaret üzerindeki tarife ve kota engelleri döviz kurlarını etkilemektedir. Örneğin Amerika’nın Japon çeliği üzerindeki tarifesini artırdığı ya da daha düşük kota koyduğu bir durumda, (ticaret engellerinde artış var) Amerikan çeliğine olan talep artacak ve dolar değer kazanacaktır.

Bir ülke ihracatına olan talebin artması uzun vadede o ülkenin para biriminin değerlenmesine neden olurken, bir ülke ithalatına olan talebin artması uzun vadede o ülke para biriminin değer kaybetmesine neden olacaktır.

Uzun dönemde, bir ülkenin verimliliği diğer ülkelere kıyasla arttıkça, o ülkenin para birimi değer kazanacaktır.

Döviz vadeli işlem sözleşmesinin makul değerini hesaplayabilmek için şu verilere ihtiyaç vardır:

Likidite primi teorisine göre uzun vadeli bir tahvilin faiz oranı, bu tahvilin vade süresi içerisinde gerçekleşmesi beklenen kısa vadeli faiz oranlarının ortalamasına bir likidite priminin (aynı zamanda vade primi olarak da adlandırılır) ilave edilmesi ile bulunacak değere eşit olacaktır. Bu teoriye göre, Kısa vadeli tahviller daha az faiz oranı riski taşıdıkları için, yatırımcılar bu tür tahvilleri tercih etme eğiliminde olabilir. Bu nedenle yatırımcıların uzun vadeli tahvilleri tercih etmeleri için pozitif bir likidite priminin ödenmesi gerekir.

Genel konjonktürün durgunluk ve düşme gösterdiği dönemlerde pay senedi fiyatları da düşer. Pek çok kimse böyle zamanlarda paniğe kapılıp elindeki pay senetlerini paraya çevirmek ister. Genel konjonktür, iç ve dış ekonomik ve politik olay ve faktörlerden etkilenir. Bir hükûmet buhranı, Orta Doğu ve Kıbrıs olayları gibi krizler, enflasyonun hızlanması ya da enflasyona karşı sert parasal tedbirler, işsizlik oranının artması, özelleştirme gibi durumlar genel konjonktür üzerine olumsuz etki yapmakla birlikte konjonktür bir süre sonra normal piyasa şartlarına geri döner.

Para arzı da pay senedi piyasalarını etkileyen önemli unsurlardan biridir. Para arzı artırıldığında fiyatlar ve işlem hacmi yükselir. Para arzının azalması ise fiyatları ve işlem hacmini düşürür.

Alternatif piyasaların durgunluğa girmesi ise yatırımcıların pay senedi piyasasına yönelmesine sebep olacağı için pay senedi fiyatları yükselecektir.

Endeks vadeli işlem sözleşmelerinin fiyatlarının (makul değerinin) nasıl hesaplanabileceğini gösteren basit formülle hesaplama yapıldıktan sonra, piyasada gerçekleşen fiyatlar bu şekilde bulunan fiyatlardan farklı olursa, arbitraj kazancı elde etme olanağı mevcut olur.

Emtialar reel varlıklardır ve yatırım malları olmaktan önce tüketim amaçlı kullanılmaktadır. Bu piyasalarda arz sınırlıdır çünkü belirli bir dönemde, emtiaların elde edilebilme durumları sınırlıdır. Örneğin, hububatlar gibi yenilenebilir emtialar hemen hemen kısıt olmaksızın üretilebilirler. Emtia piyasalarının diğer önemli özelliği heterojenliği yüksek bir varlık sınıfında olmasıdır. Emtiaların kalitesi standart değildir, her emtia kendine has bazı spesifik özelliklere sahiptir. Depolanabilirlik ve elde edilebilirlik (yenilenebilirlik) emtiaların diğer önemli özelliklerindendir.

Borsa İstanbul’da işlem gören döviz vadeli işlem sözleşmeleri sırasıyla TL-Dolar Vadeli İşlem Sözleşmesi, TL-Euro Vadeli İşlem Sözleşmesi, EUR/USD Çapraz Kuru Vadeli İşlem Sözleşmesi, Rus Rublesi/Türk Lirası Vadeli İşlem Sözleşmesi, Offshore Çin Yuanı/Türk Lirası Vadeli İşlem Sözleşmesi, İngiliz Sterlini/Amerikan (ABD) Doları Çapraz Kuru Vadeli İşlem Sözleşmesidir. Dayanak varlıklar ise sırasıyla; Türk Lirası/ABD Doları kuru (Sözleşme Büyüklüğü: 1.000 ABD Doları), Türk Lirası/Euro kuru (Sözleşme Büyüklüğü: 1.000 Euro), Euro/Amerikan (ABD) Doları (EUR/USD) çapraz kurudur (Sözleşme Büyüklüğü: 1.000 Euro), Rus Rublesi/Türk Lirası kuru(Sözleşme Büyüklüğü: 100.000 Rus Rublesi), Offshore Çin Yuanı/Türk Lirası kuru(Sözleşme Büyüklüğü: 10.000 Offshore Çin Yuanı), İngiliz Sterlini/Amerikan (ABD) Doları çapraz kuru (Sözleşme Büyüklüğü: 1.000 İngiliz Sterlini).

Borsa İstanbul’da Piyasa yapıcıları, sorumlu oldukları her sözleşme için Yönetim Kurulu’nca belirlenen yetki ve esaslar çerçevesinde, alış ve satış emirleri veren ve bu emirler doğrultusunda işlem gerçekleştirip piyasaya likidite sağlayan kurumlardır.

Emtialar; yetiştirilen, üretilen, işlenen ya da sevk edilen fiziksel mallardır. Emtialar
mısır, buğday, canlı hayvanlar, kahve, şeker gibi tarımsal malları; altın, bakır gibi metalleri;
ham petrol, doğal gaz gibi enerji ürünlerini kapsamaktadır. Emtialar bireysel tüketicilerden çok, üreticilerin işlemlerine yönelik toptancı mallarıdır

Uzun dönem döviz kurlarını etkileyen faktörler, göreli fiyat düzeyleri, ticaret engelleri,
yerli ve yabancı mallar arasındaki tercihler ve verimliliktir.

Borsa İstanbul’daki Dayanak Varlıklar, Pay Senetleri, Pay Senedi Endeksi, Döviz, Emtia, Kıymetli Madenler, Enerji, Yabancı Endeksler, Metal ve Faizdir

Döviz kurlarını açıklamaya yönelik olarak geliştirilmiş farklı kuramsal yaklaşımlar vardır. Bu yaklaşımlardan bazıları aşağıdaki gibidir:
• Tek Fiyat Kuralı
• Satın Alma Gücü Paritesi
- Mutlak Satın Alma Gücü Paritesi
- Göreli Satın Alma Gücü Paritesi
• Faiz Paritesi
• Fisher Etkisi
- Genişletilmiş Fisher Etkisi
- Uluslararası Fisher Etkisi

Pay Senedi Endekslerini Etkileyen Faktörler
Pay senedi endeksini etkileyen faktörler, genel ve sektörel konjonktürdeki değişmeler, piyasadaki psikolojik faktörler, alternatif piyasalardaki konjonktür, mevsimlik konjonktürdeki değişmeler ve şirketlerin özel durumlarındaki değişmelerdir.

1855 yılında sülfürik asidin kullanımı ile birlikte, bilim petrolü
enerji kaynağına dönüştürmeyi başarmıştır.

Türev ürünlerinin fiyatını belirleyen ve spot piyasada alınıp satılabilen varlıklara dayanak
varlık denir

Ülkelerarası faiz farklılığı bir yandan faiz arbitrajı doğururken, diğer yandan da spot
kur ile forward kur arasındaki ilişkiyi belirleyecektir. Bir başka ifade ile forward kurun
spot kura göre yaptığı iskonto veya prim bu iki ülkenin faiz oranları arasındaki farka bağlı
olacaktır (düşük faizli ülkenin parası, yüksek faiz oranlı ülkenin parası karşısında, vadeli
piyasada bu farkın tutarı kadar prim yapar. Yüksek faizli ülkenin parası ise faiz farkı kadar
iskonto doğurur.

OPEC organizasyonu 1960 yılında 5 ülke tarafından kurulmuştur: İran, Irak, Kuveyt, Suudi Arabistan ve Venezuela. Bu ülkelere 6 ülke daha katılmıştır: Katar (1961), Endonezya (1962), Libya (1962), Birleşik Arap Emirlikleri (1967), Cezayir (1969) ve Nijerya (1971).

En büyük kömür üreticileri; Avustralya, Güney Afrika, Endonezya, Amerika ve Çin’dir.