TÜKETİM BİLİNCİ VE BİLİNÇLİ TÜKETİCİ - Deneme Sınavı - 1

Eğitim ve kültür seviyesindeki gelişmeler, kitle haberleşme araçları ve sosyal refah anlayışı, tüketicilik bilincini yaygın hale getirmiştir. Toplumda hiç bir kişinin veya grubun haksızlığa uğraması veya haklı şikâyetlerine cevap alamaması hoş karşılanmamaktadır. Ekonomik kalkınmanın sağlanarak refahın tabana yayılması isteği gibi nedenler, tüketicilik bilincini önemli hale getirmektedir. Batı Avrupa Ülkelerinde 1950'lerden sonra, Türkiye'de ise rekabetçi piyasa dönemine geçildiği 1980’den sonra tüketicilik hareketi ivme kazanmıştır. Bu gelişmede rol oynayan başlıca faktörler şunlardır:

Demokrasinin Gelişmesi ve Yaygınlaşması

Artan Fiyatlar ve Enflasyon

İletişimdeki Gelişmeler ile Yanıltıcı Reklâm ve Bilgilendirmeler

İnsan Sağlığına ve Güvenliğine Verilen Önem

Sosyal ve Çevre Sorunlarındaki Artış

Adil Gelir Dağılımı ve Refahın Adil Paylaşımı

İnsanın, insan olmaktan doğan ve yaşamını sürdürebilmesi için gereken ihtiyaçlarını karşılayabileceğini belirten bu hak, tüketicinin en temel hakkıdır. Gelişen ve değişen dünya şartları içerisinde; beslenme, barınma, ısınma, aydınlanma, içecek su bulma, ulaşım ve haberleşme gibi bütün ihtiyaçlar tüketicinin en temel haklarıdır. Bu hakların talep edilebilmesi ve ulaşılabilir olması, her tüketici için mümkün olmalıdır.

Ekonomik Çıkarların Korunması Hakkı
Ekonomik çıkarların korunması hakkı, tüketicinin mal ve hizmet alımı için yaptığı ödemenin karşılığını tam olarak alabilmesidir. Bu hak, tüketicilerin çeşitli mal ve hizmetler arasında gelir düzeylerine uygun şekilde kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmesi, istedikleri mal ve hizmetleri ucuz ve kaliteli olarak alabilmesi ve seçeneklerin artırılmasını ifade eder. Ekonomik çıkarların korunması hakkı uygulamada, tüketicinin alışveriş sırasında ve sonrasında karşılaşabileceği sorunlar konusunda tüketicilerin öncelikleri bulunduğunu kabul etmekle birlikte tüketicinin ekonomik çıkarlarının korunması için haksız hükümlerin kaldırılması ve satıcının kötüye kullanımının önlenmesini gerektirmektedir.

İlk defa 19.yüzyılda tüketicinin korunması konusu, ABD’de konuşulmaya başlanmış, daha sonra 1950-1960’lı yıllarda toplumsal bir sorun olarak ortaya çıkmıştır. Türkiye’de ise 1970’lı yıllarda gündeme giren bu konu “4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun” ile 1995 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Tüketicinin korunması, tüketici ile üretici arasındaki tüm ilişkileri belirleyen, özellikle tüketici haklarına zarar veren uygulamalara karşı bu hakları korumayı amaçlayan, idari, hukuki ve ekonomik önlemlerle, bu yönde devletin, işletmelerin, bağımsız örgütlerin ve bizzat tüketici ile üreticilerin giderek genişleyen çalışmalarının tümünü anlatmak için kullanılan bir terimdir.

Tüketicilerin yanıltıcı olabilecek reklâmları eleştirmeleri değil, reklamların etkisinde kalmaları tüketicileri korumayı gerekli kılan nedenler arasında sayılabilmektedir.

Sağlıklı Bir Çevreye Sahip Olma Hakkı
Birey; sosyal, fiziksel çevresiyle bir bütündür. Çevrenin korunmasında, sağlıklı ve dengeli bir yaşam için tüketiciye önemli sorumluluklar düşmektedir. Çevreyi koruma ve çevresel tehlikelerden korunma, bu hak kapsamındadır. Sağlıklı bir çevreye sahip olma hakkı, sağlık şartlarına uygun, ekolojik dengenin bozulmadığı, temiz hava, yeterli ve temiz su, daha çok yeşil alan, sağlıklı ve kaliteli alt yapı hizmetlerinin bulunduğu, bir yaşama ortamının tüketicilere ve gelecek nesillere sağlanmasını ifade eder.

Tüketicilerin korunmasının amaçları kısaca başlıklar halinde şöyle sıralanabilir;
• Tüketicinin bir ürünü alırken seçimini ihtiyaçlarına en uygun ve akılcı şekilde yapabilmesi için
kendisine gerekli bilgileri sağlamak,
• Tüketicinin doğru ve sağlıklı bir tüketici ve yurttaşlık bilincine sahip olabilmesi için gerekli
altyapıyı oluşturmak,
• Tüketiciyi güvenilir ve sağlıklı olmayan ürünleri satın almaktan korumak,
• Kalite kontrolü sağlamak, tüketicilere ürünlerin kalitesini nasıl belirleyecekleri konusunda
uyarmak,
• Üretim işletmelerine ve aracı kurumlara, tüketicinin korunması konusunda en büyük
sorumluluğun düştüğünü kabul ettirmek,
• Tüketicilerin, medya ve reklâmların etkisinde kalarak ihtiyaçları olmayan mal ve hizmetleri
tüketmelerine engel olmak,
• Tüketicilere sadece kendi değil, tüm tüketicilerin haklarına nasıl sahip çıkması gerektiğini
öğreterek tüketiciler arası dayanışmayı kuvvetlendirmektir.

Tüketicinin korunmasını sağlamak için çeşitli araçlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu araçlar beş grupta toplanmaktadır: Tüketiciler, Devlet, Medya ve Bilim İnsanları, Üreticiler, Aracılar ve İş Sahipleri, Tüketici Örgütleri

Tüketicinin korunması kapsamında “Tüketici Hakları” kavramı, tüketicilerin örgütlü mücadelesi ve girişimleri sonucunda elde ettikleri kazanımlarla birlikte yapılmış yasal düzenlemeleri içerir.

Üründen Kaynaklanan Sorunlar
Tüketici tarafından satın alınan ürünün, etiketinde belirtilen özellikleri taşımaması veya eksik taşıması, o maldan haklı olarak bekleyebileceği güvenilirliği sağlayamadığı durumlarda oluşan sorunlardır.

Sosyal ve çevre sorunlarındaki azalma değil "artış" tüketicilik hareketinin gelişmesinde rol oynayan faktörler arasındadır.

Tatminsizlik düzeyi yüksek olan tüketicilerde görülen etken davranışlara örnek olarak ise şunlar gösterilebilir;
• Mal ya da hizmetteki ayıbı (kusuru) düzeltme ile ilgili eylemler. Onarım ya da ürün değişimini talep etmek, para iadesi istemek,
• Yasal yollara başvurma. Ticaret ya da tüketici mahkemelerine başvurarak, zararın ödenmesini talep etme,
• Şikâyet merkezlerine başvurma. Ürünün satıcı ya da üreticisine başvurmak, tüketici
derneklerine, ticaret odalarına, ticaret müdürlüklerine konuyu aktararak durumun düzeltilmesini istemek.

Tüketici eğitiminin temel amaçları;
• Tüketicinin kendi değer sistemini anlamasını,
• Karar verme yeteneklerini geliştirmesini,
• Pazarda bilgi ve seçenekleri değerlendirmesini,
• Satın alma işleminden tatmin olmasını,
• Hak ve sorumluluklarının bilincine varmasını sağlamaktır.

Uluslararası Tüketici Örgütü (ICU) tarafından belirlenen ve Birleşmiş Milletler (BM) tarafından kabul edilip BM Tüketici Rehberinde yayınlanan ve evrensel olarak kabul edilen dokuz temel tüketici hakkı şu şekilde sıralanabilir;
1. Temel ihtiyaçların giderilmesi hakkı
2. Güvenlik ve güven duyma hakkı
3. Ekonomik çıkarların korunması hakkı
4. Zararların karşılanması (tazmin edilme) hakkı
5. Örgütlenme ve temsil edilme hakkı
6. Bilgilendirme ve eğitim hakkı
7. Bilgi edinme hakkı
8. Sağlıklı bir çevreye sahip olma hakkı
9. Şikâyet hakkı

TKHK'na göre ayıplı mal; ambalajında, etiketinde, tanıtma ve kullanma kılavuzunda, Internet portalında ya da reklâm ve ilânlarında yer alan özelliklerinden bir veya birden fazlasını taşımayan; satıcı tarafından bildirilen veya teknik düzenlemesinde tespit edilen niteliğe aykırı olan; muadili olan malların kullanım amacını karşılamayan, tüketicinin makul olarak beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içeren mallar, ayıplı mal olarak kabul edilir.