Tüketici Bilinci ve Bilinçli Tüketim

Tüketici, kişisel arzu, istek ve ihtiyaçları için pazarlama bileşenlerini satın alan ya da satın alma kapasitesinde olan gerçek kişidir.

Alıcılar, isteklerini belirtirken satıcılar, bu istekleri karşılamak üzere mal, hizmet veya pazarlamanın konusu içine giren diğer kavramları sunar. Bu amaçla satıcılardan alıcılara doğru bir iletişim gerçekleşirken, alıcılar da satıcılara istek ve ihtiyaçları ile ilgili bilgi akışı sağlar. Bu işlem mal ve hizmetlerin değişim araçları kullanılması yoluyla değiştirilmesiyle tamamlanır.

Tüketicilerin satın alma öncesinde yeterli bilgiye sahip olamamaları, üreticiler tarafından yapılan yanıltıcı reklâmlarla yanlış bilgiler edinmeleri, tüketici şikâyetlerindeki artış gibi nedenlerle güçlü üretici karşısında zayıf konumda kalmalarına neden olmaktadır.

Ülkemizde, tüketicileri korumaya yönelik ilk yasal düzenleme olan 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, 1995 yılında yürürlüğe girmiştir.

Tüketici bilinci, tüketicilerin karşı karşıya bulunduğu mal ve hizmetlerle ilgili geliştirilen; ürün, tutundurma, dağıtım ve fiyatlandırma stratejilerine yönelik tüketicilerin bilinçlendirilmesine vurgu yapan bir pazarlama kavramıdır.

Pazarlama uygulamalarında sırasıyla, müşteri talebini karşılayacak şekilde ürünlerin üretimini kapsayan ürün anlayışı, 1920’lerin ortalarına kadar geçen zamanda özellikle talebin zayıflaması ve ürün satışının öneminin artmasıyla yerini satış anlayışına bırakmıştır. 1950’lerin başlarından itibaren pazarlama anlayışında, müşteri odak nokta haline gelmiş, müşteri tatmini önem kazanmıştır. Günümüzde ise pazarlama anlayışı, müşteri memnuniyeti sağlamanın yeterli olmayacağı, bunun yanında toplumun refahının da gözetilmesi gerekliliği üzerinde tartışılmaktadır.

Tüketici bilincinin oluşturulmasında;
Farkında Olma: Tüketiciler ihtiyaçlarını isteklerinden ayırt edebilmeyi öğrenmeli ve mal ve hizmetlerin kalitesi, uygunluğu ve fiyatlar hakkında bilgilendirilmelidir.

Tüketici bilincinin oluşturulmasında; etki-tepki boyutu:

Etki-Tepki: Tüketiciler eğitim sonrasında aldıkları bilgilerin güvenilir olduğunu günlük yaşamlarında da görmek istemektedir.

Tüketici bilincinin oluşturulmasında;

Sosyal Sorumluluk: Sosyal sorumlu tüketim, tüketicilerin mevcut kaynaklar arasından seçim yapması, satın alma kararlarını vermesi ve tüketim davranışlarında bulunması, yalnız kendi ihtiyaçlarını giderme isteği ile motive olmayan, kararlarının ve davranışlarının olası sonuçlarını dikkate alan bir tüketim biçimidir. Tüketiciler, davranışlarının toplumun diğer bireyleri üzerindeki etkisini de düşünerek duyarlı ve hassas davranmaya yönlendirilmelidir.

Tüketici bilincinin oluşturulmasında;

Ekolojik Sorumluluk: Tüketiciler satın alma sırasında karar verirken hem fiziksel çevreye, hem de bilinçsiz tercihleri ile dünyanın yok olmasına katkıda bulunduklarının farkında olmalıdır.

Tüketici bilincinin oluşturulmasında;

Dayanışma: Tüketici hareketleri, toplumdaki tüm grupların katılımıyla daha etkili olabilmektedir. Tüketiciler, büyük bir grup olarak hareket etmelerinin, seslerini duyurmada çok daha etkili olacağı bilincini taşımalıdır.

Tüketicinin bilgilendirilmesi, tüketiciye pazardaki mal ve hizmetlerle ilgili satın alma ve kullanmada yardımcı olacak bilgilerin ve ipuçlarının resim, yazı ve şekil (fiyat etiketleme, kalite ve standardizasyon işaretleri gibi) ile yol gösterici ve aydınlatıcı rehberlerin bağımsız tüketici örgütleri tarafından sunulması çabalarıdır.

Tüketici Hakları Evrensel Beyannamesi, “Tüketicilerin Korunması İlkeleri Rehberi”ni oluşturmaktadır. İlgili beyanname, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda “Uluslararası Tüketici Birlikleri Örgütü” nün önerisi ve oybirliği ile 1985 yılında kabul edilmiştir.

Tüketicinin eğitimi, bireyin ekonomik faaliyetlerini yönlendirme, ihtiyaçlarını karşılama ve pazarı etkileme gücünü artırmayı hedef alan eğitim ve bilgilendirme yatırımı olarak tanımlanabilir. Tüketicinin eğitimi, bireyin ekonomik faaliyetlerini yönlendirme, ihtiyaçlarını karşılama ve pazarı etkileme gücünü artırmayı hedef alan eğitim ve bilgilendirme yatırımıdır.

1982 Anayasasının “Tüketicilerin Korunması” başlığını taşıyan 172. Maddesi “Devlet tüketicileri koruyucu ve aydınlatıcı tedbirleri alır, tüketicilerin kendilerini koruyucu tedbirleri alır, tüketicilerin kendilerini koruyucu tedbirlerini teşvik eder” hükmünü içermektedir.

Bilinçli tüketici; mal ve hizmetleri satın alırken temel ihtiyacını ön planda tutan, satın alacağı mal ve hizmetlerin kaliteli, güvenli, ucuz ve sağlıklı olması için araştırma yapan, tüketici haklarını bilen ve savunan, reklâmların etkisinde kalarak davranış göstermeyen, israf yapmayan kişidir.

En geniş tanımıyla bilinçli tüketici; sivil toplum kuruluşları aracılığıyla örgütlenmiş, bir mal ya da hizmeti satın alırken, ondan en fazla yararı sağlamayı amaçlayan, gerçek ihtiyaçlarını göz önünde tutan, planlı ve belgeli alışveriş yapan, alışverişin nesnesi değil öznesi olduğunun bilincinde olan, kalitesi, standardı yüksek, sağlıklı, güvenli, çevreci ürünü seçme olgunluğunu taşıyan, tüm bunlarla birlikte bütçesine en uygun ürünü seçip tasarrufa önem veren ve aynı zamanda kaliteyi denetleyen, benzerleri arasında yerli ürünleri seçen, dolayısıyla, giderek ekonomiyi verimliliğe yöneltecek olan yadsınmaz bir sosyo-ekonomik
öğedir.

Bilinçli tüketicinin sahip olması gereken özellikler şunlardır;
• Mal ve hizmet satın alırken temel ihtiyacını ön planda tutmak,
• Satın alacağı mal ve hizmetlerin kaliteli, güvenli, ucuz ve sağlıklı olması konusunda araştırmada bulunmak,
• Firmalar arasında güvenirliliği ön planda tutmak,
• Hakkını bilmek, haklarına sahip çıkmak ve savunmak,
• Çevreye karşı duyarlı olmak,
• Yanıltıcı medyanın ve yanıltıcı reklâmların etkisinde kalarak ihtiyaca uygun olmayan davranışlar göstermemek,
• Tüketimin nesnesi değil, öznesi olmak,
• Tüketici haklarının yerleştirilmesi ve korunması konusunun, tüketici birlikleri ve örgütlenmeyle sağlanabileceğine inanan kişi olmak.

Tüketicilerin, tüketim eylemi süresince çeşitli sorumlulukları bulunmaktadır. Bunlar; ihtiyaçların dikkatle incelenmesi, öncelikli olanların çeşit ve miktarlarının belirlenmesi, ihtiyaçları giderecek mal ve hizmetlerin seçimi, kalite ve fiyat karşılaştırmasının yapılması, gelirin en fazla sayıda ihtiyacı giderecek şekilde planlanması, ayrıca tüketici kredisi, kredili satış, indirimli satış gibi yöntemlerin ve neyin, nereden, ne zaman satın alınacağının bilinmesi, planlanması gibi sorumluluklardır.

Ahlâk, insanların, bir toplum içinde uyumlu yaşamaları için kendilerine göre belirledikleri ilkeler bütünlüğü ve insanların toplum içindeki davranış, eylem ve birbirleriyle olan ilişkilerini düzenlemek amacıyla kabul edilen ilkeler topluluğudur.  Etik ise ahlâk felsefesi, ahlâk bilimidir. Etik; doğruyla yanlışı, haklı ile haksızı, iyi ile kötüyü, adil ile adil olmayanı ayırt etmek ve doğru, haklı, iyi ve adil olduğuna inandığımız şeyleri yapmaktır.

Tüketim bağlamında çevre dostu ürünler alarak, çevre kirlenmesine daha az sebebiyet vermek, tüketimde sosyal sorumluk bilinci oluştuğunun örneği olacaktır.