TÜKETİM BİLİNCİ VE BİLİNÇLİ TÜKETİCİ

Tüketicileri bilgilendirme hakkının dört temel amacı bulunmaktadır;
• Tüketicilere satın aldıkları mal ve hizmetlerin niteliği, kalitesi, miktarı ve fiyatı
hakkında temel bilgileri vermek,
• Tüketicilere rekâbet halindeki mal ve hizmetler arasından sağlıklı bir seçim yapabilme olanağı sağlamak,
• Tüketicilerin bu mal ve hizmetleri güvenle ve kendi isteklerine uygun olarak kullanabilmelerini sağlamak,
• Tüketicilerin kendilerine sunulan mal ve hizmetlerin kullanımından doğacak zarar
nedeniyle tazminat talep etmelerini sağlamaktır.

Tüketici eğitiminin temel amaçları şunlardır (Yener, 1990:20);
• Tüketicilerin seçimlerini yönlendirmek olmayıp mevcut seçenek ve olanaklardan
tüketiciyi haberdar ederek, tüketicinin amacına en uygun olanı seçmede ona yardımcı olmaktır,
• Tüketicileri, mal ve hizmetler hakkında mümkün olan en yüksek düzeyde bilgi
sahibi yapmaktır,
• Tüketicileri mal ve hizmetleri ne zaman ve nereden satın alacakları konusunda
bilgilendirmektir,
• Mal ve hizmetlerin kalitelerini nasıl belirleyecekleri ve fiyatları konusunda bilgilendirmek ve uyarmaktır,
• Mal ve hizmetlerle ilgili tahlil ve deney sonuçlarını tüketicilere iletmektir

Hak ve sorumluluklarının tanıtılması, öğretilmesi ve böylece bilinçlendirilerek
umursamazlıktan kurtarılması,
•

Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın katkıları ile Tüketici ve Çevre Eğitim Vakfı ve Hacettepe Üniversitesi, Tüketici-Pazararaştırma-Danışma- Test ve Eğitim Merkezi ortak çalışması olarak 2008 yılında yapılan “Tüketicinin Korunması ve Tüketici haklarına İlişkin Bilinç Düzeyi Araştırması” tüketicilerin tüketici hakları ile ilgili bilgi düzeylerine göre kategorilere ayrılmasında orta bilinçli tüketici oranının çoğunlukta olduğunu göstermektedir

Tüketici Hakları Evrensel Beyannamesinin ikinci maddesinde hükümetler, belirli ilkeleri göz önünde tutarak, güçlü bir tüketiciyi koruma politikası geliştirip kuvvetlendirmeli
ve sürdürmelidir. Bunu yaparken her hükümet, tüketicilerin korunması ve sosyal şartları ile halkın ihtiyaçları doğrultusunda ve önerilen tedbirlerin sonuçlarını ve yararlarını
kavrayarak kendi önceliklerini belirlemelidir.” ifadesine yer verilmiştir. Bu deklarasyon
temelde sekiz ana ilkeden oluşmaktadır;

Tüketicilerin Temel İhtiyaçlarının Karşılanması Hakkı: İnsanın, insan olmaktan
doğan ve hayatını devam ettirebilmesi için gereken asgarî ihtiyaçlarını karşılayabileceğini
belirten bu hak, tüketicinin en temel hakkıdır. Gelişen ve değişen dünya şartları içerisinde; beslenme, barınma, giyim, temizlik, ısınma, aydınlanma, içecek su bulma, ulaşım,
haberleşme gibi ihtiyaçlar tüketicinin en temel hakları arasındadır.

Tüketici Hakları Evrensel Beyannamesinin ikinci maddesinde hükümetler, belirli ilkeleri göz önünde tutarak, güçlü bir tüketiciyi koruma politikası geliştirip kuvvetlendirmeli
ve sürdürmelidir. Bunu yaparken her hükümet, tüketicilerin korunması ve sosyal şartları ile halkın ihtiyaçları doğrultusunda ve önerilen tedbirlerin sonuçlarını ve yararlarını
kavrayarak kendi önceliklerini belirlemelidir.” ifadesine yer verilmiştir. Bu deklarasyon
temelde sekiz ana ilkeden oluşmaktadır;

Tazmin Edilme (Zararların Karşılanması) Hakkı: Satın alınan mal ya da hizmetlerin
öngörülen nitelikte olmaması, ayıplı çıkması durumunda; ayıplı malın geri alınması, değiştirilmesi, ayıplı hizmetin yeniden görülmesi ve bunun gibi ayıpların ve neden oldukları
her türlü maddi, hukuki ve ekonomik zararların karşılanmasıdır. Tüketici, üretici ya da
satıcı tarafından zararın karşılanmadığı durumlarda, karar süreçlerinin uzun olmadığı,
tüketicilerin katlanacağı masrafların yüksek olmadığı yargı yollarına başvurabilmelidir.

En geniş tanımıyla bilinçli tüketici; sivil toplum kuruluşları aracılığıyla örgütlenmiş,
bir mal ya da hizmeti satın alırken, ondan en fazla yararı sağlamayı amaçlayan, gerçek ihtiyaçlarını göz önünde tutan, planlı ve belgeli alışveriş yapan, alışverişin nesnesi değil öznesi
olduğunun bilincinde olan, kalitesi, standardı yüksek, sağlıklı, güvenli, çevreci ürünü seçme olgunluğunu taşıyan, tüm bunlarla birlikte bütçesine en uygun ürünü seçip tasarrufa
önem veren ve aynı zamanda kaliteyi denetleyen, benzerleri arasında yerli ürünleri seçen,
dolayısıyla, giderek ekonomiyi verimliliğe yöneltecek olan yadsınmaz bir sosyo-ekonomik
öğedir

Yaptığı tüketimin kendileri, toplum ve dünya üzerinde etkili olduğunu fark edebilen
tüketiciler, bilinçli tüketiciler olarak nitelendirilir (Kozinets ve Handelman, 2004: 698).
Bilinçli tüketicinin sahip olması gereken özellikler şunlardır;
• Mal ve hizmet satın alırken temel ihtiyacını ön planda tutmak,
• Satın alacağı mal ve hizmetlerin kaliteli, güvenli, ucuz ve sağlıklı olması konusunda
araştırmada bulunmak,
• Firmalar arasında güvenirliliği ön planda tutmak,
• Hakkını bilmek, haklarına sahip çıkmak ve savunmak,
• Çevreye karşı duyarlı olmak,
• Yanıltıcı medyanın ve yanıltıcı reklâmların etkisinde kalarak ihtiyaca uygun olmayan davranışlar göstermemek,
• Tüketimin nesnesi değil, öznesi olmak,
• Tüketici haklarının yerleştirilmesi ve korunması konusunun, tüketici birlikleri ve
örgütlenmeyle sağlanabileceğine inanan kişi olmak.

Türkiye'de, tüketicileri korumaya yönelik ilk yasal düzenleme olan 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, 1995 yılında yürürlüğe girmiştir.

Pazarlama uygulamalarında, müşteri talebini karşılayacak şekilde ürünlerin üretimini kapsayan ürün anlayışı, 1920’lerin ortalarına kadar geçen zamanda özellikle talebin zayıflaması ve ürün satışının öneminin artmasıyla yerini satış anlayışına bırakmıştır.

1950’lerin başlarından itibaren pazarlama anlayışında, müşteri odak nokta haline gelmiş, müşteri tatmini önem kazanmıştır

Ekolojik Sorumluluk: Tüketiciler satın alma sırasında karar verirken hem fiziksel çevreye, hem de bilinçsiz tercihleri ile dünyanın yok olmasına katkıda bulunduklarının farkında olmalıdır.

Tüketicilerin bilgilendirilmeleri için kişisel ve ticari kaynaklara ihtiyaç duyulmaktadır. Kişisel kaynak grupları; tüketicinin kendi deneyimleri, dost ve arkadaş tavsiyeleri sayılabilir.

Ticari kaynak grupları ise reklâmlar, satış personelinin yüz yüze görüşme sonucunda verdiği bilgiler, standart kalite uygunluk belgeleri, malın üzerindeki işaretleme, etiket ve yazılar, panel-pano-broşür, kullanım kılavuzları ve diğer yazılı, sözlü, görsel iletişim araçlarıdır.

Tüketici etiği, mal ve hizmetlerin elde edilmesi, kullanılmasında bireylerin ve grupların davranışlarına rehberlik eden ahlâkî ilkeler ve standartlar olarak tanımlanabilir.

Tüketici hareketleri, toplumdaki tüm grupların katılımıyla daha etkili olabilmektedir. Tüketiciler, büyük bir grup olarak hareket etmelerinin, seslerini duyurmada çok daha etkili olacağı bilincini taşımalıdır.

Tazmin Edilme (Zararların Karşılanması) Hakkı: Satın alınan mal ya da hizmetlerin öngörülen nitelikte olmaması, ayıplı çıkması durumunda; ayıplı malın geri alınması, değiştirilmesi, ayıplı hizmetin yeniden görülmesi ve bunun gibi ayıpların ve neden oldukları her türlü maddi, hukuki ve ekonomik zararların karşılanmasıdır. Tüketici, üretici ya da satıcı tarafından zararın karşılanmadığı durumlarda, karar süreçlerinin uzun olmadığı, tüketicilerin katlanacağı masrafların yüksek olmadığı yargı yollarına başvurabilmelidir.

Bilinçli tüketici; mal ve hizmetleri satın alırken temel ihtiyacını ön planda tutan, satın alacağı mal ve hizmetlerin kaliteli, güvenli, ucuz ve sağlıklı olması için araştırma yapan, tüketici haklarını bilen ve savunan, reklâmların etkisinde kalarak davranış göstermeyen, israf yapmayan kişidir.

Bilinçli tüketim, tüketicinin haklarının farkında olarak kendi hayatına, çevresine ve yaşadığı topluma karşı sorumluluk duygusu hissederek, savurganlık ve israftan uzak bir biçimde gerçekleştirdiği tüketimdir. Bilinçli tüketim, tüketiciyi akılcı ve bilinç temelli değerlendirmelere yönelten bir tüketim biçimidir.

Sosyal Sorumluluk: Sosyal sorumlu tüketim, tüketicilerin mevcut kaynaklar arasından seçim yapması, satın alma kararlarını vermesi ve tüketim davranışlarında bulunması, yalnız kendi ihtiyaçlarını giderme isteği ile motive olmayan, kararlarının ve davranışlarının olası sonuçlarını dikkate alan bir tüketim biçimidir. Tüketiciler, davranışlarının toplumun diğer bireyleri üzerindeki etkisini de düşünerek duyarlı ve hassas davranmaya yönlendirilmelidir.

Dayanışma: Tüketici hareketleri, toplumdaki tüm grupların katılımıyla daha etkili olabilmektedir. Tüketiciler, büyük bir grup olarak hareket etmelerinin, seslerini duyurmada çok daha etkili olacağı bilincini taşımalıdır.