TÜREV ARAÇLAR

Gerçek değer, vadesi hemen dolacak olan opsiyonun sahip olduğu değerdir. S₀ pay senedi fiyatını, X ise kullanım fiyatını gösterdiğinde, S₀ - X değeri, parada olan alım opsiyonlarının gerçek değerini vermektedir. Satım opsiyonlarında ise gerçek değer X - S₀ olacaktır. Y Bank pay senedi fiyatı ₺28 ve Y Bank satım opsiyonu kullanım fiyatı ₺32 ise, bu opsiyonun gerçek değeri; 32–28 = ₺4 olacaktır. Doğru cevap (A) seçeneğidir.

Alım opsiyonunun gerçek fiyatı ile gerçek değer arasındaki fark ise opsiyonun zaman değerini vermektedir. Opsiyonlardaki zaman değeri basit olarak opsiyonun fiyatı ile opsiyon hemen işleme konulduğundaki değeri arasındaki farktır.  Opsiyonun primi ₺9 ise, opsiyonun zaman değeri 9 – 4 = ₺5 olacaktır. Doğru cevap (B) seçeneğidir.

Gerçek Değeri Oluşturan Faktörler; opsiyonun türü, dayanak varlık fiyatı, opsiyonun kullanım fiyatıdır. Zaman Değerini Oluşturan Faktörler ise; Dalgalanma Oranı, risksiz faiz oranı, Vadeye Kalan Süre ve Temettü (Sadece pay senetleri ve pay senedi endeksleri için geçerlidir) olarak ifade edilir. Doğru cevap (D) seçeneğidir.

Binomial opsiyon fiyatlama modeli, belli bir zamanda, bir sonraki dönemde pay senedi fiyatının belirli bir tutarda artacağı veya azalacağı varsayımına göre yatırımcının kararlarına yön veren bir modeldir. Her model gibi binomial opsiyon fiyatlama modelinin de bir takım varsayımları vardır. Bunlar;

-“Piyasalar mükemmeldir. Yani vergiler ve komisyonlar ihmal edilmiştir. Açığa satışlar

üzerine bir limit yoktur. Varlıklar sonsuz oranda bölünebilir.

-Tek bir faiz oranı vardır ve bu faiz oranı üzerinden borç alınıp verilebilir.

-Dönem faiz oranı, pay senedinin fiyat artış oranı, pay senedinin fiyat düşüş oranı

bilinmektedir.”  şeklinde ifade edilmektedir. (C) seçeneği “Binomial opsiyon fiyatlama modelinin” varsayımları içinde yer alır.

Risksiz faiz oranındaki artış, opsiyonun kullanım fiyatının bugünkü değerini azaltır. Bu durumda faizlerin artması ile alım opsiyonu primi artar. Bu aynı zamanda daha düşük bir kullanım fiyatı anlamına da gelir. Bu şekilde opsiyonun primi artar. Faizlerin artması satım opsiyonlarının fiyatının (primin) düşmesine neden olur. Bir başka ifade ile faizlerin artması kullanım fiyatının azalması anlamına geldiğinden, satım opsiyonlarında kullanım fiyatının azalması primin düşmesine neden olur.  (E) seçeneğindeki ifade yanlıştır.

Opsiyonun vegası, dayanak varlık fiyatının zımni dalgalanmasının %1’lik değişimi sonunda opsiyon priminin ne kadar değişebileceğini gösterir. Veganın opsiyon primine olan katkısı, opsiyonun vadesine kalan gün sayısına göre de farklılık gösterir. Opsiyonun vadesine kalan gün sayısı arttıkça opsiyonun daha geniş fiyat aralığında dalgalanabilme olasılığı yüksektir. Doğru cevap (A) seçeneğidir.

Opsiyonlarla yapılan korunma işlemlerinde deltanın çok önemli bir yeri vardır. Bunun nedeni, aldığımız opsiyonun dayanak varlık fiyatındaki hareketleri bire bir yansıtmadığı durumda dayanak varlık fiyatındaki hareketi bire bir yansıtacak kaç tane opsiyon satın almamızın ya da satmamızın gereğini ifade edebilmesidir. Örneğin, deltası %50 olan opsiyonun dayanak varlık fiyat hareketinin ancak yarısını yansıtması durumunda bir yatırımcı tam korunma sağlamak istiyorsa deltası %50 olan opsiyondan 2 tane satın alması gerekir. Eğer satın almak istediği opsiyonun deltası %25 olsaydı, dayanak varlık fiyatının hareketini bire bir karşılayacak 4 adet opsiyon alması gerekir. Doğru cevap (C) seçeneğidir.

Theta duyarlılık parametresi;, vade sonuna bir gün daha yaklaşıldıkça, opsiyonun fiyatının ne kadar azalacağını ölçer. Zamanın ilerleyişi opsiyonun zaman değerini azalttığından her zaman eksi değerlerle ifade edilir. Örneğin opsiyon primi ₺50 ise ve theta değeri ₺1 ise bir sonraki gün opsiyonun primi en az ₺1 azalacaktır. Dolayısıyla tüm faktörlerin sabit kalması durumunda opsiyonun vadesine 1 gün daha yaklaşılması sonucunda opsiyonun primi ₺49’ye düşer. Doğru cevap (E) seçeneğidir.

Opsiyonlarda teminat ve teminat tamamlama söz konusuyken, varantlarda yoktur. Zira ürünün tüm sorumluluğu ihraçcı kuruluştadır. O nedenle varant alım satımında yatırımcı açısından teminat gerektiren herhangi bir durum söz konusu değildir. Doğru cevap (D) seçeneğidir.

Varant; Yatırımcıya ödediği prim karşılığında bir menkul kıymeti, bir menkul kıymet sepetini ya da bir endeksi, vade sonunda veya vadeden önce, belirlenmiş olan bir fiyat seviyesinden (ihraçcıdan) alma ya da (ihraçcıya) satma hakkı verir. Varant satın alan yatırımcı ödediği bedel karşılığında bir dayanak varlığı değil, o dayanak varlığı alma ya da satma hakkını satın alır. Doğru cevap (B) seçeneğidir.

Gerçek değer para dışı ve başabaş opsiyonlar için sıfırdır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Her model gibi binomial opsiyon fiyatlama modelinin de bir takım varsayımları vardır. Bunlar:
• Piyasalar mükemmeldir. Yani vergiler ve komisyonlar ihmal edilmiştir. Açığa satışlar üzerine bir limit yoktur. Varlıklar sonsuz oranda bölünebilir.
• Tek bir faiz oranı vardır ve bu faiz oranı üzerinden borç alınıp verilebilir.
• Dönem faiz oranı, pay senedinin fiyat artış oranı, pay senedinin fiyat düşüş oranı
bilinmektedir.

 Doğru cevap B şıkkıdır.

Opsiyon fiyatını etkileyen temel faktörler volatilite, vadeye kalan süre, risksiz faiz oranı,
kar payı ödemeleri olarak sınıflandırılabilir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Opsiyonlarda duyarlılık parametreleri delta, gamma, vega, theta ve rho olarak sınıflandı- rılabilir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Delta, opsiyonun dayanak varlık fiyatının bir birim değişmesi sonucunda opsiyonun pri- minin ne kadar azalacağını ya da artacağını gösterir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Sentetik Pozisyonların Alınmasında Başlıca Sebepler
Maliyet Avantajı: Sentetik pozisyon ile elde edilen kâr ve zarar normal bir enstrüman ile elde edilen kâr ve zarar ile aynı olmasına rağmen maliyet açısından sentetik pozisyon daha avantajlı olabilir.
Likidite: Sentetik pozisyonlar değişik karakterdeki enstrümanların birleştirilerek kul- lanılması ile oluşturulur ve bazı durumlarda daha likittir. Aynı zamanda bir normal ens- trümanda olmayan değişik karakteristiklere (kullanım fiyatı, vade tarihi vb.) sahip olabi- leceklerinden tercih edilebilirler.
Korunma Amaçlı: Sentetik pozisyonlar korunma amaçlı olarak kullanılabilir.
Arbitraj Amaçlı: Sentetik pozisyonlar arbitraj fırsatlarından yararlanabilmek amacıyla da kullanılabilir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Varantların Özellikleri
• Opsiyon sözleşmelerinin menkul kıymetleştirilmiş hâlidir;
• Borsaya kote edilir ve pazar açılır.
• İkinci el piyasada işlem görür.
• Takası diğer menkul kıymetler gibi yapılır.
• Yapılandırılmış ürünler sınıfından bir finansal araçtır.
• İhraçcının sermaye temin etmek amacı ile ihraç edeceği bir ürün değildir.
• Tamamen ihraçcının şahsi sorumluluğu altındadır.
• Yatırımcıya ödediği prim karşılığında bir menkul kıymeti, bir menkul kıymet se-
petini ya da bir endeksi, vade sonunda veya vadeden önce, belirlenmiş olan bir
fiyat seviyesinden (ihraçcıdan) alma ya da (ihraçcıya) satma hakkı verir.
• Varantı satın alan yatırımcı yükümlülük değil, hak satın almış durumdadır.
• Varantlar Borsa İstanbul’da (BIST/Borsa) işlem görür.
• Varantların Borsa’ya kotasyonu ve işlem görmesine ilişkin usul ve esaslar ise
05.01.2010 tarihli ve 318 sayılı BIST Genelgesi ile düzenlenmiş ve kamuya duyu- rulmuştur. Doğru cevap C şıkkıdır.

Opsiyon ve Varantlar Arasındaki Benzerlikler
• Varantlar da opsiyonlar gibi yatırımcıya dayanak varlığı satın almadan dayanak varlık üzerinde meydana gelen fiyat hareketlerinden yararlanma imkânı verir.
• Varantlar, opsiyonlara benzer şekilde sahibine, belirli bir miktarda dayanak varlık
ya da göstergeyi, önceden tespit edilmiş bir fiyat üzerinden, vadeye kadar ya da
vade tarihinde alma veya satma hakkı veren finansal araçlardır.
• Varantlar ve opsiyonlar işleme konulana kadar dayanak varlık üzerinde kontrol
sağlamazlar. Her ikisi de bir hakkı ifade ederler. Doğru cevap D şıkkıdır.

Opsiyon ve Varantlar Arasındaki Farklar
• Opsiyonlar sözleşme, varantlar ise menkul kıymettir.
• Opsiyonlar vadeli işlem esasları ile işlem görürken varantlar spot (nakit) esasları ile
işlem görür.
• Opsiyonlar, özellikleri işlem gördüğü borsalar tarafından belirlenen standart kont-
ratlardır. Varantların özellikleri ise ihraçcı tarafından belirlenir ve opsiyonlara göre
daha esnektir (örneğin sabit vadeleri yoktur).
• Opsiyonlarda satış yapan taraf opsiyonun yazıcısı konumundadır. Varantlarda ise
her bir varantın tek bir ihraçcısı vardır. İhraçcı varantlarda kullanılacak olan hak-
kın tek muhatabı konumundadır.
• Opsiyonlarda teminat ve teminat tamamlama söz konusuyken varantlarda yoktur
zira ürünün tüm sorumluluğu ihraçcı kuruluştadır. O nedenle varant alım satı- mında yatırımcı açısından teminat gerektiren herhangi bir durum söz konusu değildir. Doğru cevap E şıkkıdır.