TÜKETİM BİLİNCİ VE BİLİNÇLİ TÜKETİCİ - Deneme Sınavı - 14

Hava kirliliğine neden olan kaynaklar; doğal ve yapay kaynaklar olmak üzere ikiye ayrılır. Doğal kaynaklar; yanardağ faaliyetleri, insan kaynaksız oluşan orman yangınları, çöl tozları, açık arazideki hayvan türlerinin ve bitki örtüsünün bozulması gibi bazı doğa olayları sebebiyle havayı kirleten maddelerdir. Bu tip kirleticiler atmosferde uzun süre kalmazlar. İnsanın ısınma, ulaşım ve sanayileşme için gerçekleştirdiği faaliyetler nedeniyle doğanın dengesini olumsuz etkileyerek havanın kirlenmesine sebep olması da yapay kaynaklara örnektir. Hava kirliliğinde, yapay kaynaklardan meydana gelen kirlilik daha önemlidir. Çünkü günümüzde insanları en çok ilgilendiren, özellikle büyük yerleşim merkezleri ve sanayi alanlarındaki hava kirliliğidir. Bu kirlilik de daha çok insan faaliyetleri sonucu oluşur. Yapay kaynaklardan oluşan iki tür hava kirliliği bulunmaktadır; Sanayileşme ile kirlilik yaratanlar ile otomobil egzozundan çıkan gazların ürettiği “dış ortam kirliliği” ve evde ısınma ve yemek pişirmede yakıtların yakılmasının neden olduğu “iç ortamsal kirlilik”. Hava kirliliği, sanayileşmiş ülkelerdeki fabrika ve motorlu taşıt sayısı çokluğu sebebiyle, sanayileşmiş ülkeleri sıkıntıya sokan bir sorun olarak görülmüştür. Son yıllarda ise gelişmekte olan ülkelerdeki “iç ortam kirliliği” tehlikelerine dikkat çekilmektedir. Hava kirliliğinin en önemli nedenlerinin başında fosil yakıtların tüketilmesi, egzoz gazları, çöplerin yakılması ve radyoaktif ışınlar gelmektedir.

Tüketici, kişisel arzu, istek ve ihtiyaçları için pazarlama bileşenlerini satın alan ya da satın alma kapasitesinde olan gerçek kişidir

Yeryüzünün üçte dördünün sularla kaplı olması, dünyada su bolluğu olduğu görünümü veriyorsa da içilebilir nitelikteki su oranı ancak yüzde 0, 74 düzeyindedir. Dünya nüfusunun çok hızlı artışı, sanayi ve teknolojinin aşırı gelişmesi, ayrıca çevre bilincinin yeterince yerleşememesi, yaygınlaşamaması su kaynaklarının sorumsuzca kirletilmesi gibi nedenler dünyada içilebilir su miktarının giderek azalmasına neden olmaktadır. Hızla artan dünya nüfusuna bağlı olarak her geçen gün kullanılabilir tatlı su ihtiyacı da artmaktadır. 2012 yılı Temmuz ayı itibariyle su tüketimi, 2.491.653 milyar litre olarak hesap edilmiş ve 820.093.050 milyon kişi içecek suya erişememektedir. Son 100 yılda dünyada su tüketimi 10 kat artarken, kişi başına düşen su miktarı yarı yarıya azalmıştır. Dünya’da 748 milyon kişi güvenilir suya erişememektedir.

Tüketici bilincinin oluşturulması beş farklı açıdan değerlendirilir (Fazal ve Singh,1991:13); 

Farkında Olma: Tüketiciler ihtiyaçlarını isteklerinden ayırt edebilmeyi öğrenmeli ve mal ve hizmetlerin kalitesi, uygunluğu ve fiyatlar hakkında bilgilendirilmelidir.

Tüketici Hakları Evrensel Beyannamesi, “Tüketicilerin Korunması İlkeleri Rehberi”ni oluşturmaktadır. İlgili beyanname, Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda “Uluslararası Tüketici Birlikleri Örgütü” nün önerisi ve oy birliği ile 1985 yılında kabul edilmiştir.

Sanayileşme ve modern teknolojinin ilerlemesiyle ortaya çıkan çevre sorunlarından biri de gürültü kirliliğidir. Gürültü “ istenmeyen ve dinleyene bir anlam ifade etmeyen ses” tir. Gürültünün insanlar üzerindeki olumsuz etkilerine bakıldığında; işitme sistemine etkileri (fiziksel etki), fizyolojik etki, psikolojik etki ve performans etki olmak üzere temel dört etki üzerinde durulmaktadır.

İşitme sistemine etkileri (fiziksel etki): Gürültünün işitme sistemine etkileri geçici ve kalıcı olarak iki ayrı bölümde incelenir. Geçici işitme eşiği kayması veya duyma yorulması olarak bilinen işitme duyarlılığındaki geçici kayıp, geçici etkilerin en çok karşılaşılanıdır. Kalıcı işitme kaybı ise, etkileşimin çok fazla olduğu, işitme sisteminin eski özelliklerine kavuşmadan tekrar gürültüden etkilendiği durumlarda oluşmaktadır. Fizyolojik etki: Gürültü, kişilerde en önemli stres kaynaklarından biridir. Ani olarak duyulan gürültü düzeyleri kişilerin kalp atışlarında, solunum hızında, kan basıncında, metabolizmasında, görme keskinliğinde değişiklikler oluşturmaktadır. Psikolojik etki: Bulunan ortamda, belirlenmiş gürültü düzeylerini aşan gürültünün etkisinde kalan kişiler rahatsız, tedirgin ve sinirli olmakta; kişilerin yorgun ve zihinsel etkinliklerinde yavaş oldukları gözlenmektedir. Ani olarak yükselen gürültü düzeyleri insanlarda ayrıca korku da yaratabilmektedir. Performans etki: İş veriminin düşmesi, odaklanma bozukluğu, hareketlerin engellenmesi gürültünün performans üzerindeki olumsuz etkileridir.

Tüketicileri bilgilendirme hakkının dört temel amacı bulunmaktadır;

Tüketicilere satın aldıkları mal ve hizmetlerin niteliği, kalitesi, miktarı ve fiyatı
hakkında temel bilgileri vermek

Tüketicilere rekâbet halindeki mal ve hizmetler arasından sağlıklı bir seçim yapabilme olanağı sağlamak

Tüketicilerin bu mal ve hizmetleri güvenle ve kendi isteklerine uygun olarak kullanabilmelerini sağlamak

Tüketicilerin kendilerine sunulan mal ve hizmetlerin kullanımından doğacak zarar
nedeniyle tazminat talep etmelerini sağlamak

Tüketici eğitiminin temel amaçları şunlardı

Mal ve hizmetlerle ilgili tahlil ve deney sonuçlarını tüketicilere iletmektir

Küresel ısınma, atmosferin kimyasal bileşimindeki değişimlerden ötürü yeryüzünün ortalama sıcaklığındaki aşamalı yükselişle ilgilidir. Buna büyük ölçüde insanların neden olduğuna inanılmaktadır. Çünkü yeryüzünün atmosferini değiştirecek ölçüde oluşan gazlar, insan etkinlikleriyle büyük miktarlarda üretilen gazlardır. Küresel ısınma süresi ve sera etkisi, atmosferin içinde ısıyı tutan sera gazlarının artmasıyla ilgilidir. Güneş enerjisi atmosferden geçip yeryüzünün yüzeyini ısıtır. Güneş ısısının çoğu doğrudan doğruya yeryüzü tarafından emilse de, bunun birazı geri yansıtılır. Sera gazları, dışarı çıkan bu enerjiye engel olarak, tıpkı bir seranın cam panelleri gibi ısıyı yeryüzünün atmosferinde kapatarak ısıtır.

Tüketici eğitimi, tüketicilere mevcut kaynaklarından tatmin sağlamada, ihtiyaç
duydukları bilgi ve becerilerin kazandırılması sürecidir.

Gerçek Mavi Yeşiller: İlk çevre savunucularıdır. Çevre onlar için bir faaliyet değil, bir yaşam biçimidir. Yüksek derecede çevre bilincine sahiptir ve diğer birçok tüketici üzerinde etkilidir. İyi eğitim almışlardır ve gelir seviyeleri yüksektir. Bu grup, çevreye yaklaşımı kuşkulu olan ürünlerden diğer tüketicilere göre üç kat fazla kaçınırken, çevreci olan ürünleri satın almada iki kat daha duyarlıdır. Çevre sorunlarının çözümünde bireysel olarak başarılı olduklarına inanırlar.

Yeşil Yeşilciler: Çevresel sorunlarda daha az aktif olmalarına karşın yeşil ürünlere daha fazla istek gösterirler.

Yeşerenler: Çevreye uyumlu yaşamanın gerekliliğini belirtirler, ancak bireysel olarak katkıda bulunabileceklerine inanmazlar. Çevreyle ilgili faaliyetlere katılırlar ancak yeşil ürünlere fazla bütçe ayırmazlar. 

Umursamayanlar: Çevre için hiç bir faaliyette bulunmamakla birlikte diğer tüketici gruplarının da üzerine düşen görevleri yapmadıklarına inanırlar. Bu gruptaki tüketiciler, yeşil ürünlerin pahalı ve işe yaramaz olduklarını belirtirler.
Klasik kahverengiler: Bu gruptakiler hiçbir şekilde çevre ile ilgilenmezler. Onlara göre çevre sorunu diye bir şey yoktur. En az eğitimli ve en az gelir seviyesine sahip tüketicilerdir.

Tüketici eğitiminin temel amaçları şunlardır

A-Tüketicilerin seçimlerini yönlendirmek olmayıp mevcut seçenek ve olanaklardan tüketiciyi haberdar ederek, tüketicinin amacına en uygun olanı seçmede ona yardımcı olmak

C-Tüketicileri, mal ve hizmetler hakkında mümkün olan en yüksek düzeyde bilgi
sahibi yapmak

D- Tüketicileri mal ve hizmetleri ne zaman ve nereden satın alacakları konusunda bilgilendirmek

E-Mal ve hizmetlerin kalitelerini nasıl belirleyecekleri ve fiyatları konusunda bilgilendirmek ve uyarmak

Tüketici eğitimi ile tüketicilerin kazanmaları hedeflenen yeterlilikleri şunlardır

B-Doğru ve sağlıklı bir tüketici kültürü ve anlayışı geliştirmek ve yerleştirmek

Tüketicinin korunması, genellikle üretici ve satıcıların karşısında görece olarak zayıf konumda olan tüketicilerin pazardaki güçlerini artırmayı amaçlar. Bu kapsamda, hukuki açıdan ulaşılması istenen temel amaç da tüketiciler ile üreticiler/satıcılar arasında adil bir denge kurulması, tüketicilerin zarar görmesinin mümkün olduğunca engellenmesi, tüketicilerin daha güçlü bir sese sahip olarak tüketiciler ile üreticiler/satıcılar arasında dengeli ve verimli bir iletişimin sağlanmasıdır. Ancak tüketicinin zarar gördüğü durumlarda; zararın giderilmesi kısaca zararın karşılanması hakkının etkili şekilde işletilmesi, tüketiciye hakkını en kolay yollarla arama olanağının tanınması, karşımıza ikinci önemli amaç olarak çıkmaktadır.

Tüketicilerin korunmasının amaçları kısaca başlıklar halinde şöyle sıralayabiliriz;

Ekonomik Çıkarların Korunması (Mal ve Hizmetlerin Serbestçe Seçilmesi) Hakkı: Ekonomik çıkarların korunması hakkı tüketicilerin çeşitli mal ve hizmetler arasında gelir düzeylerine göre kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmesi, istedikleri mal ve hizmetleri ucuz ve kaliteli olarak alabilmesi için seçeneklerin sunulmasını ifade eder.

Bilinçli tüketicinin sahip olması gereken özellikler şunlardır;

• Mal ve hizmet satın alırken temel ihtiyacını ön planda tutmak,
• Satın alacağı mal ve hizmetlerin kaliteli, güvenli, ucuz ve sağlıklı olması konusunda araştırmada bulunmak,
• Firmalar arasında güvenirliliği ön planda tutmak,
• Hakkını bilmek, haklarına sahip çıkmak ve savunmak,
• Çevreye karşı duyarlı olmak,
• Yanıltıcı medyanın ve yanıltıcı reklamların etkisinde kalarak ihtiyaca uygun olmayan davranışlar göstermemek,
• Tüketimin nesnesi değil, öznesi olmak,
• Tüketici haklarının yerleştirilmesi ve korunması konusunun, tüketici birlikleri ve
örgütlenmeyle sağlanabileceğine inanan kişi olmak.

Tüketimde sosyal sorumluluk bilincinin gelişebilmesi bulunduğumuz dünyanın bugünü ve geleceği hakkında kaygılar taşıyan ve bu kaygılara çözüm önerileri sunan, günlük hayatında bu çözümleri uygulayan kişilerin sayısının her geçen gün artmasına bağlıdır

Ahlâk, insanların, bir toplum içinde uyumlu yaşamaları için kendilerine göre belirledikleri ilkeler bütünlüğü ve insanların toplum içindeki davranış, eylem ve birbirleriyle olan ilişkilerini düzenlemek amacıyla kabul edilen ilkeler topluluğudur

Tüketici örgütleri, tüketiciyi eğitme ve sahip oldukları hakları anlama konusunda önemli bir yere sahiptir. Bu örgütler sayesinde tüketiciler bir araya gelmekte, malî ve örgütlülük açısından kendilerinden çok güçlü olan üreticiler karşısında bir ölçüde güç kazanmaktadır. Tüketici örgütleri bizzat tüketicilerin kurduğu örgütler olabileceği gibi devlet eliyle kurulmuş olan Türk Standartları Enstitüleri veya Tüketici Mahkemeleri de olabilir. Yine aynı şekilde ulusal düzeyde olabilecekleri gibi uluslararası düzeyde örgütlenmiş Uluslararası Tüketici Birliği (IOCU), Avrupa Birliği Tüketici Danışma Konseyi gibi hükümet dışı organlar da olabilmektedir.

Bilinçli tüketici, mal ve hizmet satın alırken temel ihtiyacını ön planda tutar; satın alacağı mal ve hizmetlerin kaliteli, güvenli, ucuz ve sağlıklı olması konusunda araştırmada bulunur; firmalar arasında güvenirliliği ön planda tutar; hakkını bilir, haklarına sahip çıkar ve savunur; çevreye karşı duyarlıdır, yurdumuzun ve dünyanın her köşesini kendi evi gibi düşünür; her çeşit savurganlık karşısında olur; tüketici haklarının yerleştirilmesi ve korunmasını, tüketicilerin birliği, organize olmaları ve örgütlenmeleriyle sağlanabileceğine inanan kişidir. Tüketici bilincinin oluşması, tüketicilerin haklarını öğrenmeleri ve haklarına sahip çıkmaları, karşılaşılan sorunların çözümü için girişimde bulunmaları ile başlamaktadır.

Günümüz toplumlarında, alkolizm, uyuşturucu kullanımı, boşanmalar, intiharlar, adam öldürme, terörizm, çocuklara veya kadınlara kötü muamele gibi çok sayıda sosyal soruna rastlanmaktadır. Bu tür sosyal sorunların temel kaynağının çözümü için her geçen gün tüketicilerin tepkisi ve ilgisi artma eğilimi göstermektedir. Ayrıca son yıllarda çevre kirliliği de insanların sağlığını ve mutluluğunu etkileyen bir diğer önemli sorun olarak toplumun ilgisini çekmektedir. Toprak, su ve hava kirlenmesi şeklinde üç grupta incelenen çevre kirliliği sanayileşme ve nüfus artışı ile paralel seyretmektedir. Tüketici hareketi ve tüketicilik bilinci, üzerinde yaşadığımız dünyayı korumayı göz ardı ederek sadece refah odaklı sanayi üretimini artırmanın yanlış bir seçim olduğunu kabul etmektedir. Bu hatayı en aza indirmek amacıyla birçok ülkede Yeşiller Hareketi, yeşil barış ve çevreciler gibi çeşitli isimler altında tüketicilerin örgütlendiği görülmektedir. 

İnsan sağlığına ve güvenliği önemlidir. Sağlık ve güvenlik içerisinde yaşamak, insanların temel ihtiyaçları arasındadır ve bu ihtiyacın karşılanmasına insanlar özel önem vermeye başlamışlardır. Günümüzde toplumlar, sağlık ve güvenlik konusuna daha çok bilinçlenmeye ve bu konuda olumsuz ve ters etki veren ürünlere karşı duyarlı olmaya yönelmişlerdir. Artan fiyatlar ve enflasyon; Bireylerin satın alma gücü ve refah düzeyi, enflasyonla yakından ilgilidir. Dar veya sınırlı gelire sahip olan tüketiciler, artan fiyatlar ve enflasyon karşısında genellikle güçsüz konumdadır. Bu nedenle yüksek enflasyon dönemlerinde tüketici hareketleri daha canlanmakta ve ilgili örgütler tüketicinin korunması zorunluluğunu daha yaygın şekilde ifade etmeye yönelmektedir. Alıcı ve satıcı arasındaki dengeyi, tüketicinin aleyhine bozan enflasyon rahatsızlığı, tüketicilerin bilinçlenmesi gereğini ortaya koyar.             Demokrasinin gelişmesi ve yaygınlaşması; Fikir ve konuşma özgürlüğü, kişilerin eşitliği ve katılımcılık gibi demokratik özellikler, aynı zamanda, kişilerin protesto, tepki gösterme ve şikâyet eğilimlerini de geliştirmiştir. Ayrıca unutulmamalıdır ki demokrasinin temeli olan seçimlerde oy kullanan kişilerin bir özelliği de tüketici olmalarıdır. Bu nedenle parlamentolar ve yerel meclisler, tüketici sorunlarına ilgi göstermektedir. Adil gelir dağılımı ve refahın adil paylaşımı;  Gelir dağılımı bakımından büyük eşitsizlikler veya çarpıklıklar olması istenilen bir durum değildir. Geçim düzeyi veya yaşam standardı adı verilen olay, tüketicinin satın alma gücüyle dolayısıyla da piyasa fiyatlarıyla doğrudan ilgilidir. Sınırlı gelire sahip olan tüketicilerin alışveriş işleminde genel olarak her zaman zayıf taraf olmaması için gelir dağılımında iyileştirici çabalara destek verilmelidir.