TÜKETİM BİLİNCİ VE BİLİNÇLİ TÜKETİCİ

Soruda yer alan ifadeler, 1966 yılında kabul edilen Uluslararası Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesinde yer almaktadır. Beslenme, barınma, aydınlanma, içecek su bulma, ulaşım, haberleşme gibi beslenme de tüketicinin en temel hakkıdır. Bu nedenle gıda ihtiyaçlarının devlet tarafından karşılanması, Temel Hakların Karşılanması Hakkı kapsamı içinde yer almaktadır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Tüketici sorunları, satın alma sırasındaki hizmetten kaynaklanabileceği gibi satın alma sonrası hizmetten de kaynaklanabilir. Bu sorunların çözümünde proaktif yaklaşımı benimsemek, daha sorun oluşmadan mal ve hizmetleri geliştirerek sorunun oluşmasını engellemek anlamına gelmektedir. İşletmelerin bünyesinde bulunan araştırma geliştirme (AR-GE) birimleri, tüketicinin ürünle ilgili karşılaşabileceği sorunları başlangıçta çözmekten sorumlu olduğu için oldukça önemlidir. Dolayısıyla ürünün onarılarak teslim edilmesi, ürünün maddi karşılığının iade edilmesi ya da ürünün bir başka ürünle değiştirilmesi reaktif yaklaşımla gerçekleştirilen sorun çözme yolları iken ürünle ilgili araştırma geliştirme çalışmalarının yapılması proaktif yaklaşımla gerçekleştirilen bir sorun çözme yoludur. Doğru cevap C seçeneğidir.

Tüketici, tatminsizliğinin sonucunda eyleme geçmiştir ve bu noktada gerçekleştireceği eylem ya etken ya da edilgen olacaktır. Tüketici edilgen eylemde aynı markayı (Apple) bir daha satın almama, işletmeyi boykot etme, yakınlarını kendi olumsuz deneyimi ile ilgili uyarma davranışlarını sergilerken; tatminsizliği daha yüksek olduğunda onarım ya da ürün değişimi talebi, para iadesi isteme, yasal yollara başvurma, şikayet merkezlerine başvurma gibi etken eylem kapsamına giren bir takım davranışlar sergileyecektir. Apple marka ürünleri boykot etme, edilgen bir davranıştır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Tüketicinin Korunması Hakkında Kanuna göre ayıplı bir mal sunumu ile karşılaşan tüketici, malın teslim tarihinden 30 gün içinde ayıbı tüketiciye bildirmekle yükümlüdür. Satıcı ise garanti belgesi kapsamındaki malların, garanti süresi (malın teslim tarihinden itibaren en az iki yıl) içinde arızalanmaları durumunda, işçilik masrafı ya da değiştirilen parça bedeli talep etmeksizin ilgili malı onarmakla yükümlüdür. Dolayısıyla sorudaki müşterinin açtığı davayı kazanması beklenen bir sonuçtur. Tüketicinin bu durumda tercih edebileceği haklar, numaralandırılmış ifadelerin hepsinde doğru şekilde verilmiştir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Tüketicilerin Korunması Hakkında Kanunda yer alan maddelere göre kampanyalı satış; gazete, radyo, televizyon ilanı ve buna benzer yollarla tüketiciye duyurularak düzenlenen kampanyalara, iştirakçi kabul edilmesi ve malın veya hizmetin daha sonra teslim veya gerçekleşmesiyle yapılan satıştır. Kampanyalı satışlar bakanlığın izni ile yapılır. Kampanyalı satışlarda tüketici, kampanyadan ayrılmaya karar verir ise kampanyayı düzenleyen taraf, mal ve hizmetin tüketiciye teslim tarihini geçmemek şartıyla, tüketicinin o zamana kadar ödediği tüm bedeli ödemekle yükümlüdür. Ancak bu satış yönteminde taksitli satışlarda olduğu gibi tüketicinin bir ön ödemede bulunması ve mal bedelinin taksitler halinde yatırılması söz konusudur. Kampanyalı satışlarda malın teslim ya da hizmetin gerçekleşme süresi 12 ayı aşamaz. Konut ve tatil amaçlı taşınmaz mallar için bu süre 30 aydır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Geçmişi Bâbil ve Roma dönemlerine kadar uzanan “Tüketicinin Korunması” konusu, hukuk, iktisat ve sosyoloji gibi birçok bilim dalının ilgilendiği karmaşık bir yapıya sahiptir. Üretim biçimlerinin değişmesi ile toplumun gelişmesi sürecinde, üretim faaliyetinin giderek artması ve çeşitlenmesi, toplumun her kesiminde yaşayan tüketicileri değişik yönlerden korumasız duruma düşürmüştür. Bu durum, “tüketicilik” akımının ortaya çıkmasına neden olmuştur. İlk defa 19.yüzyılda tüketicinin korunması konusu, ABD’de konuşulmaya başlanmış, daha sonra 1950-1960’lı yıllarda toplumsal bir sorun olarak ortaya çıkmıştır. Türkiye’de ise 1970’lı yıllarda gündeme giren bu konu “4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun” ile 1995 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Her yıl 15 Mart Dünya Tüketiciler Günü’nün içinde bulunduğu hafta Tüketiciyi Koruma Haftası olarak kutlanmaktadır.
15 Mart’ın Dünya Tüketici Hakları Günü olmasının nedenlerinden biri, 15 Mart 1962 yılında o dönemin ABD Başkanı John F Kennedy’nin Temsilciler Meclisinde ilk kez Tüketici Hakları diye bir kavram kullanmasından kaynaklanmaktadır. İlk olarak Amerika, Avrupa ve İskandinav ülkelerinde ortaya çıkan Tüketici Koruma faaliyetleri Japonya’ya ve oradan da tüm dünya ülkelerine yayılmaya başlamıştır. Daha sonra Birleşmiş Milletler, 1985 yılında aldığı bir kararla TÜKETİCİ HAKLARI EVRENSEL BEYANNAMESİNİ ilân ederken, bu konuşmanın yapıldığı 15 Mart tarihini DÜNYA TÜKETİCİ HAKLARI GÜNÜ olarak kabul etmiş ve uluslararası tüketici örgütleri de bunu her yıl DÜNYA TÜKETİCİ HAKLARI GÜNÜ olarak kutlamaya başlamıştır. TÜKETİCİ HAKLARI EVRENSEL BEYANNAMESİ; temel ihtiyaçların karşılanması hakkı, sağlık ve güvenliğin korunması hakkı, ekonomik çıkarların korunması hakkı (seçme hakkı), bilgilendirme hakkı, eğitilme hakkı, zararın karşılanması (tazmin edilme) hakkı, temsil edilme hakkı, sağlıklı bir çevrede yaşama hakkı olmak üzere tüketicinin sekiz temel hakkını içermektedir.
Ülkemizde ise Tüketiciyi Koruma faaliyetleri özellikle 08.03.1995 tarih ve 22221 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un, 08.09.1995 tarihinde yürürlüğe girmesinden sonra yurt genelinde önemli bir hareket kazanmıştır. Tüketici yasasının uygulanması sonucunda, yasanın eksik ve aksayan yönlerinin günün koşullarına uygun hale getirilmesi amacıyla yapılan çalışmalar sonucunda “4822 sayılı Kanun ile Değişik 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun” hazırlanarak 14.06.2003 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Tüketici yasası ile tüketiciler Kapıdan Satışlar, Taksitli Satışlar, Kampanyalı Satışlar, Garanti Belgesi, Türkçe Tanıtma Kullanma Kılavuzu, Satış Sonrası Hizmetler, Ayıplı Mal ve Hizmetler, Devre Tatil, Paket Tur, Sözleşmelerdeki Haksız Şartlar, Tüketici Kredisi, Kredi Kartları, Süreli Yayınlar, Mesafeli Sözleşmeler, Abonelik Sözleşmeleri, Yanıltıcı ve Aldatıcı Reklamlar … vb. gibi pek çok konuda yasalar ile satıcı ve sağlayıcılar karşısında haklarını arama ve elde etme olanağına kavuşmuşlardır. Gerek devletin çıkardığı bir takım yasal düzenlemelerle, gerek ise tüketicilerin biraraya gelerek örgütlendiği sivil toplum kuruluşları aracılığı ile ülkemizde sağlanmaya çalışılan tüketiciyi koruma ve haklarını
gözetme faaliyetleri alanında en büyük görev, yasanın uygulayıcısı konumunda olan Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ve İllerde Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüklerine düşmektedir. 4077 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği 08.09.1995 tarihinden itibaren her yıl Dünya Tüketiciler Gününün içinde bulunduğu hafta Tüketiciyi Koruma Haftası olarak kutlanmakta, bu hafta içerisinde tüketici hakları ile ilgili paneller, seminerler radyo ve televizyon programları düzenlenmekte ve tüketici haklarına saygı duyan ve koruyan kurum, kuruluş ve kişilere ödüller verilmektedir.

Tüketicileri korumayı gerekli kılan nedenler şu şekilde özetlenebilir;
• Gelişen teknolojilerin tüketim ürünlerinde çeşitliliği sürekli artırması,
• Sanayi ürünlerinin tüketimdeki payının azalması ve bu ürünleri üreten işletmelerin güçlü ve örgütlü olmaları,
• Tüketicilerin iyi bir alışveriş için geliri, gerekli zamanı ve bilgisinin sınırlı olması,
• Tüketicilerin yanıltıcı olabilecek reklâmların etkisinde kalmaları,
• Toplumda; çocuklar, yaşlılar, engelliler ve az gelirli ve daha çok korunmaya ihtiyaç gösteren tüketicilerin var olmasıdır.

Medya ve Bilim İnsanları
Tüketicileri eğitmenin en kolay yolu gazete, televizyon ve diğer kitle iletişim araçlarıdır. Ayrıca üniversite veya diğer eğitim kurumlarında yapılacak toplantılar ve bilim insanlarının yayınlayacağı eserler, tüketicilerin eğitiminde önemli rol oynar.

Zaman içinde tüketici kavramı değişik tanımlarla verilmiştir. Ancak tüketicinin korunması kapsamında en geniş anlamı ile ihtiyaçlarını gidermek amacı ile talepte bulunan, satın alan, kullanan ve satın alınan ürünleri hiçbir ticarî değişime konu olmayan kişi, kurum ve ailedir.

Eğitim ve kültür seviyesindeki gelişmeler, kitle haberleşme araçları ve sosyal refah anlayışı, tüketicilik bilincini yaygın hale getirmiştir. Toplumda hiç bir kişinin veya grubun haksızlığa uğraması veya haklı şikâyetlerine cevap alamaması hoş karşılanmamaktadır. Ekonomik kalkınmanın sağlanarak refahın tabana yayılması isteği gibi nedenler, tüketicilik bilincini önemli hale getirmektedir. Batı Avrupa Ülkelerinde 1950'lerden sonra, Türkiye'de ise rekabetçi piyasa dönemine geçildiği 1980’den sonra tüketicilik hareketi ivme kazanmıştır. Bu gelişmede rol oynayan başlıca faktörler şunlardır:

Demokrasinin Gelişmesi ve Yaygınlaşması

Artan Fiyatlar ve Enflasyon

İletişimdeki Gelişmeler ile Yanıltıcı Reklâm ve Bilgilendirmeler

İnsan Sağlığına ve Güvenliğine Verilen Önem

Sosyal ve Çevre Sorunlarındaki Artış

Adil Gelir Dağılımı ve Refahın Adil Paylaşımı

İnsanın, insan olmaktan doğan ve yaşamını sürdürebilmesi için gereken ihtiyaçlarını karşılayabileceğini belirten bu hak, tüketicinin en temel hakkıdır. Gelişen ve değişen dünya şartları içerisinde; beslenme, barınma, ısınma, aydınlanma, içecek su bulma, ulaşım ve haberleşme gibi bütün ihtiyaçlar tüketicinin en temel haklarıdır. Bu hakların talep edilebilmesi ve ulaşılabilir olması, her tüketici için mümkün olmalıdır.

Ekonomik Çıkarların Korunması Hakkı
Ekonomik çıkarların korunması hakkı, tüketicinin mal ve hizmet alımı için yaptığı ödemenin karşılığını tam olarak alabilmesidir. Bu hak, tüketicilerin çeşitli mal ve hizmetler arasında gelir düzeylerine uygun şekilde kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmesi, istedikleri mal ve hizmetleri ucuz ve kaliteli olarak alabilmesi ve seçeneklerin artırılmasını ifade eder. Ekonomik çıkarların korunması hakkı uygulamada, tüketicinin alışveriş sırasında ve sonrasında karşılaşabileceği sorunlar konusunda tüketicilerin öncelikleri bulunduğunu kabul etmekle birlikte tüketicinin ekonomik çıkarlarının korunması için haksız hükümlerin kaldırılması ve satıcının kötüye kullanımının önlenmesini gerektirmektedir.

İlk defa 19.yüzyılda tüketicinin korunması konusu, ABD’de konuşulmaya başlanmış, daha sonra 1950-1960’lı yıllarda toplumsal bir sorun olarak ortaya çıkmıştır. Türkiye’de ise 1970’lı yıllarda gündeme giren bu konu “4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun” ile 1995 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Tüketicinin korunması, tüketici ile üretici arasındaki tüm ilişkileri belirleyen, özellikle tüketici haklarına zarar veren uygulamalara karşı bu hakları korumayı amaçlayan, idari, hukuki ve ekonomik önlemlerle, bu yönde devletin, işletmelerin, bağımsız örgütlerin ve bizzat tüketici ile üreticilerin giderek genişleyen çalışmalarının tümünü anlatmak için kullanılan bir terimdir.

Tüketicilerin yanıltıcı olabilecek reklâmları eleştirmeleri değil, reklamların etkisinde kalmaları tüketicileri korumayı gerekli kılan nedenler arasında sayılabilmektedir.

Sağlıklı Bir Çevreye Sahip Olma Hakkı
Birey; sosyal, fiziksel çevresiyle bir bütündür. Çevrenin korunmasında, sağlıklı ve dengeli bir yaşam için tüketiciye önemli sorumluluklar düşmektedir. Çevreyi koruma ve çevresel tehlikelerden korunma, bu hak kapsamındadır. Sağlıklı bir çevreye sahip olma hakkı, sağlık şartlarına uygun, ekolojik dengenin bozulmadığı, temiz hava, yeterli ve temiz su, daha çok yeşil alan, sağlıklı ve kaliteli alt yapı hizmetlerinin bulunduğu, bir yaşama ortamının tüketicilere ve gelecek nesillere sağlanmasını ifade eder.

Tüketicilerin korunmasının amaçları kısaca başlıklar halinde şöyle sıralanabilir;
• Tüketicinin bir ürünü alırken seçimini ihtiyaçlarına en uygun ve akılcı şekilde yapabilmesi için
kendisine gerekli bilgileri sağlamak,
• Tüketicinin doğru ve sağlıklı bir tüketici ve yurttaşlık bilincine sahip olabilmesi için gerekli
altyapıyı oluşturmak,
• Tüketiciyi güvenilir ve sağlıklı olmayan ürünleri satın almaktan korumak,
• Kalite kontrolü sağlamak, tüketicilere ürünlerin kalitesini nasıl belirleyecekleri konusunda
uyarmak,
• Üretim işletmelerine ve aracı kurumlara, tüketicinin korunması konusunda en büyük
sorumluluğun düştüğünü kabul ettirmek,
• Tüketicilerin, medya ve reklâmların etkisinde kalarak ihtiyaçları olmayan mal ve hizmetleri
tüketmelerine engel olmak,
• Tüketicilere sadece kendi değil, tüm tüketicilerin haklarına nasıl sahip çıkması gerektiğini
öğreterek tüketiciler arası dayanışmayı kuvvetlendirmektir.

Tüketicinin korunmasını sağlamak için çeşitli araçlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu araçlar beş grupta toplanmaktadır: Tüketiciler, Devlet, Medya ve Bilim İnsanları, Üreticiler, Aracılar ve İş Sahipleri, Tüketici Örgütleri

Tüketicinin korunması kapsamında “Tüketici Hakları” kavramı, tüketicilerin örgütlü mücadelesi ve girişimleri sonucunda elde ettikleri kazanımlarla birlikte yapılmış yasal düzenlemeleri içerir.