TÜKETİM BİLİNCİ VE BİLİNÇLİ TÜKETİCİ

Bireylerde tüketici bilincinin oluşumu, erken yaşlardan itibaren şekillenen ve tüm yaşamları boyunca verilen tüketim kararlarını doğrudan etkileyen bir süreci ifade eder. Tüketici bilinci ya da bilinçli tüketimi etkileyen kültürden toplumsal sınıfa, gruplardan aileye kadar bu bilincinin oluşumu ve gelişimini etkileyen çevresel faktörler gibi, güdülenme, öğrenme, kişilik, tutumlar ve algılamadan oluşan bireysel faktörler de söz konusudur. Doğru cevap A’ dır.

Kültürün bilinçli tüketici davranışı üzerindeki etkisini ortaya koymada kültürün özelliklerinin bilinmesi oldukça önemlidir.

Kültür üretilir; Kültür, tek başına var olmamış, insanlar tarafından üretilmiştir. Örneğin Türk kültürü, yüzlerce yıllık bir süreç sonunda şekillenmiştir.

Kültür sonradan öğrenilir; Kültür içgüdüsel değildir. Erken yaştan itibaren öğrenilmektedir. Türk kültürü içerisinde büyüyen bir çocuk, kültürü zamanla ve sonradan öğrenir.

Kültür yerleşiktir; Kültür, verilen her durum için toplumun üyelerinin ortak doğruları anlayabilmeleri ile düşünme, his ve eylemde doğru yolu bulabilmeleri için uygun standartları ya da davranış kurallarını içerir. Bu da bireyin her davranışını etkileyen kültür dinamiklerinin olduğunu göstermektedir.

Kültür toplum tarafından paylaşılır; Kültür bir grup olayıdır. Toplum içerisinde yaşayan bireyler tarafından paylaşılır ve toplumsal baskı sonucunda görece olarak homojen tutulur. Türk kültürü içerisinde yer alan pek çok davranış, toplumu oluşturan bireylerin büyük çoğunluğu tarafından kabul görmektedir.

Kültür benzerlikler gösterir fakat aynı değildir; Bütün kültürler belirli benzerlikler gösterir. Örneğin takvim, aile, dans, dil, hukuk, müzik gibi elemanlarda hemen her toplumda vardır. Bununla birlikte, bu elemanların her biri, kültürden kültüre çok büyük farklılıklar göstermektedir. Bu da o kültür

içerisinde yaşayan bireylerin davranışlarında farklılıklara yol açabilir.

Kültür mutluluk verici ve kalıcıdır; Kültür, öğrenilen ihtiyaçlar kadar temel biyolojik ihtiyaçları da tatmin eder. İçerisinde yaşanan kültür bireye mutluluk verir.

Kültür uyumlaştırılabilir; Değişime karşı dayanıklı olmasına karşın kültürler, kademeli ve devamlı olarak değişir. Örneğin, bundan elli yıl önce Türk kültürü içerisinde yer almayan bir davranış diğer kültürlerle etkileşim sonucunda kültürün içerisine yerleşmiş olabilir.

Verilen örnek, kültürün genlerle değil öğrenme yoluyla edinildiğini vurgulamaktadır. Doğru cevap B’dir.

Alt kültür, büyük ve karmaşık bir toplumun belirgin bir bölümünü oluşturan farklı bir kültürel gruptur. Büyük toplumlarda yer alan belli grupların sahip olduğu alt kültürün öğeleri, kendilerini diğer gruplardan farklılaştıran inançları ve ortak beklentileri paylaşırlar. Alt kültürler belirli ölçütlere göre ayırt edilir. Bu ölçütler; ırk (ABD’de yaşayan Asya ve Afrika kökenliler), din (aynı ülke içerisinde yaşayan farklı dinlere mensup alt kültürler), yaş (genç veya yaşlılardan oluşan alt kültürler), coğrafik yerleşim (Karadeniz bölgesi alt kültürü), cinsiyet (kadınlar ve erkekler), toplumsal sınıf, meslek ve yaş olarak sıralanır. Doğru cevap C’ dir.

Grup; normlar, değerler ve inançları paylaşan ve belirli ilişkilere sahip iki veya daha fazla sayıda, birbirleri ile etkileşim sonucunda yakınlık duygusuna sahip kişiden oluşan topluluktur. Bir başka deyişe grup, belirli bir zaman kesitinde, birbirine bağlı olarak hareket eden ve belli ortak gereksinimlere ya da amaçlara sahip olan kişilerden oluşmaktadır. Grup ile topluluk kavramları birbirlerinden farklıdır. Her topluluk grup olarak kabul edilemez. Gruplar, belirli bir yerde, belirli bir zamanda tesadüfen bir araya gelmiş bir topluluk değildir. Banka kuyruğunda bekleyenler, dolmuşla evlerine dönenler birer topluluktur, fakat grup değildir. Şıklarda yer alan Karadenizliler Derneği etnik kökene dayalı olarak oluşturulmuş bir grupken, diğerleri tesadüfen bir araya gelmiş insanların oluşturduğu topluluklardır. Doğru cevap E’ dir.

Danışma Grubu, bir tüketicinin genel ya da özel düşünceleri, duyguları ve davranışlarını yönlendirmede ölçü olarak aldığı kişi ya da gruplardır. Birey, bu kişi ya da gruba göre kendini ölçer, inançlarını, değerlerini, tutumlarını, amaçlarını ve davranışlarını örnek aldığı kişi ya da gruba göre belirler. Danışma grupları, bireylerin ne yapmaları gerektiğini belirlemez. Bireyler, bu grupların eylemlerinden, görüşlerinden ve duygularından etkilenir. Danışma grupları; tüketici güdüleri, algıları, öğrenme süreci, tutum oluşumunda tüketici için model oluşturur ve satın alma sürecini etkiler. Genel değer ve davranışları etkileyen danışma grupları, örnek oluşturan danışma gruplarıdır. Örneğin, bir çocuğun örnek oluşturan danışma grupları, ailesidir. Aile, çocuğun genel tüketici değer ve davranışlarının şekillenmesinde önemli role sahiptir. Özel ya da geniş bir yelpazedeki tutum ve davranışlar için kıyaslama sağlayan gruplara, kıyaslayıcı danışma grupları adı verilir. Kıyaslayıcı danışma gruplarına; yaşam tarzları beğenilen ve taklit etmeye değer kişiler örnek verilebilir. Bunlar arasında komşu tarafından kullanılan araba, ev eşyaları ve gittikleri tatil yerleri gösterilebilir. Verilen durumda da şampiyon takımın oyuncuları ve onların tercihlerinin, tüketicinin marka tercihinde etkili olması hedeflendiğinden doğru cevap D’ dir.

Ailenin tüketici davranışları üzerindeki etkisini belirlemede, ailenin işlevleri önemli rol oynar. Ailenin, tüketici davranışı üzerinde etkili olabilecek dört işlevi vardır: ekonomik işlevi, duygusal işlevi, uygun yaşam biçimi işlevi ve toplumlaşma işlevi. Geleneksel aile yaşam eğrisi ise; zaman içerisinde bireyin ve ailenin içinde bulundukları süreçleri ifade eder. Doğru cevap D’ dir.

Satın alma davranışı: Toplumsal sınıflar arasında satın alma davranışı da farklılık gösterir. Örneğin mağaza seçimi ile toplumsal sınıf arasında çok güçlü bir ilişki vardır. Birey çoğunlukla ait olduğu toplumsal sınıfa göre ürün ve mağaza seçimlerinde bulunur. Örneğin, pek çok kişi, tüm bireylerin yüksek statülü mağazalardan alışveriş yapmak istediğini düşünür. Halbuki bireyler, mağazaların statüsüyle, kendi değer ve beklentilerini gerçekçi olarak eşleştirmekte ve kendilerinin ait olmadığını hissettikleri mağazalardan alış-veriş yapmamaktadır. Doğru cevap B’ dir.

Kişilik; bireyi diğer insanlardan farklılaştıran özellikler bütünüdür. Kişilik genellikle, durum ve koşullara göre farklılık göstermez. İnsanın tüm ömrünü kapsayacak bir biçimde uzun sürelidir. Genel olarak kişilik; bireyin ürün ve marka seçimlerini doğrudan etkileyen, çevresine verdiği tepkiyi belirleyen içsel psikolojik özelliklerdir. Doğru cevap E’dir.

Tutumlar: Bireylerin tutumları, tüketici bilincinin oluşumunda ve gelişimde oldukça önemlidir. Tüketicilerin kendileri, çevreleri ve toplum için zararlı olabilecek ürünlere yönelik olumlu ya olumsuz tutumları, onların bilinçli tüketici olmalarını şekillendiren önemli bir etkendir. Bugünlerde televizyonlarda ve gazetelerde sıklıkla karşılaştığımız sigaranın zararlarına yönelik reklâmları bu konuya iyi bir örnek oluşturur. Bu reklâmların amacı, sigaraya yönelik tutumları etkilemektir. Çünkü bu reklâmlar pek çok genç için sigaraya başlamayı engelleyen önemli bir faktör olurken, sigara kullananlar için de sigarayı bırakmada yine önemli rol oynamaktadır. Tutumlar bu yönü ile tüketici bilincinin oluşumunda, kendileri ve çevreleri üzerinde yararlı ya da zararlı olabilecek olan ürünlere yönelik gelişen ve değişen bir etkiye sahiptir. Bu örneğe benzer şekilde, soruda verilen durumda da reklam ve tanıtımların tüketici tutumlarını nasıl etkilediği gösterilmektedir. Tüketiciyi, bilinçli tüketime güdüleyen beş temel değer vardır. Bunlardan birisi iyi olanı yapmaktır. Bilinçli tüketiciler dünya için endişelidir ve dünyada daha iyi şeyler yapabilmek için çaba gösterir. Çevre dostu ürünler ve işgücü ile adil ticaret konularına duyarlı işletmeleri arayarak, diğer insanlara da faydalı olabilecek satın alma kararları verirler. Bilinçli tüketiciler, farklılık yaratmak isteğiyle özellikle markalı ürün sunan işletmelerden de aynı uygulamaları bekleyenlerdir. Öğrenme, tüketici bilincinin oluşumu üzerinde çok önemli bir etkiye sahiptir. Çünkü toplum ve çevreye zararlı bir üründen kaçınmak veya yararlı ürünlere yönelmek ancak öğrenme ile mümkün olabilir. Kendi sağlığı için tehdit oluşturabilecek bir ürün hakkında bu duruma ilişkin bir bilgi elde eden tüketici, bilinçli tüketici davranışı gösterebilir. Tüketiciler, toplumsal sorumluluğunu yerine getirmeyen işletmelerden haberdar olmaz ise bu bilgiye ulaşamadığından dolayı bilinçli tüketici davranışı da gösteremez. Doğru cevap E’ dir.

Algılama: Bireyler çoğunlukla dünyayı kendi gözlerinle görme eğilimindedir. Bu durum, aynı olayı gözlemleyip, farklı şekillerde açıklayabilme anlamı taşır. Birey, gerçeğe göre değil kendi algılamalarına göre tepki gösterir. Aynı olay, faklı bireyler tarafından farklı şekillerde yorumlanabilir. Tüketici bilincinin oluşumu ve gelişiminde, tüketicilerin algılama farklılıkları oldukça etkilidir. Şöyle ki, tüketicilerin özellikle çevresel ve sosyal sorumlu ürünler hakkında fiyat konusundaki algılamaları, onların tercihleri üzerinde olumsuz bir etki yapmaktadır. Özellikle çevreye duyarlı ürünlerin fiyat algılamaları, tüketicilerin tercihlerinde bir engel yaratmaktadır. Ayşe de pahalı bulduğu için ekolojik ürünleri satın alma eğiliminde değildir. Bunların çevreye ve insan bedenine zarar vermeyecek şekilde üretiliyor olmaları gerçeğine göre değil kendi algısına göre tepki göstermektedir. Doğru cevap A’dır.

Kültür yerleşiktir; Kültür, verilen her durum için toplumun üyelerinin ortak doğruları anlayabilmeleri ile düşünme, his ve eylemde doğru yolu bulabilmeleri için uygun standartları ya da davranış kurallarını içerir. Bu da bireyin her davranışını etkileyen kültür dinamiklerinin olduğunu göstermektedir.

Birey, çocukluğundan itibaren toplumdaki inançları, değerleri, gelenek ve töreleri algılamaya başlar. Bireylerin kültür ile ilgili bu inançları, değerleri, gelenekleri ve töreleri öğrenme sürecine,toplumsallaşma adı verilmektedir.

Biçimsel öğrenme, bireye nasıl davranması gerektiğini doğrudan öğretmektir. Anne ve babanın çocuklarına bir toplum içerisinde nasıl davranmaları gerektiğini doğrudan anlatarak öğretmesi gibi.

Biçimsel olmayan öğrenme; aile, arkadaş, film kahramanları gibi bireyin çevresindekileri örnek alarak öğrenmesidir. Sevdiği bir kişi gibi davranması, giyinmesi, yeme içmesi gibi.

Yaptırım gücü, cezalandırma ya da ödül vermeme yoluyla davranışları etkileme, bu şekilde de normlara uymaya zorlama gücüdür.

Zorlayıcı güç, grubun oluşturduğu ilkelere uyulması gücüdür. Grup üyeleri, o gruba ait özel kurallara uymalı, belirli davranışlardan kaçınmalı ve belli bir biçimde düşünmelidir.

Ailenin, tüketici davranışı üzerinde etkili olabilecek dört işlevi vardır;

1. Ekonomik işlev

2. Duygusal işlev

3. Uygun yaşam biçimi işlevi

4. Toplumlaşma işlevi

Bekârlık aşaması: Bu aşamada kazançlar görece olarak düşüktür. Bu da bireyin kariyerine yeni başlamasından kaynaklanmaktadır. Düşük gelire karşın çok az finansal açıdan sorumluluk vardır. Bu aşamada yer alan bireyin satın alma kararları; tatil, otomobil, giyecek gibi ürünler çerçevesinde gerçekleşir.

Çocukları ile birlikte yaşayan yaşlı çiftler: Bu aşamada özellikle kadının gelirinin artması ve hatta çocukların işe başlaması ile birlikte ailenin geliri de giderek artmaktadır. Aile üyeleri, reklâma karşı daha dirençli olmalarına karşın yüksek oranda dayanıklı ürünlere harcama yapıldığı görülmektedir. Bunun nedeni ise yeni ve daha zevkli mobilyalar, lüks ürünler ve otomobiller satın alma eğilimi ile eski eşyaları değiştirme ihtiyacının ortaya çıkmasıdır.

Güvenlik ihtiyacı: Fiziksel güvenlik, korunma, değişmezlik ihtiyaçlarını kapsamaktadır. Örneğin sigorta, emeklilik fırsatları, sosyal güvenlik birer hizmet olarak gösterilebilir.