TÜREV ARAÇLAR

Swap, iki taraf arasında, önceden belirlenen bir sistem içinde belirli bir finansal varlıktan kaynaklanan gelecekteki nakit akışlarının değiştirilmesi konusunda yapılan bir sözleşmedir.

Mal swapı özellikle 5 yıla kadar vadeli petrol sözleşmelerinde kullanılmaktadır.

Sözleşmenin asli unsurları arasında, el değiştirecek para birimi veya birimlerinin tanımı, her bir para birimine uygulanacak sabit veya değişken faiz oranı ve ödeme zamanları sayılabilir.

İlk para swapı sözleşmesinin 1979 yılında Londra’da düzenlendiği sanılmaktadır.

Fon kullanıcıları olarak işletmeler, bankalar, sigorta şirketleri, devlet kurumları, uluslararası finans kuruluşları ve devletler sayılabilir.

Swap işlemlerinde işletmelerin yer almasının nedeni özellikle çok uluslu şirketlerin yatırımlarındaki artışlar sayılabilir. Ayrıca, döviz transferi ve borçlanmayla ilgili yasal kısıtlamalar, swapın gelişimini hızlandırmıştır. Çünkü yasal kısıtlamalar ulusal piyasalardan borç sağlamayı daha maliyetli bir hâle getirmiştir.

Swap, şirketler için doğrudan bir finansman tekniği olmamakla birlikte, şirketlerin borç yapılarını değiştirebilen bir teknik hâline gelmiştir.

İşletmelerin swap piyasasında yer almalarının bir nedeni düşük maliyetli finansman sağlamaktır. Ayrıca bazı dönemlerde sermaye piyasalarında ticareti yapılan fon kaynakları, kredi taleplerini karşılamak için yeterli olmamaktadır. Kredi değerliliği yüksek şirketler sermaye piyasalarında fon sağlarken aynı zamanda kredi değerliliği düşük şirketleri bu piyasalardan çıkarabilmektedirler.

Tüm bu nedenlerden dolayı kredi değerliliği düşük şirketlerin swap finansmanı yoluyla fon sağlamalarında, aracıların ortaya çıkması, şirketlerin swap piyasasında yer almalarını sağlayan önemli bir unsurdur. Ayrıca işletmeler spekülasyon amacıyla da swap işlemleri yapabilmektedir.

Dünya Bankası, 1981 yılında bir finansman tekniği olarak swapı ilk uygulayan kuruluştur.

Swap işlemlerinin birçok yararı söz konusudur. Bunlar arasında en önemlilerinden biri swapın, işlemi yapan tarafların maliyetini önemli ölçüde azaltmasıdır. Böyle bir fırsat swap işlemine giren tarafların kredi değerliliğinin ve dolayısıyla risklerinin farklı düzeyde olmasından kaynaklanmaktadır.

Swapların bir diğer yararı da tarafların vergi yasalarından ve birtakım ekonomik düzenlemelerden kaçınmalarına olanak sağlamalarıdır. Bu durum genellikle swap işlemine giren tarafların farklı ülkelerde olmaları hâlinde söz konusu olmaktadır.

Swap, gelişmekte olan ülkelerin kuruluşlarına uluslararası finansal piyasalara girmek ve orada işlem yapmak olanağı sağlamaktadır.

Swap işlemleri aynı zamanda, şirketlerin aktif ve pasif mevcutlarının korunması için de kullanılabilir. Döviz kurlarındaki değişmeler, ulusal para birimi üzerinden borçları olan çok uluslu şirketlerin beklenen kazançlarını azaltabilmektedir. Bu nedenle çok uluslu şirketler para swapı işlemlerini kullanarak borçlarını ve alacaklarını döviz kuru riskine karşı koruyabilmektedir.

Swaplar büyük ölçekli şirketler ve finansal kuruluşlar açısından iki önemli avantajı elde etmek için de kullanılabilirler. Bunlardan biri arbitraj diğeri de hedgingdir. Değişken faizle borçlanan bir şirket faiz oranlarının yükseleceğini düşünüyorsa borcunu sabit faizle ödemek için swap işlemi yapabilir. Böylece borç maliyetini sabitlemiş olur. Swapla ilgili hedge yapabilme olanakları, hedge yapılacak varlıklara, bunların fiyat değişkenliklerine ve gelecekteki beklentilere bağlı olmaktadır.

Swap sözleşmeleri faiz swapı, döviz swapı, pay senedi swapı ve mal swapı olmak üzere dört farklı sınıfa ayrılabilir.

Swap İşlemin Avantajları

Swap İşlemin Dezavantajları

Başlangıçta Merkez Bankaları arasındaki swap işlemleri daha sonraları bankaların, çok uluslu şirketlerin ve resmî kuruluşların giderek daha fazla ilgi duydukları bir finans tekniği haline gelmiştir.

Swap, ilk kez 1923 yılında Avusturya Merkez Bankası tarafından spot pazarda İngiliz sterlini karşısında ulusal paranın satılıp vadeli olarak geri satın alınması ile denenmiştir.

Bireyler swap sözleşmesi tarafları arasında yer alamaz.

Arbitraj ve hedging swapın faydaları arasında yer alır. Diğer terimler konuyla ilgilizdir.

Bono ve tahvil swap sözleşmesine konu olamazlar. Pay senetleri, değerli madenler (altın, gümüş, bakır vs) ve döviz swapları bulunmaktadır.

Eğer faiz oranı değişkense ve swap dolar ile gerçekleştiriliyorsa uygulanan faiz oranı genellikle dolar LIBOR’dur. Diğer para
birimlerindeki swaplar ise bu para birimlerindeki karşılaştırılabilir oranları kullanırlar.

Değişken faizle borçlanan taraf için swap işlemi sabit faizli tahvilde uzun pozisyon alma, değişken faizli tahvilde kısa pozisyon almak şeklinde düşünülebilir. Bu nedenle swapın fiyatı aşağıdaki şekilde hesaplanabilir:
Vswap=Bsabit - Bdeğişken

Sabit faiz ödeyen taraf için swap işlemi değişken faizli tahvilde uzun pozisyon alma, sabit faizli tahvilde ise kısa pozsiyon alma
şeklinde düşünülebilir. Bu durumda swapın fiyatı şu şekilde hesaplanabilir:
Vswap= Bdeğişken- Bsabit

Transfer Riski ( Transfer Risk): Taraflar arasında yapılan swap anlaşmalarının tarafları zaman zaman farklı ülkelerden olmaktadırlar. Kambiyo rejimleri farklı olan bu ülkelerde para transferi konusunda bazı zorluklar yaşanmaktadır

Sözleşmelerin belirli bir standardının bulunmaması avantaj değil dezavantajdır. Diğer dezavantajlar ise şunlardır:

• Kredi, faiz ve kur riski tamamen ortadan kalkmaz.
• Resmî ve organize bir piyasası bulunmamaktadır