TÜKETİCİ HUKUKU

Tüketici kredisi sözleşmesi rızai ve tam iki tarafa borç yükleyen bir sözleşmedir. Bazı yönleri ile kredi açma sözleşmesine benzer iken bazı yönleri ile de ödünç sözleşmesi ile benzeşmektedir.

Tacir niteliği taşıyan ticaret şirketlerinin tüm iş ve işlemleri Türk Ticaret Kanunu gereği ticari iş sayıldığından ticaret şirketlerinin TKHK hükümlerinden tüketici sıfatı ile yararlanması mümkün görülmemektedir.

Mesafeli olarak kurulan sözleşmeler hariç olmak üzere, tüketici kredisi sözleşmesi yazılı olarak kurulmadıkça geçerli olmaz (TKHK m.22/3).

A,B,D ve E seçeneklerinde yer alan kredi verenin yükümlülüğü iken, C seçeneğinde belirtilen faiz ve sair masrafları isteme kredi verenin hakları arasında yer alır.

Kanunda ve Yönetmelikte açıkça belirtilen hususların sözleşmede yer almaması durumunda yaptırım kesin hükümsüzlük veya kısmi kesin hükümsüzlüktür. Bununla birlikte, 6502 sayılı
TKHK’nun hem 4/1 hem de 22/3’üncü maddelerinde belirtildiği üzere, sözleşmeyi hazırlayan, yani kredi veren bu eksikliği tüketicinin aleyhine olacak şekilde ileri süremeyecek ve bu eksikliği derhal giderecektir. Esasen yazılı şekilde akdedilmeyen bir tüketici kredisi sözleşmesi kesin hükümsüz (batıl) olacaktır.

Kredi verene sözleşmeyi fesih hakkı tanınmış isenkredi veren, en az iki ay önceden tüketiciye yazılı olarak veya kalıcı veri saklayıcısı ile bildirimde bulunarak belirsiz süreli kredi sözleşmesini feshedebilir (Yönetmelik 25/2).

Kredi kartı iki farklı hukuki niteliği bünyesinde barındırır. Bir yönü ile “ödeme” aracı olma niteliğini taşırken bir yönü ile de “kredi” fonksiyonu bulunmaktadır.

Kart hamili adresinde meydana gelen değişiklikleri, değişiklik tarihinden itibaren on beş gün içinde kart çıkaran kuruluşa bildirmekle yükümlüdür.

Ülkemizde 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun, tüketici kredisini düzenleyen 22’inci maddesinde çok kapsamlı olmamakla birlikte kısa bir tüketici kredisi sözleşmesi tanımının verildiği görülmektedir. Buna göre, “Tüketici kredisi sözleşmesi, kredi verenin tüketiciye faiz veya benzeri bir menfaat karşılığında ödemenin ertelenmesi, ödünç veya benzeri finansman şekilleri aracılığıyla kredi verdiği veya kredi vermeyi taahhüt ettiği sözleşmeyi ifade eder”.

Serbest tüketici kredisi, kredi veren tarafından herhangi bir kullanma kısıtlaması getirilmeksizin doğrudan nakit olarak verilebileceği gibi, kredili mevduat hesabı şeklinde de verilebilir. Bu sebeple, serbest tüketici kredilerini iki başlık altında toplayabiliriz. Doğrudan Nakit Olarak Verilen Tüketici Kredileri: Bu kredi türünde kredi veren, verdiği kredinin kullanımını tamamen tüketiciye bırakmaktadır. Tüketiciye doğrudan nakit olarak verilen bu kredide ya kredinin belli bir mal veya hizmetle hiçbir bağlantısı yoktur ya da mal veya hizmet belirlense bile kimden ve nasıl alınacağı hususları tamamen tüketiciye bırakılmıştır. Kredili Mevduat Hesabı: Kredi veren açısından verilen kredinin her türlü mal veya hizmet alımı ve tedariki için herhangi bir açıklama aranmaksızın verilen kredidir. Bu kredi hesabına sahip olan tüketicipara çekmek istediğinde eğer hesabında yeterli bakiye bulunmuyorsa, önceden kredi veren tarafından belirlenmiş bir limit dâhilinde hesabını eksi bakiyeye indirerek, kredi kullanabilmektedir. Bağlı Tüketici Kredisi Bağlı tüketici kredilerini de, tedarik kredisi ve finanse edilmiş taksitle satım olmak üzere ikiye ayırmak mümkündür. Tedarik Kredisi: Bu türünde kredi veren ile tüketici arasında ikili bir ilişki söz konusudur. Bu kredi türünde, kredi alan tüketicinin, krediyi belli bir mal veya hizmeti edinmek üzere kullanması gerekmektedir. Diğer bir ifade ile kredi veren krediyi, belli bir mal ve hizmetin finansmanı için sağlamaktadır. Ancak burada kredi veren ile satıcı ya da hizmet sunan arasında herhangi bir sözleşme söz konusu değildir. Mal veya hizmetin kimden karşılanacağı hususu tamamen tüketiciye bırakılmıştır. Finanse Edilmiş Taksitle Satım: Finanse edilmiş taksitle satımda tüketicinin satıcı veya hizmet sunana borçlanmış olduğu bedeli, tüketici yerine bir kredi kurumu ödemektedir. Basit taksitle satımda ikili bir ilişki söz konusu iken, finanse edilmiş taksitle satımda karşımıza üçlü bir ilişki çıkmaktadır. Banka ile satıcı arasında akdedilen sözleşme “çerçeve sözleşme”, satıcı ile tüketici arasında akdedilen “satım sözleşmesi” ve tüketici ile banka arasında akdedilen “tüketici kredisi sözleşmesi”dir.

Serbest tüketici kredisi, kredi veren tarafından herhangi bir kullanma kısıtlaması getirilmeksizin doğrudan nakit olarak verilebileceği gibi, kredili mevduat hesabı şeklinde de verilebilir. Bu sebeple, serbest tüketici kredilerini iki başlık altında toplayabiliriz. Doğrudan Nakit Olarak Verilen Tüketici Kredileri: Bu kredi türünde kredi veren, verdiği kredinin kullanımını tamamen tüketiciye bırakmaktadır. Tüketiciye doğrudan nakit olarak verilen bu kredide ya kredinin belli bir mal veya hizmetle hiçbir bağlantısı yoktur ya da mal veya hizmet belirlense bile kimden ve nasıl alınacağı hususları tamamen tüketiciye bırakılmıştır. Kredili Mevduat Hesabı: Kredi veren açısından verilen kredinin her türlü mal veya hizmet alımı ve tedariki için herhangi bir açıklama aranmaksızın verilen kredidir. Bu kredi hesabına sahip olan tüketicipara çekmek istediğinde eğer hesabında yeterli bakiye bulunmuyorsa, önceden kredi veren tarafından belirlenmiş bir limit dâhilinde hesabını eksi bakiyeye indirerek, kredi kullanabilmektedir. Bağlı Tüketici Kredisi Bağlı tüketici kredilerini de, tedarik kredisi ve finanse edilmiş taksitle satım olmak üzere ikiye ayırmak mümkündür. Tedarik Kredisi: Bu türünde kredi veren ile tüketici arasında ikili bir ilişki söz konusudur. Bu kredi türünde, kredi alan tüketicinin, krediyi belli bir mal veya hizmeti edinmek üzere kullanması gerekmektedir. Diğer bir ifade ile kredi veren krediyi, belli bir mal ve hizmetin finansmanı için sağlamaktadır. Ancak burada kredi veren ile satıcı ya da hizmet sunan arasında herhangi bir sözleşme söz konusu değildir. Mal veya hizmetin kimden karşılanacağı hususu tamamen tüketiciye bırakılmıştır. Finanse Edilmiş Taksitle Satım: Finanse edilmiş taksitle satımda tüketicinin satıcı veya hizmet sunana borçlanmış olduğu bedeli, tüketici yerine bir kredi kurumu ödemektedir. Basit taksitle satımda ikili bir ilişki söz konusu iken, finanse edilmiş taksitle satımda karşımıza üçlü bir ilişki çıkmaktadır. Banka ile satıcı arasında akdedilen sözleşme “çerçeve sözleşme”, satıcı ile tüketici arasında akdedilen “satım sözleşmesi” ve tüketici ile banka arasında akdedilen “tüketici kredisi sözleşmesi”dir.

İleride kurulması planlanan münferit sözleşmelerde geçerli olacak ortak hükümleri içeren ve bu sayede taraflar arasındaki sürekli ilişkinin temel ilkelerini belirleyen sözleşmeye çerçeve sözleşme denir

TKHK anlamında da tedarik kredisi ve finanse edilmiş taksitle satım olarak adlandırabileceğimiz krediler “bağlı kredi” olarak kabul edilmektedir. TKHK m.30/1’de “bağlı kredi sözleşmesi; tüketici kredisinin münhasıran belirli bir malın veya hizmetin tedarikine ilişkin bir sözleşmenin finansmanı için verildiği ve bu iki sözleşmenin objektif açıdan ekonomik birlik oluşturduğu sözleşmedir” şeklinde tanımlanmıştır. Kanun koyucu bu hükümde yer alan ekonomik birlik kavramına da açıklık getirmiştir. Ekonomik birliğin varlığı; a) Satıcı veya sağlayıcının tüketici için krediyi finanse ettiği, b) Üçüncü bir tarafça finanse edilmesi durumunda, kredi verenin kredi sözleşmesinin imzalanması veya hazırlanması ile ilgili olarak satıcı veya sağlayıcının hizmetlerinden yararlandığı, c) Belirli bir mal veya hizmetin verilmesinin kredi sözleşmesinde açıkça belirtildiği, durumlarından en az birinin varlığı hâlinde kabul edilir (TKHK m.30/2).

Tüketici kredisi sözleşmesinin unsurları; sözleşmenin tarafları, sözleşmenin konusu, teminatlardır.

Alacaklıyı alacağını önce borçludan isteme zorunluluğunda bırakabilen kefalet türüne adi kefalet denir.

Kredi alanın borçları arasında belki de en önde geleni, kredi veren tarafından kredi olarak kendisine verilen parayı kabul borcudur. Kredi alan bu borcunu yerine getirmediği sürece, krediyi geri ödeme borcu doğmayacaktır. Kredi alanın borçları hemen hemen kredi verenin hakları ile örtüşmektedir. Kredi alanın borçları; krediyi kabul borcu, krediyi iade borcu, faiz ödeme borcu, sözleşmeden doğan sair masrafları ödeme borcundan oluşmaktadır.

Cayma ya da daha doğru tabir ile geri alma hakkı, tüketiciyi koruma adına getirilen bir haktır. Sözleşmenin güçlü tarafını oluşturan kişi veya kuruluş karşısında sözleşmeyi imzalayan tüketicinin daha sonra koşulların kendisi için uygun olmadığı kanaatine sahip olması durumunda cayma hakkını kullanarak sözleşmenin sona ermesini talep etmesidir. Cayma hakkı, mutlaka yasalarla belirlenen süre içinde, açık, anlaşılır, şekle bağlı ve varması gereken bir irade beyanı yoluyla kullanılması gerekmektedir. Tüketici kredileri bakımından, 4077 sayılı TKHK’da tüketiciye cayma hakkı tanınmamıştır. Bu husus önemli eleştirilere maruz kalmıştır. 6502 sayılı TKHK ise ilk kez tüketiciye cayma hakkı tanıyarak, çok önemli bir düzenleme getirmiştir. Bu düzenleme 2008/48 sayılı AB Yönergesi dikkate alınarak yapılmıştır. Cayma hakkı TKHK’nun 24 üncü maddesinde yer almaktadır. Tüketici için gerçekten önemli bir hak olarak kabul edilecek bu düzenlemeyle, tüketici 14 gün içinde herhangi bir gerekçe göstermeksizin ve cezai şart ödemeksizin kredi veren ile yapmış olduğu kredi sözleşmesinden cayma hakkına sahip kılınmıştır.

Kartın ya da 16’ncı maddede belirtilen bilgilerin kaybolması veya çalınması halinde kart hamili, yapacağı bildirimden önceki yirmidört saat içinde gerçekleşen hukuka aykırı kullanımdan doğan zararlardan yüzelli Yeni Türk Lirası ile sınırlı olmak üzere sorumludur. Hukuka aykırı kullanımın, hamilin ağır ihmaline veya kastına dayanması veya bildirimin yapılmaması hallerinde bu sınır uygulanmaz.

Ülkemizde giderek yaygınlaşan ve miktar olarak da artan bir kullanım alanına sahip tüketici kredileri bakımından temel yasal düzenleme 1995 yılında çıkarılan TKHK ile getirilmiştir.

Tüketici kredisi kullanacak tüketicilerin gerçek veya tüzel kişi olması kural olarak mümkündür.