TÜKETİCİ HUKUKU

Tüketicinin korunmasına yönelik ilk düzenlemelere Babil ve Roma döneminde rastlanır. Roma hukukunda tüketicilerin aldatılmasını engelleyici düzenlemelere yer verilmiştir.

1850 yılında ilk tüketici kooperatifinin kurulması sanayileşme süreci içerisinde tüketicinin korunması adına atılan ilk adımdır. Tüketiciyi korumaya yönelik ilk kanun 1872 yılında çıkarılmıştır. Bu kanun esasen posta güvenliğinin sağlanması amacıyla çıkarılmış ve tüketiciyi koruyucu düzenlemelere yer verilmiştir. 1890’daki “Sherman Antitröst Kanunu” bu tüketicinin korunması açısından ilk önemli kanun olarak kabul edilmektedir. Toplumsal bir sorun olan tüketicinin korunmasıyla ilgili ilk haklar bildirgesini de Amerika Birleşik Devletleri Başkanı J. F. Kennedy Temsilciler Meclisi’nde 15 Mart 1962 tarihinde yaptığı konuşmayla ilân etmiştir. 1962 yılında J. F. Kennedy tarafından; güvenlik hakkı, bilgi edinme hakkı, seçme hakkı ve temsil edilme ve sesini duyurma hakkından oluşan dört temel tüketici hakkı ilân edilmiştir.

Avrupa Birliği’nde tüketiciler için en önemli gündem maddelerinden biri de gıda güvenliğidir. Bu konuda 2000 yılında Beyaz Kitap yayınlanmıştır. Birliğin tüketici politikası açısından diğer bir önemli konusu da genetik olarak değiştirilmiş ürünlerin pazarda dolaşımıdır. Yasal düzenlemelerle; genetik olarak değiştirilmiş gıdaların ve hayvan yemlerinin izlenmesi ve onaylanması, mevcut ürünlerin bildirilmesi, izin için başvurulması, ürünlerin etiketlenmesi gibi konulara ilişkin yöntem ve kurallar belirlenmektedir.

1985 yılına gelinceye kadar Türkiye’de tüketiciyi koruyucu hükümler başlangıçta genel hukukun bir parçası olarak çeşitli kanun, tüzük ve yönetmeliklerde yer almıştır. Daha sonraları, özellikle Türkiye ile Avrupa Birliği arasında kurulan Gümrük Birliğinin 1997 yılında yürürlüğe girmesinden önce, mevzuatın Avrupa Birliği mevzuatına uyumlu hale getirilebilmesi için bir takım düzenlemelere gerek duyulmuştur. Tüm bu gelişmeler sonucunda Türkiye’de 4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun hazırlanmış ve 1995 yılında kabul edilmiştir.

Tüketici hakkı kavramı daha önce de ifade ettiğimiz gibi, ilk kez ABD’de başkan Kennedy tarafından kullanılmış ve dört temel tüketici hakkından söz edilmiştir:

• Tüketicinin bilgi edinmesi

• Tüketicinin sesini duyurması

• Tüketicinin tazmin edilmesi

• Tüketicinin örgütlenmesi

Bilgi edinme hakkı temel tüketici haklarından biridir. Tüketicinin bilgilendirilmesi, tüketicilerin korunması açısından önemli bir işleve sahiptir. Bilgi edinme hakkı, tüketicilerin kendi serbest iradeleriyle karar vermelerine yardımcı olacak bilginin sağlanmasını, satın alacağı tüm mal ve hizmetler ile bu mal ve hizmetleri üreten, satan ve sunan kuruluşlara ait bilgilerin doğru, tutarlı ve eksiksiz olarak zamanında tüketicilere verilmesini ifade eder.

Tüketicilerin Sorumlulukları Nelerdir?

• Sorgulayıcılık: Mal ve hizmetlerin kalitesiyle ilgili düzenlemeler konusunda sorgulayıcı olmak

• Katılımcılık: Adil bir alışveriş olmasını sağlamalı ve kendini savunmalı

• Sosyal Sorumluluk: Davranışlarının toplumun diğer kesimlerinin üzerindeki etkilerine ilgili ve duyarlı bir sosyal sorumluluk ile hareket etmelidir.

• Ekolojik Sorumluluk: Fiziksel çevre üzerinde tüketici kararlarının etkilerine çok fazla duyarlılık göstermek

• Dayanışma: En iyi ve en etkili davranış, tüketici yararına yeterli ilginin gösterilmesini sağlamak amacıyla birlikte güçlü ve etkili olabilecek tüketici gruplarının oluşumu için işbirliği yapmaktır.

Tüketici hukuku kendine özgüdür; tüketici Hukuku, hem kamu hukuku, hem de özel hukuk kurallarından oluşan, kendisine özgü bir hukuk dalı niteliğini taşımaktadır.

6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 3 (k) maddesine göre, tüketici, “ticari ve mesleki olmayan amaçlarla hareket eden gerçek veya tüzel kişiyi” ifade eder.

Dolayısıyla sipariş edilmeyen malların teslimi veya hizmetlerin sunulması halinde de ticari veya mesleki amaçlarla hareket edenlerin, tüketiciye karşı herhangi bir hak ileri sürememeleri gerekir. Mal veya hizmetin tüketiciye sunulmuş olması halinde tüketicinin sessiz kalması ya da mal veya hizmeti kullanmış olması, sözleşmenin kurulmasına yönelik bir kabul beyanı olarak yorumlanamayacaktır. Yine tüketicinin malı geri yollamak veya muhafaza etmek gibi bir yükümlülüğü de bulunmamaktadır. Ancak bu madde başkası adına gönderilen bir mal veya hizmetin hata ile tüketicinin kendisine teslim edilmesi halindeki tüketicinin sorumluluğunu ortadan kaldırmamaktadır.

Tüketim insan hayatının her alanında gerçekleşen
bir süreçtir. Tüketim eylemi ve tüketici sorunları
insanlığın doğuşu ile başlamıştır

Tüketici kavramı ise, son yüzyılda ortaya çıkan
bir kavramdır. Günümüzdeki anlamıyla tüketici
kavramı 19. yüzyılda ele alınmıştır. Gümrük duvarlarının
kaldırılması ve ekonomik bütünleşmelerin
kurulması, piyasaya sunulan mal ve hizmetlerin
artmasına neden olmuştur.

Tüketiciyi korumaya
yönelik ilk kanun 1872 yılında çıkarılmıştır.
Bu kanun esasen posta güvenliğinin sağlanması
amacıyla çıkarılmış ve tüketiciyi koruyucu düzenlemelere
yer verilmiştir.

Toplumsal bir sorun olan tüketicinin korunmasıyla ilgili ilk haklar bildirgesini de Amerika Birleşik Devletleri Başkanı J. F. Kennedy Temsilciler Meclisi’nde 15 Mart 1962 tarihinde yaptığı konuşmayla ilân etmiştir.

Federal Ticaret Komisyonu Kanunu’nu genişleten
ve tüketicinin, aldatıcı reklamlara karşı korunması
ve tüketicinim bilgilendirilmesi ile ilgili
hükümler içeren “Wheeler-Lea Kanunu”,
• 1965 yılında çıkarılan “Doğru Ambalajlama
ve Etiketleme Kanunu”,
• 1966 yılında çıkarılan “Motorlu Araçlar
Güvenlik Kanunu”,
• 1966 yılında çıkarılan “Çocuk Güvenliği
Kanunu” ile “Sigara Etiketleme Kanunu”,
• 1968 yılında çıkarılan “Tüketici Kredileri
Koruma Kanunu”,

Tüketici hakkı kavramı daha önce de ifade ettiğimiz
gibi, ilk kez ABD’de başkan Kennedy tarafından
kullanılmış ve dört temel tüketici hakkından
söz edilmiştir:
• Tüketicinin bilgi edinmesi
• Tüketicinin sesini duyurması
• Tüketicinin tazmin edilmesi
• Tüketicinin örgütlenmesi
Avrupa Birliği’nde ise, 1975’te

Avrupa Birliği’nde ise, 1975’te Avrupa tüketici
hakları beyannamesi niteliğinde bir belge sayılan 1.
Tüketici Programında da beş temel tüketici hakkından
söz edilmiştir:
• Tüketicinin sağlığının ve güvenliğinin korunması
hakkı
• Tüketicinin ekonomik çıkarlarının korunması
hakkı
• Tüketicinin tazmin (zararların giderilmesi)
hakkı
• Tüketicinin bilgilendirme ve eğitim hakkı
• Tüketicinin temsil edilme hakkı

Birleşmiş Milletler Deklarasyonunda, Avrupa
Birliği’nin ortaya koyduğu bu beş hak geliştirilmiştir.
Böylece sekiz temel tüketici hakkı ortaya
konulmuştur:
• Temel İhtiyaçları Karşılama Hakkı
• Sağlık ve Güvenliğin Korunması Hakkı
• Ekonomik Çıkarların Korunması (Tercihte
Bulunma) Hakkı
• Bilgi Edinme (Bilgilendirilme) Hakkı
• Eğitilme Hakkı
• Tazmin (Zararların Giderilmesi) Hakkı
• Örgütlenme ve Temsil Edilme (Sesini Duyurma)
Hakkı
• Sağlıklı bir Çevrede Yaşama Hakkı

Tüketicilerin Sorumlulukları Nelerdir?
• Sorgulayıcılık
Mal ve hizmetlerin kalitesiyle ilgili düzenlemeler konusunda sorgulayıcı olmak
• Katılımcılık
Adil bir alışveriş olmasını sağlamalı ve kendini savunmalı
• Sosyal Sorumluluk
Davranışlarının toplumun diğer kesimlerinin üzerindeki etkilerine ilgili ve duyarlı bir sosyal sorumluluk
ile hareket etmelidir.
• Ekolojik Sorumluluk
Fiziksel çevre üzerinde tüketici kararlarının etkilerine çok fazla duyarlılık göstermek
• Dayanışma
En iyi ve en etkili davranış, tüketici yararına yeterli ilginin gösterilmesini sağlamak amacıyla birlikte
güçlü ve etkili olabilecek tüketici gruplarının oluşumu için işbirliği yapmaktır.

Tüketici hukukunun temel amacı tüketicileri
korumaktır. Ancak, tüketici hukuku tüketicinin
korunmasını da içeren daha geniş bir kavramdır.
Tüketici hukuku hem özel hukuk hem de kamu
hukuku niteliklerini barındıran bir karma hukuk
dalıdır