TÜKETİCİ HUKUKU

Bir reklamın aldatıcı sayılabilmesi için tüketicilerin aldanması veya aldanma ihtimalinin bulunması gerekir. Hiçbir tüketiciyi aldatamayacak derecede abartılı olan reklamlar aldatıcı reklam olarak kabul edilemez. Tüketicilerin aldanması veya aldanma ihtimalinin varlığı araştırılırken öncelikli olarak tüketici kitlesinin kimlerden oluştuğu ve bu kitleyi hedef alan reklamın hangi ölçüde tüketiciyi aldattığına bakılmalıdır. Hedef kitle ortalama bir tüketici kitlesinden oluşuyorsa, bu tüketicilerin reklamla karşılaştığı andaki tepkileri yüzeysel, kabullenici, üstünkörü ve eleştiri getirmeyen bir yaklaşım olmaktadır. Konusunda uzman bir hedef kitleye yöneltilen reklamlarda ise bu çevrenin sorgulayıcı ve eleştirisel yaklaşımları karşısında reklam veren daha dikkatli davranmak zorundadır. Bir reklamın aldatıcı reklam olarak kabul edilebilmesi, öncelikle hedef kitlenin aldanması ya da aldanma ihtimalinin bulunmasına bağlıdır. Bir reklamın aldatıcı olup olmadığının saptanmasında esas itibariyle ortalama bilgi ve dikkat seviyesindeki tüketicilerin göz önüne alınması ve reklamın bu kişiler açısından aldatıcı olup olmadığının belirlenmesi gerekir. Ortalama Tüketici: Ticari veya mesleki olmayan amaçlarla hareket eden, tüketici işlemi ya da tüketiciye yönelik uygulamaların her aşamasında makul düzeyde bilgiye sahip olan gerçek veya tüzel kişidir.

TKHK, karşılaştırmalı reklamları serbest bırakmıştır. Aynı ihtiyaçları karşılayan ya da aynı amaca yönelik rakip mal veya hizmetlerin karşılaştırmalı reklamı yapılabilir (TKHK m.61/5). Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği’nin 8. maddesinde karşılaştırmalı reklamlar düzenlenmektedir. 04 Ocak 2017 tarihli ve 29938 sayılı Resmi Gazete’de “Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” yayımlanmıştır. Değişiklik yapılmasına ilişkin Yönetmelikte özellikle; karşılaştırmalı reklamlar alanında düzenlemeye gidildiği, ticari reklamların Reklam Kurulu’nca belirlenen ilkelere aykırı olmamasının ilave edildiği ve fiyat düzenlemeleri ile etkin piyasa gücü yükümlülükleri ilgili idari otorite tarafından belirlenen sektörlere ilişkin reklamlarda fiyat karşılaştırılması yapılamayacağının ifade edildiği görülmektedir. Karşılaştırmalı Reklam: Bir mal veya hizmetin tanıtımı esnasında, rakip mal veya hizmetlere ilişkin unsurların doğrudan veya dolaylı olarak kullanıldığı reklamlardır.

Sözleşmenin taraflarından birininin tek taraflı yenilik doğuran bir beyanla sözleşme ilişkisini geriye etkili biçimde sona erdirmesine sözleşmeden dönme denilmektedir. Aldatıcı reklamlara karşı başvurulabilecek yollardan ilki ayıplı mal ve hizmetten doğan seçimlik haklar ve tazminat seçeneğidir. Kanun koyucu tüketicinin korunması maksadıyla, ayıplı mal ve ayıplı hizmetlere ilişkin düzenlemeleri ayrı konu başlıkları altında toplamıştır. Ambalajında, etiketinde, tanıtma ve kullanma kılavuzunda, internet portalında ya da reklam ve ilanlarında yer alan özelliklerinden bir veya birden fazlasını taşımayan mallar ayıplı mallar olarak kabul edilmektedir (TKHK m.8/2). Aynı şekilde hizmet sağlayıcısı tarafından bildirilen, internet portalında veya reklam ve ilanlarında yer alan özellikleri taşımayan hizmetler ayıplıdır (TKHK m.13). Buna göre reklam ve ilanlarda belirtilen özellikleri taşımayan mal ve hizmetler ayıplı mal ve hizmet olarak kabul edilecektir. Malın ayıplı olduğunun anlaşılması durumunda tüketici; satılanı geri vermeye hazır olduğunu bildirerek sözleşmeden dönme, satılanı alıkoyup ayıp oranında satış bedelinden indirim isteme, aşırı bir masraf gerektirmediği takdirde, bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere satılanın ücretsiz onarılmasını isteme, imkân varsa, satılanın ayıpsız bir misli ile değiştirilmesini isteme seçimlik haklarından birini kullanabilir (TKHK m.11). Tüketici bu seçimlik haklarından biri ile birlikte 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu hükümleri uyarınca tazminat da talep edebilir (TKHK m.11/6). Bu bir seçimlik hak olmayıp, diğer haklarla birlikte, tüketici bir zarara uğradığı takdirde istenebilecek bir haktır. Ayıplı hizmetler bakımından tüketici, hizmetin yeniden görülmesi, hizmet sonucu ortaya çıkan eserin ücretsiz onarımı, ayıp oranında bedelden indirim veya sözleşmeden dönme haklarından birini sağlayıcıya karşı kullanmakta serbesttir.

Türk Ticaret Kanununun (TTK) 54. maddesinde haksız rekabet, rakipler arasında veya tedarik edenlerle müşteriler arasındaki ilişkileri etkileyen aldatıcı veya dürüstlük kuralına diğer şekillerdeki aykırı davranışlar ile ticari uygulamalar haksız ve hukuka aykırıdır, şeklinde tanımlanmıştır. Dürüstlük kuralına aykırı reklamlar ve satış yöntemleri ile diğer hukuka aykırı davranışlar, TTK m.55/1-a’da sayılmıştır. Bu haller haksız rekabet olarak kabul edilmektedir.

Haksız rekabet nedeniyle açılabilecek hukuk davaları şunlardır: • Tespit davası: Fiilin haksız olup olmadığının tespiti için açılır. • Önleme (men) davası: Haksız rekabetin önlenmesi için açılır. • Eski hale iade (düzeltme) davası: Haksız rekabetin sonucu olan maddî durumun ortadan kaldırılması, haksız rekabet yanlış veya yanıltıcı beyanlarla yapılmışsa bu beyanların düzeltilmesi ve haksız rekabetin işlenmesinde etkili olan araçların ve malların imhası için açılır. • Maddi tazminat davası: Kusur varsa zarar ve ziyanın tazmini için açılır. • Manevi tazminat davası: Türk Borçlar Kanununun 56’ıncı maddesinde öngörülen şartların varlığında manevi tazminat verilmesi için açılır.

“Herkes, haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük kurallarına uymak zorundadır. Bir hakkın açıkça kötüye kullanılmasını hukuk düzeni korumaz.” Bu ifade ile dürüstlük kuralı ortaya konulmuştur.

Ticari veya mesleki olmayan amaçlarla hareket eden, tüketici işlemi ya da tüketiciye yönelik uygulamaların her aşamasında makul düzeyde bilgiye sahip olan gerçek veya tüzel kişi ortalama tüketici olarak ifade edilir. Tüketicinin genel olarak ortalama bir bilgiye sahip olmasına gerek yoktur. Alıcı ise tüketiciyi de içeren genel bir kavramdır. Tüketici işlemi ya da tüketiciye yönelik bir uygulamanın varlığı halinde alıcıdan değil daha dar bir kavram olan tüketiciden söz edilir. Her hizmet ya da mal satın alan ise tüketici değildir. Doğru yanıt (C)’dir.

Belli bir mal veya hizmetin reklamının yapılış amacı o mal veya hizmeti alacağı düşünülen ve yönlendirilmesi düşünülen kişilerdir ve bu kişiler hedef kitle olarak ifade edilir. Doğru Yanıt (B)’dir.

6502 sayılı TKHK m.5/2’de haksız sözleşme şartlarına uygulanacak yaptırım düzenlenmiştir. Bu yaptırım “kesin hükümsüzlük” (butlan) yaptırımıdır. Ancak kanun koyucu sözleşmedeki bazı şartların haksız şart olması sebebiyle kesin hükümsüz olması halinde sözleşmenin tamamının bundan etkilenmesini istememiş, bunu kısmi bir kesin hükümsüzlük olarak düzenlemiştir. Diğer bir ifade ile haksız olmayan diğer sözleşme koşulları ile sözleşme ayakta kalmaya ve taraflar arasında bağlayıcılık taşımaya devam edecektir. Doğru Yanıt (C)’dir.

Ticari reklamlarda uyulması gereken ilkeleri belirleme ve haksız ticari uygulamalara karşı tüketiciyi korumaya yönelik düzenlemeleri yapma, bu hususlar çerçevesinde inceleme ve gerektiğinde denetim yapma Reklam Kurulu’nun görevidir. Reklam Kurulu bu görevini bir reklamı resen incelemek suretiyle yerine getirebileceği gibi, bir tüketicinin başvurusu üzerine de yapabilir. Doğru Yanıt (D)’dir.

Karşılaştırmalı reklamlarda yer alan karşılaştırmaya konu iddialar sadece bağımsız araştırma kuruluşlarından alınmış belgeler ile değil, her hâlükârda üniversitelerin ilgili bölümlerinden veya akredite ya da bağımsız araştırma, test ve değerlendirme kuruluşlarından alınmış bilgi ve belgeler ile kanıtlanmak zorundadır. Doğru Yanıt (E)’dir.

Reklamlarda hastalık, yaralanma ve benzeri bir durumla ilgili ifade ya da görüntülere yer verilebilir; ancak Toplumu endişeye sevk edici veya yanıltıcı olmamalıdır. Doğru Yanıt (A)’dır.

Türk Borçlar Kanunu m. 36’ya göre, “Taraflardan biri, diğerinin aldatması sonucu bir sözleşme yapmışsa, yanılması esaslı olmasa bile, sözleşmeyle bağlı değildir.” Tüketici, satıcının yapmış olduğu aldatıcı reklam nedeniyle, satıcı ile bir işlem gerçekleştirmiş ve satıcı aldatıcı reklamı bu sonuca ulaşmak için yapmış ise, sözleşmenin feshini isteyebilecektir. Ancak hata nedeniyle Türk Borçlar Kanunu hükümlerine başvuramayacaktır. Doğru Yanıt (C)’dir.

Reklamın karşılaştırılan mal veya hizmetlerin kötü özelliklerine vurgu yapmaması Reklam İlkeleri Yönetmeliği hükümlerine göre karşılaştırmalı reklamlarda uyulması gereken kurallar içerisinde yer almaz. Esasen karşılaştırma yapılırken tüketiciye fayda sağlayacak hususlar, nesnel, ölçülebilir, sayısal verilere dayanan iddiaların; bilimsel test, rapor veya belgelerle ispatlanarak yapılabilecektir. Doğru Yanıt (B)’dir.

Kanun kapsamında bir sözleşme hükmünün haksız şart olarak nitelendirilebilmesi için bu şartların müzakere edilmeden tek taraflı olarak konulması, tarafların hak ve yükümlülüklerinde tüketici aleyhine bir dengesizliğin bulunması ve bu durumun dürüstlük kuralına aykırı olması aranır. Bu nedenle bir sözleşme şartının tarafların birlikte müzakere edip kararlaştırmış olması, o şartın haksız sözleşme şartı sayılmasına engel olmaya yeterli değildir. Doğru Yanıt (A)’dır.

Reklam Kurulu, inceleme ve denetim sonucuna göre reklamın Kanuna ve tespit edilen ilkelere aykırı olduğuna karar verirse, durdurma veya aynı yöntemle düzeltme veya idari para cezası veya gerekli görülen hallerde üç aya kadar tedbiren durdurma cezası verebilir. Kurul tedbiren durdurma kararı verme yetkisini Reklam Kurulu Başkanına devredebilir. Kurulun kararları Bakanlıkça uygulanır. Doğru Yanıt (D)’dir.

Bir mal veya hizmet ile ilgileneceği düşünülen kitlelere o malın veya hizmetin tanıtımının yapılmasıdır.

Haksız Ticari Uygulama

I,II ve IV.

Bir reklamın, Kanunlara, Reklam Kurulunca belirlenen ilkelere, genel ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına uygun, dürüst ve doğru olması gerekir.