TÜKETİCİ HUKUKU

Hizmet örnekleri olarak, lokantacılık, sağlık, bankacılık,  tamircilik gibi iş görme
faaliyetleri gösterilebilir.

Ayıbın taşıdığı nitelik açısından ayıp türleri arasında ekonomik ayıp yer alır.

Sözleşmelere aykırılık subjektif ayıp kapsamındadır.

Bir malın sahip olması gereken renk, şekil, kalite vb. fiziki özelliklerde eksiklik bulunması durumunda maddi ayıptan söz edilir.

Ayıbın süresi içerisinde ileri sürülmüş olması

2 yıl

Satıcı

Dört seçimlik hakkın yanı sıra tüketicinin her zaman zararlarının giderilmesi için bir tazminat talebi ileri sürmesi de mümkündür.

Sözleşmenin satıcı veya sağlayıcı tarafından tek taraflı olarak, müzakere edilmeksizin düzenlenmiş olmaması.

TKHK anlamında mal kavramına öncelikle alışverişe konu olan taşınır eşyalar dâhil olmaktadır. Taşınır mal, özüne zarar vermeden yeri değiştirilebilen mallardır. Canlı, cansız hayvanlar ile tarım ve hayvancılık ürünleri de taşınır mal kapsamındadır. Taşınır mal, bağımsız bir işleve sahip olabileceği gibi bir başka taşınır ya da taşınmazın bütünleyici parçası durumunda da olabilir. Örneğin, otomobilin motoru veya binada kullanılan su tesisatı TKHK kapsamında mal sayılacaktır. Taşınmaz mal ise özüne zarar vermeksizin yeri değiştirilemeyen, bir yerden başka bir yere taşınamayan mallardır. Taşınmaz niteliğindeki mallar kural olarak TKHK kapsamına girmemekte sadece konut ve tatil amaçlı taşınmazlar TKHK anlamında mal kavramına dâhil olmaktadır. Örneğin, arsalar ya da dükkânlar TKHK anlamında mal kavramına girmez.

Mal ile hizmet arasındaki nitelik farkı gereğince, tüketicilere mal sunan gerçek veya tüzel kişiler için “satıcı” kavramı kullanılırken, hizmet sunan gerçek veya tüzel kişiler için “sağlayıcı” kavramı kullanılır (Bkz. TKHK. m. 3/ı, i).

Tüketiciye bildirilen veya taraflarca kararlaştırılan ya da mal ve hizmetten beklenilen niteliklere sahip olmayan mal ve hizmetler, ayıplı mal ve hizmetler olarak adlandırılır.

Bir malın sahip olması gereken renk, şekil, kalite vb. fiziki özelliklerde eksiklik bulunması durumunda maddi ayıptan söz edilir. Satılan şey yerine tamamen farklı bir malın verilmesi durumunda ise ayıplı mal durumu söz konusu olmamakta, yanlış ifa (aliud) durumu ortaya çıkmaktadır. Örneğin portakal yerine elma, süt yerine peynir teslim edilmesi durumlarında ayıplı ifa değil, yanlış ifa durumu oluşur. Yargıtay bu konudaki bir kararında, trafik kaydında benzinli gözükmesine karşın, satılan aracın mazotlu olmasının ya da 1987 model otomobil yerine aynı markadan 1986 model otomobil tescil edilmesinin ayıp sayılmayıp, yanlış ifa olduğunu belirtmiştir (11. HD. 5.5.1978, E. 949, K. 2708). Yanlış ifa durumlarında hiç ifa etmeme söz konusu olmakta ve böyle durumlarda TBK. m. 112 vd. hükümlerinin uygulanması gerekmektedir.

Hukuki ayıp, tüketime konu mal veya hizmet açısından tüketicinin o mal ya da hizmetten faydalanma olanağını azaltan ya da tamamen ortadan kaldıran hukuki yasaklama ya da sınırlamaların bulunması durumudur. Örneğin, ürünün kullanımı veya hizmetin sunumu için gerekli izin belgelerinin sağlanmaması, satılan malın hacizli olması, satın alınan bilgisayardaki işletim programının lisanssız olması gibi durumlarda hukuki ayıp oluşacaktır.

Tüketicinin, ayıplı mal veya hizmet nedeniyle sahip olduğu hakları kullanabilmesinin bir koşulu da mal veya hizmetin ayıplı olduğunu ispat etmesidir. Ancak kanun koyucu, tüketicinin ispat yükü hakkında TKHK’da tüketici lehine bir karine getirmekte ve tüketicinin ispat yükünü hafifletmektedir. Şöyle ki, TKHK. m. 10/1’de teslim tarihinden itibaren ilk 6 ay içinde ortaya çıkan ayıpların teslim tarihinde zaten var olduğu karinesi kabul edilmiştir. Dolayısıyla ilk 6 ay içinde mal bozulmuşsa veya bir ayıp oluşmuşsa bu ayıbın teslim anında da var olduğu veya nedeninin teslim anında var olan bir ayıba dayandığı kabul edilir. Sorumluluktan kurtulmak isteyen satıcının bu karineyi çürütmesi yani, ayıbın teslim anında bulunmadığını ve teslim anındaki bir ayıp nedeniyle de oluşmadığını ispat etmesi gerekir. Örneğin satıcı tarafından, ayıbın kullanım hatasına dayandığı veya teslimden sonraki bir kaza nedeniyle oluştuğu ispat edilebilir. Görüleceği üzere, ilk 6 aylık süre için ispat yükü yer değiştirmektedir. İlk 6 aylık sürede ispat yükü satıcıya geçmekte, 6 aydan sonrası için ise ayıbın ispatı yine tüketicide kalmaktadır.

Ayıplı mal veya hizmetler nedeniyle sorumlulara başvurabilmenin bir koşulu da, başvurunun belirli süreler içerisinde yapılmış olmasıdır. Şöyle ki; ayıplı mal nedeniyle sorumlu tutulanlar, ayıp daha sonra ortaya çıkmış olsa bile malın tüketiciye teslimi tarihinden itibaren iki yıllık zamanaşımı süresince sorumlu olurlar (TKHK. m. 12). Aynı şekilde ayıplı hizmetlerde de, ayıp daha sonra ortaya çıkmış olsa bile ayıplı hizmetten dolayı yapılacak talepler, hizmetin ifasından itibaren iki yıllık zamanaşımına tabidir (TKHK m. 16/1). Ayıplı mal veya hizmetlerde genel olarak iki yıllık zamanaşımı süresi vardır.

Ayıplı mal veya hizmet nedeniyle sorumlu olan yukarıda sayılan kişiler, tüketiciye karşı müteselsilen sorumludurlar. Dolayısıyla tüketici, müteselsil sorumlu olan kişilerden dilediğine başvurabilir. Satılan malın veya sunulan hizmetin ayıplı olduğunun sorumlular tarafından bilinmemesi bu sorumluluğu ortadan kaldırmaz. Birden çok borçlunun her birinin, alacaklıya karşı borcun tamamından sorumlu olduğu, alacaklının borcun tamamının veya bir kısmının ifasını, dilerse borçluların hepsinden, dilerse yalnız birinden isteyebileceği sorumluluk türüne müteselsil sorumluluk denir.

Tüketici işlemlerine konu edilen bir malın ayıplı çıkması durumunda tüketicilerin sahip oldukları haklar TKHK. m. 11’de düzenlenmiştir. Anılan hükme göre tüketiciler; sözleşmeden dönme, satış bedelinden indirim isteme,  satılanın ücretsiz onarılmasını isteme, satılanın ayıpsız bir misli ile değiştirilmesini isteme seçimlik haklarına sahip olmaktadır. Diğer yandan dört seçimlik hakkın yanı sıra tüketicinin her zaman zararlarının giderilmesi için bir tazminat talebi ileri sürmesi de mümkündür (m.11/6). Benzer şekilde, sağlanan hizmetin ayıplı çıkması durumunda tüketicilerin sahip olduğu haklar da TKHK. m. 15’de düzenlenmiştir. Diğer yandan dört seçimlik hakkın yanı sıra tüketicinin her zaman zararlarının giderilmesi için bir tazminat talebi ileri sürmesi de mümkündür (m.15/1).

Tüketici sözleşmelerinde, ayıplı mal ve hizmet nedeniyle tüketicilerin sahip oldukları hakları sınırlandıran kayıtlara rastlanabilir. Tüketici haklarını kısıtlayan bu tür sınırlandırmaların geçerli olabilmeleri, tüketicilerin korunması amacıyla TKHK’da bir takım koşullara bağlanmıştır. Tüketici haklarında sınırlama öngören bu tür kayıtların geçerli olabilmesi için haksız olmamaları gerekir. Taraflardan birini tüketicinin oluşturduğu her türlü sözleşmede yer alan haksız şartlar tüketici için bağlayıcı değildir. Tüketiciyle müzakere edilmeden sözleşmeye dahil edilen, sözleşmeden doğan hak ve yükümlülüklerde dürüstlük kuralına aykırı düşecek biçimde tüketici aleyhine dengesizliğe neden olan sözleşme koşulları, haksız şart kabul edilir (TKHK m.5/1). Ayıplı mal ve hizmetlere karşı tüketicilerin sahip olduğu haklarda sözleşme ile getirilen kısıtlamaların geçerli olabilmesi için, tüketici ile müzakere edilmiş olması, tüketicinin yasal haklarının neler olduğu konusunda uyarılmış olması ve sınırlamanın açıkça gösterilmesi, iyiniyet kurallarına aykırı olacak şekilde tüketici aleyhine dengesizliğe neden olmaması, “genel işlem koşulları” ya da “standart sözleşme” olarak değerlendirilebilecek hükümler arasında yer almamaları gereklidir. Sözleşmenin taraflarından biri (kullanan) tarafından ileride yapılacak aynı türde ve çok (belirsiz) sayıda sözleşme için önceden tek yanlı olarak hazırlanan ve yine kullanan tarafından sözleşmenin içeriği haline getirilmek istenen sözleşme koşullarına genel işlem koşulları denir.

Mal veya hizmetin sözleşmeyle belirlenmiş ya da bildirilmiş olan nitelikleri taşımaması halinde sübjektif ayıptan söze edilir.