TÜKETİM BİLİNCİ VE BİLİNÇLİ TÜKETİCİ - Deneme Sınavı - 17

Tüketici eğitiminin verilmesi; tüketicilerin gelirlerini en iyi şekilde kullanmalarına yardımcı olmak amacı taşır. Bununla birlikte tüketicinin piyasadaki mal ve
hizmetler hakkında bilgisini artırarak akılcı kararlar verebilme kapasitesini geliştirmesini sağlar. Tüketici eğitiminin verilmesi, tüketicinin ekonomiyi ve değişen ekonomik şartları anlamasına olanak tanır. Eğitim ayrıca, aile ve ülke kaynaklarının daha iyi kullanılmasını sağlayarak, talebi düzenleme, enflasyonu önleme, devletin tüketiciyi koruma amacına yönelik harcamaların düşmesini sağlama açısından önemlidir. İyi planlanmış tüketici eğitimleri ile tüketicinin pazardaki mal ve hizmetlerin özellikleri konusunda doğru ve tam olarak bilgilenmesi ve bu mal ve hizmetler arasında bilinçli bir seçim yapabilmesi sağlanarak, mal ve hizmet alımlarında tüketicilere hak ve yükümlülüklerini kullanma yeteneği kazandırılmış olur.

Tüketicinin korunması, tüketicinin kendisi dışında başkaları tarafından haklarının korunması için yapılan çabaları içermektedir. Tüketicinin korunması denildiği zaman, tüketicilerin bir araya gelmeleri, sosyal bir güç olmaları ve nihayet bu konu ile ilgili olarak çeşitli kuruluşların faaliyetleri anlaşılmaktadır. Gerçekte tüketicinin korunması kavramı, sadece tüketiciyi korumayı değil, tüketiciye yardımı da içine alır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Ekonomik Çıkarların Korunması (Mal ve Hizmetlerin Serbestçe Seçilmesi) Hakkı:
Ekonomik çıkarların korunması hakkı, tüketicilerin çeşitli mal ve hizmetler arasında gelir düzeylerine göre kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmesi, istedikleri mal ve hizmetleri ucuz ve kaliteli olarak alabilmesi için seçeneklerin sunulmasını ifade eder. Bu hak dikkate alınarak, reklâmlar, kapıdan satışlar, kredili ve taksitli satışlar, haksız şartlar içeren sözleşmeler, tüketici kredileri, satış sonrası hizmetler, fiyatlar, çeşitli kamu hizmetleri gibi konularda tüketicilere daha iyi ve uygun koşullarda mal ve hizmet sunulmasının sağlanması ile bu konularda tüketicilerin aldatılmamaları, zarar görmemeleri ve mağduriyetlerinin önlenmesi, tüketicilerin yaşam düzeylerinin yükseltilmesine ilişkin yasal, idari, teknik, sosyal ve ekonomik önlemler alınması gerekmektedir. Doğru cevap B seçeneğidir.

En geniş tanımıyla bilinçli tüketici; sivil toplum kuruluşları aracılığıyla örgütlenmiş, bir mal ya da hizmeti satın alırken, ondan en fazla yararı sağlamayı amaçlayan, gerçek ihtiyaçlarını göz önünde tutan, planlı ve belgeli alışveriş yapan, alışverişin nesnesi değil öznesi olduğunun bilincinde olan, kalitesi, standardı yüksek, sağlıklı, güvenli, çevreci ürünü seçme olgunluğunu taşıyan, tüm bunlarla birlikte bütçesine en uygun ürünü seçip tasarrufa önem veren ve aynı zamanda kaliteyi denetleyen, benzerleri arasında yerli ürünleri seçen,
dolayısıyla, giderek ekonomiyi verimliliğe yöneltecek olan yadsınmaz bir sosyo-ekonomik öğedir. Yaptığı tüketimin kendileri, toplum ve dünya üzerinde etkili olduğunu fark edebilen tüketiciler, bilinçli tüketiciler olarak nitelendirilir.

Etik tüketim, tüketicinin seçme hakkını etik olarak üretilen, topluma veya çevreye zarar vermeyen mal ve hizmetlerden yana kullanmak olarak tanımlanabilir. Etik tüketim davranışı, etik satın alma davranışından adil ticarete, tüketici boykotlarından, işletmelerin çevre politikalarına kadar birçok konuyu kapsar.

Bu çerçevede şekillenen bilinçli alışveriş, toplumun daha iyi bir yaşam standardına ulaşması için akılcı davranarak planlı alışveriş yapmak, sağlıklı, güvenli, topluma ve çevreye duyarlı, kaliteli mal ve hizmetleri satın alarak daha iyi bir yaşam standardına ulaşmaktır.

Tüketicileri mal ya da hizmet satın almaya yönelten üç temel etken söz konusudur.
Bunlar (Ünsalver, 2011: 17,18);
1. İşlevsellik etkeni (ekonomik ve işe yararlılık),
2. Duygusal ve sosyal etkenler (duygusal bağ kurma ve sosyal etkileşim),
3. Kimlik ile bağlantılı etkenler (ideal benlik ya da kendini ifade etme biçimi).

Takıntılı alışveriş durumunun dört aşaması söz konusudur (Ünsalver, 2011: 26)
1. Beklenti: Belli bir ürüne sahip olmak ya da alışveriş eylemi ile ilgili düşünce, arzu
ya da bilişsel düşünme dönemi.
2. Hazırlanma: Tüketicinin alışveriş yapmak için ne zaman, nereye gidebileceğini,
hangi kredi kartlarını kullanabileceğini düşündüğü ve para harcamaya hazırlandığı dönem.
3. Alışveriş: Alışverişin yapıldığı ve özellikle de takıntılı alışveriş bozukluğu olan kişiler için yoğun heyecanın duyulduğu dönem.
4. Para Harcama: Tüketici tarafından ürünün satın aldığı ve alım sonrası hayal kırıklığı, pişmanlık ya da coşku ve mutluluk gibi duyguların yaşandığı dönemdir.

Alışveriş bağımlılığı, Internet bağımlılığı, egzersiz bağımlılığı, patolojik kumar gibi davranışsal bağımlılıklar içerisinde yer alan, içinde belli bir madde olmadan (alkol, sigara vb.) davranışı yaparak rahatlama ve huzur hissedilen durumu ifade eder.

Biyolojik Nedenler: İnsanın çevresel uyarıcılarla etkileşimi sonucu, beş duyu organı ile algılanan duyumlar, beyin tarafından yorumlanır, anlamlı hale getirilir ve içsel-dışsal bir tepkiye yol açar. Örneğin, eski bir dost görüldüğünde duygulanır hatta sarılarak hasret giderilebilir. Diğer tüm davranışlarda olduğu gibi tüketicinin satın alma davranışı da beynin bir işlevinin sonucudur. Beyinde bu davranışı tetikleyen veya sınırlayan anatomik yapılarla birlikte nörokimyasalların dengesinin bozulması, aşırı veya takıntılı alışveriş ile sonuçlanabilir.

Alışveriş Öncesi Aşama: İhtiyacı ortaya çıkan tüketici, bu ihtiyacını giderecek mal
ve/veya hizmet hakkında bilgi arayışına girer. Bilinçli tüketici bu aşamada, satın alacağı
mal ve/veya hizmette bulunması gereken özellikler ve yararlar konusunda derinlemesine araştırmalar yapar. Öncelikle kendi bilgi ve deneyimlerinden yararlanır. Eğer kendi bilgi ve deneyimi yeterli olmazsa, arkadaş çevresine ve tanıdıklarına danışarak bilgi edinmeye çalışır ve elde ettiği seçenekleri değerlendirir.

Alışveriş Sonrasında İzlenmesi Gereken İlkeler
Alınan malların bilgilendirici etiketleri, ambalajlar üzerinde yer alan bilgileri ve Türkçe
tanıtma ve kullanma kılavuzları mutlaka okunmalı ve kullanım sırasında aynen uygulanmalıdır.

Alışveriş sırasında;
Satıcının davranışlarına dikkat edilmeli ve alışveriş sırasında uyanık ve bilinçli hareket edilmelidir. Satıcının ve eğer varsa alışverişe birlikte çıkılan kişilerin sözleri dikkatle karşılanmalıdır. Satıcının söylediklerinin yanı sıra tüketicinin kendi değerlendirmelerinin önemli olduğu unutulmamalıdır.
Satın alınacak malların çeşidine göre markası, kalitesi, kullanım ve bakım özellikleri yanında maldan beklenen yarar ve hizmet de daima ön planda tutulmalıdır.

Satış sonrası hizmet ve bakım gerektiren mallarda, yaygın servis ağı bulunanlar tercih edilmelidir.

CE (Conformité Européenne) işareti; ürünün amacına uygun olarak kullanılması halinde; insan sağlığı, can ve mal güvenliği, hayvan ve bitki yaşam ve sağlığı, çevre ve tüketicinin korunması açısından en az güvenlik koşullarına uygun olduğunu gösterir.

Alışveriş Öncesi Aşama: İhtiyacı ortaya çıkan tüketici, bu ihtiyacını giderecek mal
ve/veya hizmet hakkında bilgi arayışına girer. Bilinçli tüketici bu aşamada, satın alacağı
mal ve/veya hizmette bulunması gereken özellikler ve yararlar konusunda derinlemesine araştırmalar yapar. Öncelikle kendi bilgi ve deneyimlerinden yararlanır. Eğer kendi bilgi ve deneyimi yeterli olmazsa, arkadaş çevresine ve tanıdıklarına danışarak bilgi edinmeye çalışır ve elde ettiği seçenekleri değerlendirir

Tüketim sürecinin ana aktörü olan tüketicinin, günümüzde daha eğitimli, daha seçici, alışveriş yapmak için daha az zaman harcama ve özellikle de hakkını aramaya istekli olma özelliği, alışveriş sürecini de farklılaştırmaktadır. İhtiyaçlarını tatmin etmenin yanı sıra belirli bir farklılaşan yaşam düzeyine ulaşmak amacı ile tüketim eylemi gerçekleştirir. Tüketicilerden beklenen sorumluluklar çerçevesinde, her ne kadar tüketim olayı, bireysel bir faaliyet olarak görülse de kullanılan mal ve hizmetlerin üretim öncesi ve tüketim sonrası süreçleri dikkate alındığında, etkilerinin tüm topluma yönelik olduğu görülecektir. Doğru cevap E’dir.

Alışveriş Aşaması: Alışveriş aşamasında öncelikle alışveriş yapılacak yer belirlenir. Ardından ürünün markası, fiyatı, kalitesi gibi özellikleri açısından niteliği değerlendirilir. Daha sonra ödeme koşulları, garanti belgesi, satış sonrası hizmetler ile ilgili bilgiler edinilir, değerlendirilir ve böylece satın alma gerçekleşir. Bilinçli tüketici alışveriş sırasında, fiş ya da fatura, kullanma kılavuzu ve garanti belgesi vb. belgeleri mutlaka satıcıdan almalıdır. Doğru cevap C’dir.

Biyolojik Nedenler: İnsanın çevresel uyarıcılarla etkileşimi sonucu, beş duyu organı ile algılanan duyumlar, beyin tarafından yorumlanır, anlamlı hale getirilir ve içsel-dışsal bir tepkiye yol açar. Beyinde bu davranışı tetikleyen veya sınırlayan anatomik yapılarla birlikte nörokimyasalların dengesinin bozulması, aşırı veya takıntılı alışveriş ile sonuçlanabilir. Doğru cevap B’dir.

Takıntılı alışveriş sorunu olan tüketicilerin, reklâmlarda gördükleri ürünlerin işlevselliğinden çok, görünüşüne odaklı bir satın alma gerçekleştirdiklerini ortaya koymaktadır. 30-40 yıl öncesinde ürün satın alırken dikkate alınan “evladiyelik-ömür boyu kullanılabilirlik” ölçütünün günümüzde tasarım odaklı, markalı ve sosyal olarak arzu edilen ürünlere yöneldiğini göstermektedir. Doğru cevap D’dir.

Bilinçli alışveriş için bilinçli tüketicinin geleneksel olarak sıralanan sorumlulukları:  1. Doğal kaynakların kullanımına özen gösterilmesi, 2. Çevre-üretim tüketim dengesinin sağlanması, 3. Sosyal yönden sorumlu tüketim anlayışı, 4. Geleceği düşünme, 5. Aşırı ve gereksiz tüketimden uzak durulması, 6. Bilinçli alışveriş alışkanlığının kazanılması, 7. Çevre duyarlılığına sahip olunması.

Geleceği düşünen kişiler; ihtiyaç ve bütçelerini geleceği düşünerek dengeler, mevcut bütçeyle plansız ve bilinçsiz tüketim yapmaz; hem kendi hem toplumsal kaynakların gelecegini düşünür. Doğru cevap A’dır.