TÜKETİM SOSYOLOJİSİ

Tüketimin bir toplumsal sınıf ve statü imleci ola­rak yalnızca ekonomik boyutunun değil, kültürel ve davranışsal yönünün de büyük önem arz etmesi, ça­ğımızda tüketim ve sınıfsal konumlar arasındaki çok boyutlu ve karmaşık ilişkinin araştırılmasını elzem kılmaktadır. Gündelik hayatta sıklıkla gözlemlenen durumlardan biri, tüketilen meta, mal ve hizmetle­rin, iş görmeye ve pratik amaca yönelik kullanımla­rının ötesinde, toplumsal statü hatta kimlik bileşe­ni olarak bir işlev yerine getirmeleridir. Geç 19. yüzyıldan itibaren ayrı bir endüstri kolu oluşturmaya başlayan moda sektörü ve 20. yüzyıl boyunca teknolojik gelişme­lerle eşgüdümlü olarak kitle iletişim araçlarınca yaygınlık kazanan kültür endüstrileri, bu durumu kolaylaştırmış ve bireyin kimlik oluşturma süre­cine daha fazla nüfuz ederek tüketim pratiklerini gündelik yaşamın her anında var etme çabası içine girmiştir. Farklı toplumsal tabakalara mensup bireyler esasen, toplumsal statülerini oldu­ğunda daha iyi, güzel, farklı ya da ayrıcalıklı oldu­ğunu göstermeye yönelik bir tutum içinde tüketim toplumunun bir parçası hâline gelirler. Buradan yola çıkılarak tüketim pratiklerinin günlük yaşama nüfuz etmediğini söylemek olanaklı değildir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Tabakalaşma ve tüketim kalıpları arasındaki iliş­kiye yönelik en erken sosyolojik araştırmalar arasın­da, sınıf ve toplumsal tabakalaşmayı özellikle maddi ihtiyaç ve çalışma zorunluluğundan azade bir bi­çimde boşzamana sahip olma üzerinden kavrayıp, bunu bir prestij ve toplumsal statü göstergesi olarak imleyen ve literatüre kattığı “gösterişçi tüketim” ile eşleştiren Thorstein Veblen’in “aylak sınıfa” ilişkin kuramı karşımıza çıkar. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Yeni yoksulluk, bireyin asgari düzeyde yaşa­mını sürdürmesi için gerekli besin ve barınma gibi ihtiyaçlarını karşılayamadığı durumları ifade etme amacıyla esasen açlık sınırı gibi yoksulluğun onto­lojik yapısını rakam ve istatistiklerle açıklayan “mut­lak yoksulluk” kavramından farklıdır. Daha ziyade, mutlak düzeyden farklı olarak ülkelerin politikaları­na bağlı biçimde gelir dağılımında ulusal ortalama­nın altında konumlanan seviyeleri ifade eden “göreli yoksulluk” ile yakından ilgilidir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Radyo, televizyon, dergi ve internet gibi yazılı, işitsel ve görsel kitle iletişim araçlarınca temsil edilen, geçici ve ça­buk tüketmeye elverişli kültür tabakası “popüler kültür” olarak tanımlanmaktadır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Pierre Bourdieu’nün top­lumsal sınıf ve tabakalaşmayı tüketim pratiklerinin de işin içinde yer aldığı tüm gündelik pratikler bakımından ele alıp esasen yaşam biçimini ifade ettiği “ha­bitus” kavramı, “ekonomik sermaye”, “sosyal sermaye” ve “kültürel sermaye” olmak üzere üç farklı sermaye türünü içermektedir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Yüksek kültür, üst-orta kültür, alt-orta kültür, aşağı kültür ve sözde-halk aşağı kültürü Gans’ın beş temel beğe­ni kamusu arasında yer alır. Üst-orta kültür, yüksek öğrenim görmüş bireyler, meslek sahipleri, uzman ve yöneticilerin yer aldığı, fakat sanat yara­tıcısı ve eleştirmeni olarak yetiştirilmeyen ve kül­türün yaratıcıya yönelik konularıyla ilgilenmeyen bir kültür grubuna işaret ettiği için kısmen tüke­tim toplumunun içinde konumlanırlar. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Charles Cooley (1902) “ayna benlik” kuramıyla, diğer in­sanların bizim hakkımızdaki düşüncelerinin bire­yin düşünme biçimi ve eylemlerini belirlediğini ileri sürmüştür. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Erving Goffman (1922-1982), bireylerin gündelik hayatta diğer insanlarla çeşitli biçim ve düzeylerde iletişim kurduklarında, tıpkı sahne üzerinde performans sergileyen oyuncular gibi, izleyicilerinin yani etkileşime girdikleri birey­lerin, ekonomik, toplumsal ve kültürel nitelik­leri ve beklentilerini göz önüne alarak, kimlik, sosyal sınıf ve statülerini sergilediklerini, bu şe­kilde de benliklerini sunduklarını ifade etmiştir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Tüketim toplumu, kimliğinin “ötekiler-için-ben” boyutuyla ilgilenen bireyi, arzu edilen bir toplumsal statü, prestij ya da yüksek sermaye göstergeleri olan ve kimlik performansı sırasında başarı getireceği düşündürtülen metalara yönlendirir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Medya söylemlerinin tüketimi artırıcı yönünü odağa alan Baudrillard’ın belirttiği üzere, ihtiyaçlar başlığı altın­da modern insanın ihtiyacı olduğunu düşünmesi sağlanan nesneler ve şeyler, artık medya tarafın­dan belirlenmektedir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Tüketim

Tabakalaşma ve tüketim kalıpları arasındaki ilişkiye yönelik en erken sosyolojik araştırmalar arasında, sınıf ve toplumsal tabakalaşmayı özellikle maddi ihtiyaç ve çalışma zorunluluğundan azade bir biçimde boş zamana sahip olma üzerinden kavrayıp, bunu bir prestij ve toplumsal statü göstergesi olarak imleyen ve literatüre kattığı “gösterişçi tüketim” ile eşleştiren Thorstein Veblen’in (1899, s. 48-53)
“aylak sınıfa” ilişkin kuramı karşımıza çıkar.

Göreli yoksulluk

Yeni Yoksulluk

Habitus

Kültürel tabakalaşmanın tüketim pratikleriyle eşleştirilerek incelendiği bir başka önemli kavram, Herbert Gans’ın (1999, s. 105-127) “beğeni kamuları” ve onların kültürleridir. Yüksek kültür, üst-orta kültür, alt-orta kültür, aşağı kültür ve sözde-halk aşağı kültürü Gans’ın beş temel beğeni kamusu arasında yer alır. Bu bilgiye göre B şıkkında verilen orta kültür Gans'ın beş teme beğeni kamusu arasında yer almaz. 

Yüksek Kültür

Cooley

Goffman

Gösteri Toplumu