TÜKETİCİ HUKUKU

D şıkkı doğrudur. Güven ilkesi: Türk hukukunda sözleşmelerin yorumu konusunda güven ilkesinden yararlanılır. Buna göre, muhataba karşı irade beyanının, muhatabın dürüstlük kuralı çerçevesinde bildiği veya bilmesi gereken bütün olguları göz önünde tutarak vermesi gereken anlamda hüküm doğuracağı kabul edilir.

C şıkkı doğrudur. Bir reklamın aldatıcı reklam olup olmadığının tespitinde en önemli ölçüt reklamda sunulan bilginin yalan veya yanlış olmasıdır. Yanlış reklam gerçeğe aykırı olan reklamdır ve esas itibariyle aldatıcıdır. Yanlış reklamda yer alan yalan veya yanlış bilgi aynı zamanda tüketicinin o malı satın alma kararını etkileyebilecek düzeyde olmalıdır. Reklam bünyesinde hem objektif hem de subjektif hususları barındırmaktadır. Objektif hususlar, reklamı yapılan mal veya hizmetin ticari değerini belirleyen, bu mal veya hizmetin arkasında duran işletmenin gücünü ve kapasitesini ortaya koyan, bilim ve teknoloji ile standartları belirlenmiş, mesleki anlamda kamu kurumları ve kamuoyu tarafından kabul gören kriterlerdir. Subjektif hususlara baktığımızda, reklamı yapılan mal veya hizmetin kesin kriterleri ve standartları tanımlanmamış, kişi, yer ve zamana göre farklı algılanmalara neden olacak nisbi özellikleri şeklinde adlandırmak mümkündür.

A şıkkı doğrudur. Kanunda dikkat çeken bir diğer husus ise örtülü reklam yasağına ilişkindir. Reklam olduğu açıkça belirtilmeksizin yazı, haber, yayın ve programlarda, mal veya hizmetlere ilişkin isim, marka, logo veya diğer ayırt edici şekil veya ifadelerle ticari unvan veya işletme adlarının reklam yapmak amacıyla yer alması ve tanıtıcı mahiyette sunulması örtülü reklam olarak kabul edilir. Her türlü iletişim aracında sesli, yazılı ve görsel olarak örtülü reklam yapılması yasaktır (TKHK m.61/4).

B şıkkı doğrudur. Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği’nde 6. madde ile reklamların ayırt edilmesi konusu düzenlenmiştir. Buna yönelik temel ilkelerden biri şudur: Çok kısa sürelerle imaj veren elektronik aygıt ya da başka bir araç kullanılarak veya yapılarını izleyenlerin fark edemeyecekleri ya da bilemeyecekleri bir biçime sokarak bilinçaltıyla algılanmasını sağlayan reklamlar yapılamaz.

E şıkkı doğrudur. Karşılaştırmalı reklamlar ancak şu koşullarla yapılabilir: a) Aldatıcı ve yanıltıcı olmaması, b) Haksız rekabete yol açmaması, c) Karşılaştırılan mal veya hizmetlerin aynı ihtiyaçları karşılaması ya da aynı amaca yönelik olması ç) Tüketiciye fayda sağlayacak bir hususun karşılaştırılması, d) Karşılaştırılan mal veya hizmetlerin, fiyatı da dahil, bir ya da daha fazla maddi, esaslı, doğrulanabilir ve tipik özelliğinin objektif olarak karşılaştırılması, e) Nesnel, ölçülebilir, sayısal verilere dayanan iddiaların; bilimsel test, rapor veya belgelerle ispatlanması, f) Rakiplerin fikri ve sınai mülkiyet haklarını, ticaret unvanını, işletme adını, diğer ayırt edici işaretlerini, mallarını, hizmetlerini, faaliyetlerini veya diğer özelliklerini kötülememesi veya itibarsızlaştırmaması,

E şıkkı doğrudur. Reklamlarda, tanıklığına başvurulan kişi, kurum veya kuruluşun tecrübesine, bilgisine veya araştırma sonuçlarına dayanmayan ve gerçek olmayan hiçbir tanıklık ya da onay ifadesine yer verilemez veya atıfta bulunulamaz. Reklamlarda, geçerliliğini yitiren veya başka nedenlerle uygulanamaz duruma gelen tanıklık ya da onay ifadeleri kullanılamaz. Reklamlarda; doktor, diş hekimi, veteriner hekim ve eczacılar ile sağlık kuruluşlarının bir mal veya hizmete yönelik sağlık beyanında bulunduğuna ilişkin ya da bu izlenimi uyandıran herhangi bir görüntü, beyan veya atfa yer verilemez. (Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği m.16)

D şıkkı doğrudur. Haksız rekabet nedeniyle açılabilecek hukuk davaları şunlardır: • Tespit davası: Fiilin haksız olup olmadığının tespiti için açılır. • Önleme (men) davası: Haksız rekabetin önlenmesi için açılır. • Eski hale iade (düzeltme) davası: Haksız rekabetin sonucu olan maddî durumun ortadan kaldırılması, haksız rekabet yanlış veya yanıltıcı beyanlarla yapılmışsa bu beyanların düzeltilmesi ve haksız rekabetin işlenmesinde etkili olan araçların ve malların imhası için açılır. • Maddi tazminat davası: Kusur varsa zarar ve ziyanın tazmini için açılır. • Manevi tazminat davası: Türk Borçlar Kanununun 56’ıncı maddesinde öngörülen şartların varlığında manevi tazminat verilmesi için açılır.

A şıkkı doğrudur. Ticari uygulamanın haksız olduğunun iddia edilmesi hâlinde, ticari uygulamada bulunan, bu uygulamasının haksız ticari uygulama olmadığını ispatla yükümlüdür (TKHK m.62/2). Bu düzenlemeye göre, ticari uygulamada bulunan satıcı veya sağlayıcı ticari uygulamasının haksız olmadığını ispat etmelidir. Deliller ticari uygulamada bulunanda olduğuna göre uygulamasının haklılığını ispatlamak da işin mantığı ve doğası gereği kendisine düşmektedir. Özellikle Reklam Kurulu tarafından yapılacak incelemeler ve araştırmalarda ticari uygulamada bulunan, bir ticari uygulamaya ilişkin somut iddialarının doğruluğuna ilişkin delil sunmak zorundadır. Bu delillerin sunulmaması ya da yetersiz bulunması halinde, somut iddiaların doğru olmadığı kabul edilecektir.

B şıkkı doğrudur? 6502 sayılı TKHK m.5/2’de haksız sözleşme şartlarına uygulanacak yaptırım düzenlenmiştir. Buna göre; “Tüketiciyle akdedilen sözleşmelerde yer alan haksız şartlar kesin olarak hükümsüzdür. Sözleşmenin haksız şartlar dışındaki hükümleri geçerliliğini korur. Bu durumda sözleşmeyi düzenleyen, kesin olarak hükümsüz sayılan şartlar olmasaydı diğer hükümlerle sözleşmeyi yapmayacak olduğunu ileri süremez.”

C şıkkı doğrudur. Bakanlıkça verilen sürenin bitimine kadar, sözleşmeyi düzenleyen tarafından haksız şartların sözleşme metninden çıkarılmaması halinde, aykırılığın tespit edildiği her bir sözleşme için Kanunun 77’nci maddesi uyarınca idari para cezası uygulanır.

Mesleki özenin gereklerine uymayan ve ulaştığı ortalama tüketicinin ya da yöneldiği grubun ortalama üyesinin, bir mal veya hizmete ilişkin ekonomik davranış biçimini önemli ölçüde bozan veya bozma ihtimali olan her türlü ticari uygulamaya haksız ticari uygulama denilmektedir.

Reklam, temelde bir mal veya hizmetin satın alınması, kiralanması ya da sürümünün arttırılması amacını gütmektedir. Reklam sayesinde çeşitli mal veya hizmetler tüketicilere tanıtılmakta, bu sayede satışların ve sunumların arttırılması hedeflenmektedir. Üretici ya da hizmet sunan reklam sayesinde mal veya hizmetlerini tüketiciye tanıtmakta, bu mal veya hizmetlerin tüketiciler tarafından satın alınmasını ve edinilmesini sağlamaktadır. Bu özelliği ele alındığında, reklam satın alınacak mal veya hizmeti öne çıkarmakta, tüketici tarafından satın alma veya edinme fikrinin doğmasına neden olmakta ve nihayetinde mal veya hizmetin tüketiciye geçmesine sebep olmaktadır.
Ticari reklam vasıtasıyla reklam veren ile reklamda yer alan mal veya hizmetle ilgilenen tüketici arasında hukuki bir işlem doğmakta, bir sözleşme hayata geçmektedir. Hukukumuzda sözleşmeler her iki tarafın birbirlerine karşılıklı uygun irade açıklamaları ile kurulmaktadır. Karşılıklı açıklanan bu irade beyanlarından önce ifade edilene “öneri”, sonra açıklanana ise “kabul” adı verilmektedir. Reklam veren, iradesini önce açıkladığından dolayı, yapmış olduğu beyanın “öneri” niteliği taşıdığı düşünülebilir. Ancak öneri niteliği taşıması için yapılması hedeflenen sözleşmenin esaslı unsurlarını taşıması zorunludur. Burada açıklanan irade beyanının, sözleşmenin esaslı unsurlarını içermemesi durumunda “öneriye davet” olarak nitelendirilmesi gerekir. Reklamın her iki taraf arasında akdedilen sözleşmeden kaynaklanan bir hukuki niteliğinin bulunduğu, öneri ya da öneriye davetin söz konusu olduğu ifade edilmektedir. Reklam özü itibariyle karşı taraf olarak adlandırabileceğimiz tüketiciyi sözleşmeyi yapmaya davet etmek amacını taşıdığı için hukuki anlamda öneri ya da öneriye davet olarak nitelendirilebilir.

Bir reklam yanlış veya yanıltıcı ise aldatıcı olarak kabul edilmektedir. Aldatıcı reklamın unsurları yanlış reklam, yanıltıcı reklam, reklamın tüketiciyi aldatma kabiliyeti olarak sıralanabilir. “En iyi”, “en
üstün”, “daha ucuz”, “en eski”, “en büyük”, “yegane”, “tek”, “erişilmez” gibi üstünlük bildirir ifadeler kullanılarak yapılan reklamlar yanlış veya yanıltıcı olmadıkları sürece aldatıcı reklam sayılmazlar. Eğer iddia edilen üstünlükler kanıtlanamıyorsa, yanlışsa veya doğru olmakla birlikte yanıltıcı, asalak reklama yol açacak nitelikte ise, o zaman aldatıcı reklam olarak kabul edilir.

Bir reklamın aldatıcı reklam olup olmadığının tespitinde en önemli ölçüt reklamda sunulan bilginin yalan veya yanlış olmasıdır. Yanlış reklam gerçeğe aykırı olan reklamdır ve esas itibariyle aldatıcıdır. Yanlış reklamda yer alan yalan veya yanlış bilgi aynı zamanda tüketicinin o malı satın alma kararını etkileyebilecek düzeyde olmalıdır. Reklamlarda bir ölçüde abartma makul karşılanmaktayken, bazı reklamlarda bu abartma o kadar barizdir ki, buna hiç kimsenin inanması beklenemez.

Bir reklamın aldatıcı sayılabilmesi için tüketicilerin aldanması veya aldanma ihtimalinin bulunması gerekir. Hiçbir tüketiciyi aldatamayacak derecede abartılı olan reklamlar aldatıcı reklam olarak kabul edilemez. Tüketicilerin aldanması veya aldanma ihtimalinin varlığı araştırılırken öncelikli olarak tüketici kitlesinin kimlerden oluştuğu ve bu kitleyi hedef alan reklamın hangi ölçüde tüketiciyi aldattığına bakılmalıdır.

Ticari reklamların Reklam Kurulunca belirlenen ilkelere, genel ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına uygun, doğru ve dürüst olmaları esastır. Bunlara aykırı reklam para cezası ve diğer yaptırımların uygulanmasına sebep olacaktır. Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği’nin 5. maddesinde ticari reklam ve uygulamalarda esas alınacak temel ilkeler belirlenmiştir. Buna göre, reklamlar;
a. Genel ahlak kurallarına aykırı ifade ya da görüntüler içeremez.
b. Kamu sağlığını bozucu nitelikte olamaz.
c. Kamu düzenini bozan, şiddet hareketleri ile yasadışı veya kınanacak davranışlara yol açan, göz yuman, bu davranışları özendiren veya destekleyen unsurlar içeremez.

d. Hasta, çocuk, yaşlı ve engellileri istismar edici ifade ya da görüntüler içeremez.
e. Dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasî düşünce, felsefî inanç, din, mezhep ve benzeri özelliklere yönelik kötüleme, istismar, önyargı veya ayrımcılık içeremez.
f. İnsan onuru ve kişilik haklarını zedeleyici biçimde yapılamaz.
g. Önceden izin alınmadan, hiç kimsenin özel ya da sosyal yaşamına dair ifade veya görüntüler içeremez; reklamlarda o kişiye atıfta bulunulamaz; kişinin özel mülkü, ilgili ürüne ya da organizasyona verilmiş kişisel onay
etkisi oluşturacak şekilde görüntülenemez veya belirtilemez.
h. Tüketicilerin korkularını ve batıl inançlarını istismar edemez.
i. Hastaların tedavi öncesi ve sonrasına ait ifade ya da görüntüler içeremez.
j. Toplumu endişeye sevk edici veya yanıltıcı biçimde; hastalık, yaralanma ve benzeri bir durumla ilgili ifade ya da görüntüler içeremez.
k. Güvenlik kurallarının gözetilmediği ve güvenlik açısından tehlike oluşturabilecek uygulama ve durumlarla ilgili hiçbir sunum ya da tanımlama içeremez.

TKHK, karşılaştırmalı reklamları serbest bırakmıştır. Aynı ihtiyaçları karşılayan ya da aynı amaca yönelik rakip mal veya hizmetlerin karşılaştırmalı reklamı yapılabilir (TKHK m.61/5). Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği’nin 8. maddesinde karşılaştırmalı reklamlar düzenlenmektedir. Bir mal veya hizmetin tanıtımı esnasında, rakip mal veya hizmetlere ilişkin unsurların doğrudan veya dolaylı olarak kullanıldığı reklamlara karşılaştırmalı reklam denir.

Türk Ticaret Kanununun (TTK) 54. maddesinde haksız rekabet, rakipler arasında veya tedarik edenlerle müşteriler arasındaki ilişkileri etkileyen aldatıcı veya dürüstlük kuralına diğer şekillerdeki aykırı davranışlar ile ticari uygulamalar haksız ve hukuka aykırıdır, şeklinde tanımlanmıştır. Dürüstlük kuralına aykırı reklamlar ve satış yöntemleri ile diğer hukuka aykırı davranışlar, TTK m.55/1-a’da sayılmıştır. Bu haller haksız rekabet olarak kabul edilmektedir. Dürüstlük kuralına aykırı reklamlar ve satış yöntemleri ile diğer hukuka aykırı davranışlardan biri; "Başkalarını veya onların mallarını, iş ürünlerini, fiyatlarını, faaliyetlerini veya ticari işlerini yanlış, yanıltıcı veya gereksiz yere incitici açıklamalarla kötülemek"tir.

Standart sözleşme ve genel işlem şartları kavramları, özde birbirlerine çok yakın anlamda kullanılsalar bile tam olarak birbirlerini karşıladıklarını söylemek mümkün değildir, aralarında önemli bir fark bulunmaktadır. Standart sözleşme denildiğinde, sözleşmenin bütün hükümlerinin önceden bir tarafça tespit edildiği ve sözleşmenin akdedilmesi bakımından sadece diğer tarafın hazırladığı metni imzalamasının yeterli olduğu sözleşmeler anlaşılmaktadır. Burada sözleşme, taraflarından biri tarafınca önceden hazırlanmış olan matbu metnin karşı tarafça imzalanmasıyla akdedilmektedir. Sözleşmenin hiçbir hükmü müzakere edilmeden tek taraflı düzenlenmişse “standart sözleşme”den bahsedilmektedir. Başka bir ifade ile standart sözleşme tamamı genel işlem koşulu niteliğindeki hükümlerden oluşan sözleşmedir.

Türk Borçlar Kanununun (TBK) 20. maddesinde genel işlem şartları tanımlanmış, 21. maddede de bunların hangi durumda haksız sayılacağı
belirtilmiştir. Genel işlem koşulları, bir sözleşme yapılırken düzenleyenin, ileride çok sayıdaki benzer sözleşmede kullanmak amacıyla, önceden, tek başına hazırlayarak karşı tarafa sunduğu sözleşme hükümleridir. Bu koşulların, sözleşme metninde veya ekinde yer alması, kapsamı, yazı türü ve şekli, nitelendirmede önem taşımaz.
Aynı amaçla düzenlenen sözleşmelerin metinlerinin özdeş olmaması, bu sözleşmelerin içerdiği hükümlerin, genel işlem koşulu sayılmasını engellemez. Genel işlem koşulları içeren sözleşmeye veya ayrı bir sözleşmeye konulan bu koşulların her birinin tartışılarak kabul edildiğine ilişkin kayıtlar, tek başına, onları genel işlem koşulu olmaktan çıkarmaz. Genel işlem koşullarıyla ilgili hükümler, sundukları hizmetleri kanun veya yetkili makamlar tarafından verilen izinle yürütmekte olan kişi ve kuruluşların hazırladıkları sözleşmelere de, niteliklerine bakılmaksızın uygulanır (TBK m.20). Karşı tarafın menfaatine aykırı genel işlem koşullarının sözleşmenin kapsamına girmesi, sözleşmenin yapılması sırasında düzenleyenin karşı tarafa, bu koşulların varlığı hakkında açıkça bilgi verip, bunların içeriğini öğrenme imkânı sağlamasına ve karşı tarafın da bu koşulları kabul etmesine bağlıdır. Aksi takdirde, genel işlem koşulları yazılmamış sayılır. Sözleşmenin niteliğine ve işin özelliğine yabancı olan genel işlem koşulları da yazılmamış sayılır (TBK m.21). Sözleşmenin yazılmamış sayılan genel işlem koşulları dışındaki hükümleri geçerliliğini korur. Bu durumda düzenleyen, yazılmamış sayılan koşullar olmasaydı diğer hükümlerle sözleşmeyi yapmayacak olduğunu ileri süremez (TBK m.22).
Genel işlem koşullarında yer alan bir hüküm, açık ve anlaşılır değilse veya birden çok anlama geliyorsa, düzenleyenin aleyhine ve karşı tarafın
lehine yorumlanır (TBK m.23). Genel işlem koşullarının bulunduğu bir sözleşmede veya ayrı bir sözleşmede yer alan ve düzenleyene tek yanlı olarak karşı taraf aleyhine genel işlem koşulları içeren sözleşmenin bir hükmünü değiştirme ya da yeni düzenleme getirme yetkisi veren kayıtlar yazılmamış sayılır (TBK m.24). Genel işlem koşullarına, dürüstlük kurallarına aykırı olarak, karşı tarafın aleyhine veya onun durumunu ağırlaştırıcı nitelikte hükümler konulamaz (TBK m.25).

Haksız şart; tüketiciyle müzakere edilmeden sözleşmeye dâhil edilen ve tarafların sözleşmeden doğan hak ve yükümlülüklerinde dürüstlük kuralına aykırı düşecek biçimde tüketici aleyhine dengesizliğe neden olan sözleşme şartlarıdır (TKHK m.5). Bu tanımda, eski TKHK’da yapılan bir hata giderilerek “iyiniyet” yerine isabetli olarak “dürüstlük kuralı” kavramı kullanılmıştır. Aynı tanım “Tüketici Sözleşmelerindeki Haksız Şartlar Hakkında Yönetmelik” ile de tekrar edilmiştir.

Tanım yakından incelendiğinde, üç temel unsurun öne çıktığı görülmekte, bir sözleşme hükmünün haksız sayılabilmesi için de bu koşullar aranmaktadır. Kanun kapsamında bir sözleşme hükmünün haksız şart olarak nitelendirilebilmesi için bu şartların müzakere edilmeden tek taraflı olarak konulması, tarafların hak ve yükümlülüklerinde tüketici aleyhine bir dengesizliğin bulunması ve bu durumun dürüstlük kuralına aykırı olması aranmaktadır.

Güven ilkesi