TÜREV ARAÇLAR - Deneme Sınavı - 7

Opsiyonu prim ödeyerek satın alan tarafa lehdar ya da uzun pozisyon sahibi denir. Opsiyon alıcısı hak sahibidir isterse bu hakkını kullanır istemezse kullanmaz. Prim alarak opsiyonu satan tarafa ise keşideci ya da kısa pozisyon sahibi denir. Opsiyon satıcısı yükümlülük altındadır. Opsiyon alıcısı opsiyonu kullanmak isterse opsiyon satıcısı yükümlülüğünü yerine getirmek zorundadır.

Opsiyonlar alınıp satılırken alıcı sahip olacağı hak için satıcıya bir prim öder. Söz konusu prim alıcı için maliyet oluştururken satıcıya bir gelir teşkil eder.

Avrupa tipi opsiyonlar Avrupa’da, Amerikan tipi opsiyonlar Amerika’da yapılan opsiyonları temsil etmez. Yani İsmini coğrafi konumundan dolayı almamıştır. Her iki sözleşmede dünyadaki herhangi bir opsiyon borsasında yapılabilir. Avrupa tipi opsiyonlar sadece vade tarihinde kullanılabilmektedir.

Amerikan Tipi Opsiyonlar, vade tarihine kadar olan süre içindeki herhangi bir tarihte işleme konulabilmektedir. Amerikan tipi opsiyonlar sahibine, opsiyondan kaynaklanan hakkın kullanılması bakımından daha fazla esneklik tanımaktadır.

Tüm dünyada opsiyon sözleşmelerinin alım satımının yapıldığı organize piyasalarda ağırlık Amerikan tipi opsiyonlarda olmasına rağmen tezgâhüstü piyasalarda alım satımı yapılan sözleşmelerin büyük çoğunluğu Avrupa tipi opsiyon sözleşmeleridir.

Satma opsiyonunda, dayanak varlığın piyasa fiyatı, kullanım fiyatından büyükse opsiyon zarardadır.

Opsiyon işlemleri borsalarda ya da tezgâhüstü piyasalarda gerçekleştirilir. Tezgâhüstü opsiyonlar borsa dışında bankalar ya da finans kuruluşları ile müşterileri arasında gerçekleştirilmektedir.

5 Ocak 2022 vade tarihli, 60 TL kullanım fiyatlı bir satın alma opsiyonunun vade tarihinde fiyatı 80 TL olursa, opsiyon sahibi, opsiyonu kullanarak pay senedini 60 TL’den satın alıp, 80 TL’ye satacaktır. Bu işlemden opsiyon sahibinin kârı 80-60-4= 16 TL olur (Sözleşmeyi yaparken 4 TL pirim ödenmiştir).

Teorik olarak, satın alma opsiyonu sahibinin maksimum kârı sonsuz, maksimum zararı ödediği prim kadardır.

Satma opsiyonu sahibi dayanak varlık fiyatının düşeceğini düşünmektedir. Opsiyon sahibi fiyat düşüşünden yararlanarak kazanç elde etmeyi planlamaktadır.

5 Ocak 2022 vade tarihli, 70 TL kullanım fiyatlı bir satma opsiyonunun vade tarihinde fiyatı 95 TL olması durumunda opsiyon sahibinin kâr zarar durumu şöyledir: fiyatın vade tarihinde fiyatı 95 TL olması durumunda, opsiyon sahibi opsiyonu kullanmayacaktır. Çünkü pay senedinin piyasa fiyatı, kullanım fiyatından daha yüksektir. Bu nedenle opsiyon sahibinin opsiyonu 95 TL’ye piyasada satması, 70 TL’ye satmasından daha avantajlıdır. Opsiyon sahibi opsiyondan cayma hakkına sahip olduğundan, bu işlemden en fazla zararı ödediği prim kadar yani 5 TL olur.

Satma opsiyonu satarak yükümlülük altına giren opsiyon satıcısının beklentisi opsiyon fiyatlarının yükseleceği yönündedir. Vade tarihinde dayanak varlık fiyatı kullanım fiyatının üzerine çıktığında, opsiyon sahibi opsiyonu kullanmayacağından, opsiyon yükümlüsü aldığı prim kadar kazançlı olacaktır.

5 Ocak 2022 vade tarihli, 70 TL kullanım fiyatlı bir satma opsiyonunun vade tarihinde fiyatı 95 TL olması durumunda opsiyon sahibi opsiyonu kullanmayacağından, opsiyon yükümlüsünün kazancı 5 TL olur.

Doğru yanıt C seçeneğinde verilmiştir.

Tarihsel gelişim itibarıyla bilinen ilk opsiyon işlemleri ile ilgili fiziki bulgular, Finikeliler ve Romalılar arasında yapılan ticari sözleşmelerdir. Söz konusu tarihî sözleşmeler, opsiyon işlemlerine benzemekte olup, gemilerle taşınan malların teslimine dayanmaktaydı. Doğru cevap (A) seçeneğidir.

ABD hükûmeti 1984 yılına kadar ABD’de tarımsal ürünlere dayalı opsiyon ticaretinin yapılmasına izin vermedi. Bunun iki sebebi vardı: Birincisi, opsiyon ticaretine yönelik kurallar henüz tam olarak oluşturulmamıştı ve bu yüzden çok kayıplar oluyordu. İkincisi ise opsiyon işlemlerinin tarımsal ürünlerin fiyatını yükselttiği ileri sürülüyordu. Nihayet 1984 yılında hükûmet üç yıllık bir deneme süresi tanıdı. 1987 Ocak ayında Commodity Futures Trading Commission, deneme süresinin başarılı olduğuna kanaat getirdi ve opsiyon ticaretinin yeniden başlamasına izin verdi. Doğru cevap (D) seçeneğidir.

Dünyanın en eski ve en büyük future borsası Amerika/Chicago borsasıdır. Doğru cevap (B) seçeneğidir.

Pay senetleri üzerine opsiyonların alım-satımı ise ilk olarak 19. yüzyılda gerçekleştirilmeye başlanmıştır. 1900’lü yılların başlarında Put and Call Brokers and Dealers Association adlı bir firma opsiyon piyasası yarattı. Birisi bir opsiyon satın almak istediğinde, bu birliğin bir üyesi gönüllü bir satıcı bulmaya çalışıyordu. Eğer üye firma bir satıcı bulamazsa opsiyonu bizzat kendisi satıyordu. Böylece firma hem broker hem de dealer rolü oynuyordu. Doğru cevap (E) seçeneğidir.

Türkiye’de 2001 yılında kurulan, 2005 yılında faaliyetlerine başlayan Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB) artık faaliyet göstermemektedir. 2 Ağustos 2013 tarihinde gün sonunda İzmir Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası AŞ’de (VOB) işlemler sona ermiş olup, 5 Ağustos 2013 tarihinden itibaren Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP) ile VOB piyasası birleşmesi gerçekleşmiştir. Bu tarihten sonra, Türkiye’deki tüm vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri, VİOP bünyesinde İstanbul’da işlem görmeye başlamıştır. Doğru cevap (D) seçeneğidir.

Opsiyonlar, belli bir vadeye kadar (veya belirli bir vadede), opsiyona dayanak varlık oluşturan belli miktardaki bir malı, finansal ürünü, sermaye piyasası aracını veya ekonomik göstergeyi belli bir fiyattan alma ya da satma hakkını, belli bir prim karşılığında opsiyonu satın alan kişiye veren ancak zorunlu tutmayan, buna karşın opsiyonun satıcısını, satın alan kişinin talep etmesi hâlinde satmaya zorunlu tutan sözleşmelerdir. Doğru cevap (C) seçeneğidir.

Amerikan tipi opsiyonlar sahibine, opsiyondan kaynaklanan hakkın kullanılması bakımından daha fazla esneklik tanımaktadır. Bu avantaj nedeniyle Amerikan tipi opsiyonlar daha yaygın olarak kullanılmaktadır ve opsiyonun bir Avrupa tipi opsiyon olduğu özellikle belirtilmediği durumlarda genel olarak opsiyon denildiğinde Amerikan tipi opsiyonlar anlaşılır. Doğru cevap (E)seçeneğidir.

Zararda opsiyonlar kârda opsiyonların tam tersidir. Başka bir deyişle satın alma opsiyonunda, dayanak varlığın piyasa fiyatı kullanım fiyatının altında ise opsiyon zarardadır. Satın alma opsiyonu sahibi açısından dayanak varlığı düşük piyasa fiyatından almak daha avantajlı olacağından, opsiyonu kullanmayacaktır. Doğru cevap (B) seçeneğidir.

Borsalarda işlem gören opsiyonların Sözleşme büyüklükleri standarttır. Opsiyonların vade bitimleri de standarttır. Tezgâhüstü opsiyonlarda ise; Opsiyonların sözleşme büyüklükleri, işlem fiyatları ve vadeli standart olmayıp tümüyle banka ile müşterileri arasındaki gereksinimler doğrultusunda belirlenmektedir. Doğru cevap (E )seçeneğidir.

Borsada gerçekleştirilen işlemler, takas kurumu tarafından garanti edilir ve burada ayrıca izlenir. Doğru cevap (A) seçeneğidir.