TÜKETİM BİLİNCİ VE BİLİNÇLİ TÜKETİCİ - Deneme Sınavı - 15

Alışveriş bağımlılığı ile takıntılı alışverişi birbirinden farklı kavramlardır. Alışveriş bağımlılığı, Internet bağımlılığı, egzersiz bağımlılığı, patolojik kumar gibi davranışsal bağımlılıklar içerisinde yer alan, içinde belli bir madde olmadan (alkol, sigara vb.) davranışı yaparak rahatlama ve huzur hissedilen durumu ifade eder. Takıntılı alışveriş yapmak ise hem alışveriş bağımlılığı gibi davranışsal bağımlılık çerçevesinde dürtü kontrol bozukluğu, hem de obsesif kompülsif bozukluk içinde yer alır. Eğer kalem koleksiyonu yapan tüketici, sigorta primini ödemek için ayırdığı parayı 2785. kalemi almak üzere harcıyorsa dürtü kontrol bozukluğu gösterirken, yeni bir ayakkabı alan tüketicinin, hiç ihtiyacı olmamasına karşın bu ayakkabıyı tamamlayacak çanta, kıyafet, şapka ve aksesuarları da satın alması ve rahatlaması, takıntılı alışveriş davranışını ortaya koyar. Doğru cevap C'dir.

Tüketicileri mal ya da hizmet satın almaya yönelten üç temel etken söz konusudur. Bunlar;

1. İşlevsellik etkeni (ekonomik ve işe yararlılık),

2. Duygusal ve sosyal etkenler (duygusal bağ kurma ve sosyal etkileşim),

3. Kimlik ile bağlantılı etkenler (ideal benlik ya da kendini ifade etme biçimi). 

bir oturma grubu satın alırken leke tutmayan, kolay temizlenebilir, rahat ve aynı zamanda desenlerinin sizi dinlendiren ve bakmaktan bıkılmayacak kumaşla tercih edilmesi durumunda hem işlevsellik, hem de duygusallık etkeni dikkate alınmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Özellikle tüketim bağlamında çevre dostu ürünler alarak, çevre kirlenmesine daha az sebebiyet vermek, tüketimde sosyal sorumluk bilinci oluştuğunun örneği olacaktır. Doğru yanıt C şıkkında verilmiştir.

A ve B şıkkındaki sorular tüketici tarafından bir ürünü yasal açıdan değerlendirirken sorulacak sorulardandır. C şıkkında verilen soru ekonomik açıdan D şıkkındaki soru ise sağlık açısından değerlendirmelerde sorulmaktadır. Bu durumda doğru yanıt E şıkkında verilmiştir.

1950’lerin başlarından itibaren pazarlama anlayışında, müşteri odak nokta haline gelmiş, müşteri tatmini önem kazanmıştır. Doğru yanıt A şıkkında verilmiştir.

Sürdürülebilir tüketim, doğal kaynaklara aşırı yüklenmeden ve çevreyi yok etmeden, gelecek kuşakların ihtiyaçlarını karşılama olanaklarını da göz önünde bulundurarak bugünkü ihtiyaçlarımızı karşılama biçimidir

Bilinçli alışveriş için bilinçli tüketicinin geleneksel olarak sıralanan sorumlulukları şunlardır (Arslan, 2012: 93):

1. Doğal kaynakların kullanımına özen gösterilmesi,

2. Çevre-üretim tüketim dengesinin sağlanması,
3. Sosyal yönden sorumlu tüketim anlayışı,
4. Geleceği düşünme,

5. Aşırı ve gereksiz tüketimden uzak durulması,

6. Bilinçli alışveriş alışkanlığının kazanılması,

7. Çevre duyarlılığına sahip olunması.

Her şeyden önce sorumlu bir tüketicinin bilgili, bilinçli ve eğitime açık olması, reklâm gibi dış etkileri sağlıklı olarak yorumlayabilmesi ve hemen etkisinde kalmaması gerekir. Bilinçli tüketici, sınırsız bir tüketim furyasına kapılmadan, toplumdaki kaynakların kıt olduğunu düşünen, ön yargılara kapılmadan en uygun ürünü satın alan, ticarî ilişkilerinde dürüst ve onurlu davranan, karşılaştığı olumsuzlukları veya aksaklıkları çekinmeden dile getiren ve uygun yöntemlerle hakkını arayandır.

Tüketicileri mal ya da hizmet satın almaya yönelten üç temel etken söz konusudur. Bunlar (Ünsalver, 2011: 17,18);

1. İşlevsellik etkeni (ekonomik ve işe yararlılık),
2. Duygusal ve sosyal etkenler (duygusal bağ kurma ve sosyal etkileşim),
3. Kimlik ile bağlantılı etkenler (ideal benlik ya da kendini ifade etme biçimi).

Alışveriş bağımlılığı kavramı, tamamen takıntılı şekilde alışverişi düşünmeyi, planlar kurmayı ve alışveriş yapmayı ifade eder.

Takıntılı alışveriş yapmak ise hem alışveriş bağımlılığı gibi davranışsal bağımlılık çerçevesinde dürtü kontrol bozukluğu, hem de obsesif kompülsif bozukluk içinde yer alır.

Takıntılı alışveriş durumunun dört aşaması söz konusudur (Ünsalver, 2011: 26)

Beklenti: Belli bir ürüne sahip olmak ya da alışveriş eylemi ile ilgili düşünce, arzu ya da bilişsel düşünme dönemi.

Hazırlanma: Tüketicinin alışveriş yapmak için ne zaman, nereye gidebileceğini, hangi kredi kartlarını kullanabileceğini düşündüğü ve para harcamaya hazırlandığı dönem.

Alışveriş: Alışverişin yapıldığı ve özellikle de takıntılı alışveriş bozukluğu olan kişiler için yoğun heyecanın duyulduğu dönem.

Para Harcama: Tüketici tarafından ürünün satın aldığı ve alım sonrası hayal kırıklığı, pişmanlık ya da coşku ve mutluluk gibi duyguların yaşandığı dönemdir.

Bilinçli tüketicilerin satın alma sürecini oluşturan aşamalar şunlardır (Mert, 2004:316):

Alışveriş Öncesi Aşama: İhtiyacı ortaya çıkan tüketici, bu ihtiyacını giderecek mal ve/veya hizmet hakkında bilgi arayışına girer. Bilinçli tüketici bu aşamada, satın alacağı mal ve/veya hizmette bulunması gereken özellikler ve yararlar konusunda derinlemesine araştırmalar yapar. Öncelikle kendi bilgi ve deneyimlerinden yararlanır. Eğer kendi bilgi ve deneyimi yeterli olmazsa, arkadaş çevresine ve tanıdıklarına danışarak bilgi edinmeye çalışır ve elde ettiği seçenekleri değerlendirir.

Alışveriş Aşaması: Alışveriş aşamasında öncelikle alışveriş yapılacak yer belirlenir. Ardından ürünün markası, fiyatı, kalitesi gibi özellikleri açısından niteliği değerlendirilir. Daha sonra ödeme koşulları, garanti belgesi, satış sonrası hizmetler ile ilgili bilgiler edinilir, değerlendirilir ve böylece satın alma gerçekleşir. Bilinçli tüketici alışveriş sırasında, fiş ya da fatura, kullanma kılavuzu ve garanti belgesi vb. belgeleri mutlaka satıcıdan almalıdır.

Alışveriş Sonrası Aşama: Alışveriş sonrası aşamada, tüketici yaptığı alışverişin kendisini mutlu etmesi bilinciyle satın aldığı ürünü talimatlarına uygun olarak ve kendisine en çok yarar sağlayacak biçimde kullanır. Alışveriş sırasında aldığı ürünle ilgili kullanma kılavuzu vb. belgeleri okuyarak saklar. Tüketici eğer bu aşamada, satın aldığı mal ya da hizmetten tatmin olursa, mal ya da hizmeti başka tüketicilere de önererek (ağızdan ağza iletişim), mal ya da hizmetin gönüllü reklâmını da yapar.

Bilinçli alışveriş tekniğinde amaç; heyecan ve dış etkilerle hareket etmeden akılcı davranmak, planlı alışveriş yapmak, sağlıklı, güvenli, topluma ve çevreye duyarlı, kaliteli mal ve hizmetleri satın almak ve sonuçta da sağlık, refah, huzur ve mutluluğu artırmak yoluyla daha iyi bir yaşam standardına ulaşmaktır.

• İstek ve ihtiyaçların seçimi, alışverişin planlanmasında ilk adımdır. Alışverişe çıkmadan önce ihtiyaçların dengeli şekilde giderilmesi ve akıllı harcama yapılması amacıyla, gerçek ihtiyaçlarımız arasında bizim için en önemlisinden başlayarak bir sıralama yapılması gerekir. Kira, elektrik, su, telefon, doğalgaz, kredi kartı gibi zorunlu giderler için gerekli bütçe ayrıldıktan sonra ihtiyaçlar belirlenmeli ve harcama planı yapılmalıdır.

Alışverişte ön bilgi ve davranış, harcama kadar önemli bir öğedir. Bu nedenle satın alınacak malların ve hizmetlerin kalitesi, sağlık ve güvenliği ile çevreye duyarlılığı, fiyatı, bakım ve kullanım özellikleri, yedek parça ve satış sonrası servis ağı gibi öğeler göz önünde bulundurularak piyasadaki ürün çeşitleri, yeni çıkan marka ve modeller araştırılmalıdır. Katalog, broşür gibi yayınlardan, Internet’ten ve satıcılardan bilgi edinilmelidir. Kısacası iyi bir piyasa araştırması yapılmalı ve fiyatlar takip edilmelidir.

Alışveriş için ayrılan zaman, alınacak mal ve hizmeti iyi incelemeye yeterli olmalıdır. Alışveriş aceleye getirilmemeli, en uygun zaman belirlenmeli, eğer mümkünse alışveriş yerlerinin kalabalık olmadığı gün ve saatler seçilmelidir. Ayrıca alışveriş gününü ayın başı yerine ayın sonuna, hafta sonu yerine hafta ortasına ya da talebin ve yoğunluğun az olduğu zamanlara kaydırmanın, mal ve hizmeti seçim şartları ve fiyat açısından avantaj sağlayabileceği unutulmamalıdır.

Mutlaka bir alışveriş listesi hazırlanmalıdır. Alışveriş listeleri, hangi ürünlerin ne miktarda satın alınacağını gösterdiği için plan dışı satın almayı önler. Dolayısıyla kaynak ve zamandan kazanılır.

Yabancı mal veya hizmetlerle aynı kalitede olanlar arasından yerli olanın tercih edilmesi, tüketicinin ekonomik çıkarına uygun olacağı kadar yeni iş ve yatırım olanakları yaratarak ülke sanayisinin gelişmesine, kaynakların verimli kullanılmasına, böylece ülke ekonomisinin güçlenmesine katkı sağlayacağı unutulmamalıdır.

Uluslararası markayı taşıyan her malın kaliteli olduğu yanlış bir önyargıdır. “Yerli Malı” almak yerine ithal mal hayranlığı ve yabancı marka özentisi sonucu, özellikle genç tüketicilerin zaman zaman kalitesiz mallar satın almaları, sonradan pişman olmalarına yol açabilir. Bu konuda özellikle çocukların ve gençlerin eğitimi ve bilinçlendirilmesi büyük önem taşır.

İnsan çevresiyle ilk üretim ilişkisine başladığından beri, sürekli doğal kaynakları ve/veya çevreyi kullanmakta, yeni teknolojiler üretmekte ve kendisi için yapay bir çevre oluşturmaktadır. Zamanla insanın kendisi için oluşturduğu bu yapay çevre; özellikle doğal çevrenin fiziksel öğeleri olan hava, su, toprak üzerinde doğal dengeyi bozarak insan ve canlılar üzerinde olumsuz, sağlıksız etkiler oluşturmaktadır. Doğal çevre, belli bir sınıra kadar, kendi içinde düzenleyici mekanizmalarla kendini yenileme kapasitesine sahiptir. Bununla beraber bu sınır aşıldığında, çevre sorunları ve çevre kirliliği ile karşılaşılmaktadır. Dolayısıyla çevre sorunlarının ve kirliliğinin temel nedeni, insandır.

Gelişmiş ülkelerin sosyal ve ekonomik düzeyleri ile çevre sorunlarının ortaya çıkma süreci arasında bir paralellik ve doğrudan ilişki bulunmaktadır. Gelişmiş ülkelerde, çevre sorunları “bolluk kirliliği” olarak adlandırılan, daha çok sanayileşme ve kentleşmeye paralel olarak gelişen üretim ve tüketim faaliyetlerinin artışlarından kaynaklanmaktadır. Örneğin, sanayinin kullanımı nedeniyle ortaya çıkan su kirliliği, yine bu kuruluşların atmosfere bıraktığı kirleticiler nedeniyle oluşan hava kirliliği, motorlu taşıtlardaki artışla birlikte gürültü kirliliği ve katı atık miktarındaki artış, gelişmiş ülkelerin başta gelen çevre sorunlarını oluşturmaktadır. Ancak bu ülkeler, ekonomik olanakları ve geliştirdikleri teknolojileri ile bu sorunların üstesinden gelebilme olanağına sahiptir.

Gelişmekte olan ülkelerin karşı karşıya olduğu çevre sorunları ise “yokluk kirliliği” olarak adlandırılan, belirli ölçülerde gelişen sanayinin yarattığı sorunların yanısıra daha çok az gelişmişlikten kaynaklanan sorunlardır. Örneğin, sanayide yetersiz sermaye birikimi ile birlikte geri kalmış teknolojinin kullanımı önemli ölçüde hava, su vb. sorunlarını, düzensiz kentleşme ve nüfusun hızlı bir şekilde artışı ise üretim ve tüketim faaliyetlerinin artmasıyla doğal kaynaklar üzerinde yoğun bir baskıyı beraberinde getirmektedir.

Sanayi Devriminde ve teknolojik gelişmelerde ekonomik göstergeler gelişmenin temel ölçütü olarak kabul edilmiş; çevresel boyut göz ardı edilmiştir. Üretim-işleme-ulaştırma- tüketim zincirinin her aşamasında doğal kaynaklar tüketilmekle kalmayıp çevre üzerine ayrıca bir baskı öğesi oluşturmuştur. Çevresel etkilerin göz önünde bulundurulmadığı, kaynakların sınırsız ve sorumsuz biçimde kullanıldığı, kısa vadeli kalkınmanın amaçlandığı sanayi politikalarının ardından son 20–30 yıl içinde özellikle iklim değişikliğinin etkilerinin gün geçtikçe daha da hissedilmeye başlamasıyla sanayilerde çevresel fayda- maliyet analizleri yapılmakta, çevre, gerçekleştirilecek faaliyetlerde bir boyut olarak değerlendirilmektedir.

Çevre sorunları ve çevre kirliliği üzerinde dünya nüfus artışının dolaylı bir etkisi vardır. Nüfus artışının çevrede meydana getirdiği olumsuz etki; tüketim alışkanlıklarıyla birlikte, daha fazla ürün ve enerji kullanımına yönelik değişmelerdir. Doğal çevre kaynakları üzerinde tüketim baskısı yaratan nüfus artışı kıt kaynakların paylayışımı konusunda da sorunların yaşanmasını getirmekte ve kaynakların hızla tükenmesine yol açmaktadır.