TÜREV ARAÇLAR

Açığa Satış
Sahip olunmayan bir menkul kıymetin satılması işlemidir.

Dayanak Varlık
Sözleşmeye konu olan pamuk, buğday, endeks ve döviz gibi alım satım araçlarının türünün tanımlanmasıdır.

Arbitraj ve Tek Fiyat Kanunu
Arbitraj, bir malın farklı zamanlarda veya yerlerde, farklı fiyatlardan satılması sonucu risksiz olarak kâr sağlanmasını ifade eder.

Tek fiyat kanunu ile yönetilen piyasalar aşağıdaki özelliklere sahiptir:
• Yatırımcılar her zaman daha fazla refahı tercih eder.
• İki yatırım fırsatı karşısında, yatırımcılar her zaman tüm durumlarda en az diğerleri
kadar iyi performans göstereni sadece bir durumda iyi performans gösterene
tercih ederler.
• Eğer iki yatırım fırsatı eşit sonuçlar doğuruyorsa eşit fiyatlara sahip olmalıdır.
• Tüm durumlarda eşit getiri sağlayan bir yatırım risksizdir ve getirisi risksiz faiz
oranı kadar olmalıdır.
• Etkin piyasalarda, tek fiyat kanunu hiçbir zaman ihlal edilmez. Bazı durumlarda
fiyatlar kısa süreli olarak çizginin dışına çıksa da arbitraj mekanizması fiyatları çizgide
tutan bir mekanizmadır.

Vadeli işlemler piyasasının rolü, risk yönetimi ve fiyat keşfi olmak üzere iki temel başlık altında incelenebilir.

VADELİ İŞLEM PİYASALARINA GETİRİLEN ELEŞTİRİLER
Vadeli işlem piyasaları risk düzeyini düşürmek isteyen yatırımcılar ile artırmak isteyen yatırımcılar arasında risk transferini gerçekleştirmektedir. Bu piyasaların iki önemli katılımcısı
spekülatörler ve riskten korunan yatırımcılardır.

Sözleşme Esnekliği
Tezgâhüstü piyasaların en önemli avantajı sözleşme esnekliği olarak bilinmektedir.

Forward sözleşmeler, satıcının belli bir ürünü ileri bir tarihte, bugünden anlaşılan bir fiyat üzerinden alıcıya teslim etmesini öngören sözleşmelerdir.

Bir forward sözleşmesinde uzun pozisyon almadan kaynaklanan ödemeler şu şekilde hesaplanabilir:
Sr — K

Bir forward sözleşmesinde kısa pozisyon almadan kaynaklanan ödemeler ise şu şekilde hesaplanabilir:
K — Sr

Bir işletme yönetilirken firma yöneticileri genelde iki farklı risk türü ile karşı karşıya kalmaktadır. Bunlardan birincisi işletmenin kendisinden kaynaklanan riskler olup beklenmedik şekilde satış hacminin düşmesi ya da girdi maliyetlerinin artması gibi risklerdir. Bu tür riskler işletme riskleri olarak adlandırılmaktadır. Diğer riskler ise faiz oranları, döviz kurları, pay senedi fiyatları ve mal fiyatlarındaki dalgalanmalar nedeniyle ortaya çıkan ve finansal risk olarak adlandırılan risklerdir. Doğru cevap (C) seçeneğidir.

Vadeli işlem piyasalarında uzun pozisyon, yapılan işlemler sonucunda alım yönünde net pozisyona sahip olunmasıdır. İlk işlem olarak alım yönünde bir işlem yaptığınızda uzun pozisyon aldığınız söylenecektir. Eğer daha önceden aynı vade ve sözleşme için satım yönünde bir pozisyonunuz var ise alım yönünde yapacağınız işlem bu pozisyonunuzu kapatacaktır. Sonuç olarak sahip olduğunuz net pozisyonunuz alım yönünde ise uzun pozisyona sahipsiniz demektir. Doğru cevap (D) seçeneğidir.

Spot Piyasalar; Belli miktarda bir malın ve bunların karşılığı olan paranın işlemin ardından el değiştirdiği piyasalardır. Doğru cevap (E) seçeneğidir.

Vadeli işlem piyasalarında riskini düşürmek için işlem yapan yatırımcılara riskten korunan yatırımcılar (hedger) denilmektedir. Vadeli işlem piyasalarında risk alarak işlem yapan yatırımcılara ise spekülatör denilmektedir. Doğru cevap (C) seçeneğidir.

Spot piyasalarda arz ve talebe göre oluşan fiyatlar, içinde bulunulan anda geçerlilik arz etmektedir. Örneğin dolar/euro paritesi denince ilgili piyasada o an geçerli kurlar akla gelmektedir. 1 saat sonrasında ise tam olarak fiyatların ne olacağını kestirmek mümkün görünmemektedir. Bununla beraber spot piyasadaki fiyatlar aynı zamanda geleceğe yönelik fiyatların hesaplanmasında referans oluşturur. Cari nakit fiyat (spot fiyat), vadeli işlem sözleşmelerinin makul değerinin belirlenmesinde önemli bir değişkendir. Sonuç olarak vadeli piyasada oluşan fiyatlar, spot piyasada oluşan fiyatların ne yöne gitmekte olduğu konusunda yatırımcılara bilgi sunmaktadır. Doğru cevap (C) seçeneğidir.

Tezgâhüstü piyasaların en önemli avantajı sözleşme esnekliği olarak bilinmektedir. Tezgâhüstü piyasalarda bir müşteri kendi isteklerini karşılayacak bir türev sözleşmeyi düzenleyecek bir başka müşteri bulabileceğini düşünmektedir. Doğru cevap (A) seçeneğidir.

1980’li yılların başlarında tezgâhüstü piyasalar geliştikçe, geçmişte yaşanan anlaşmazlıklardan kaçınmak için yapısal düzenlemelere olan ihtiyaç gündeme gelmiştir. Uluslararası Swap ve Türev Ürünleri Birliği (ISDA) olarak adlandırılan Küresel Ticaret Birliği 1985 yılında kurulmuştur ve bugün ISDA’nın beş kıtada 37 ülkede 450 üzerinde üyesi (tezgâhüstü piyasada işlem yapan büyük bankalar) bulunmaktadır. ISDA’nın temel amacı türev işlemlerle ilgili uluslararası standartları belirlemek ve uyulması gereken yükümlülüklere açıklık getirerek belirsizliklerin azalmasını sağlamaktır. Doğru cevap (B) seçeneğidir.

Forward sözleşmelerinde; taraflardan birisi, dayanak varlığı belirlenen fiyattan ve belirlenen bir tarihte alma, diğeri ise aynı varlığı aynı tarihte ve aynı fiyattan satma yükümlülüğü altına girer. Alma yükümlülüğü altına giren taraf sözleşme üzerinde uzun pozisyon alırken satma yükümlülüğü altına giren taraf ise kısa pozisyon almış olmaktadır. (E) seçeneğinde verilen ifade yanlıştır.

Forward sözleşmeleri günlük hayatta oldukça sık kullanılmaktadır. Örneğin, ev kiralama işlemi bir forward sözleşmesi olarak görülebilir. Evin bu ayki kullanımı bir spot işlemken, taraflar evin gelecek aylarda kullanımı üzerine de bugünden belirlenen bir fiyatta anlaşabilirler. Doğru cevap (D) seçeneğidir.

Forward sözleşmeleri; İki taraf arasında yapılır. Sözleşme unsurları standart değildir, Diğer piyasa katılımcıları yapılan forward sözleşmelerden habersizdir, Vade sonunda teslimat ile sonuçlandırılır, Devredilemez, Kâr veya zarar vade sonunda ortaya çıkar. Doğru cevap (E) seçeneğidir.