TÜKETİCİ HUKUKU - Deneme Sınavı - 10

Tüketicinin, ayıplı mal veya hizmet nedeniyle sahip olduğu hakları kullanabilmesinin bir koşulu da mal veya hizmetin ayıplı olduğunu ispat etmesidir. Ancak kanun koyucu, tüketicinin ispat yükü hakkında TKHK’da tüketici lehine bir karine getirmekte ve tüketicinin ispat yükünü hafifletmektedir. Şöyle ki, TKHK. m. 10/1’de teslim tarihinden itibaren ilk 6 ay içinde ortaya çıkan ayıpların teslim tarihinde zaten var olduğu karinesi kabul edilmiştir. Dolayısıyla ilk 6 ay içinde mal bozulmuşsa veya bir ayıp oluşmuşsa bu ayıbın teslim anında da var olduğu veya nedeninin teslim anında var olan bir ayıba dayandığı kabul edilir. Sorumluluktan kurtulmak isteyen satıcının bu karineyi çürütmesi yani, ayıbın teslim anında bulunmadığını ve teslim anındaki bir ayıp nedeniyle de oluşmadığını ispat etmesi gerekir. Örneğin satıcı tarafından, ayıbın kullanım hatasına dayandığı veya teslimden sonraki bir kaza nedeniyle oluştuğu ispat edilebilir. Görüleceği üzere, ilk 6 aylık süre için ispat yükü yer değiştirmektedir. İlk 6 aylık sürede ispat yükü satıcıya geçmekte, 6 aydan sonrası için ise ayıbın ispatı yine tüketicide kalmaktadır.

Ayıplı mal veya hizmetler nedeniyle sorumlulara başvurabilmenin bir koşulu da, başvurunun belirli süreler içerisinde yapılmış olmasıdır. Şöyle ki; ayıplı mal nedeniyle sorumlu tutulanlar, ayıp daha sonra ortaya çıkmış olsa bile malın tüketiciye teslimi tarihinden itibaren iki yıllık zamanaşımı süresince sorumlu olurlar (TKHK. m. 12). Aynı şekilde ayıplı hizmetlerde de, ayıp daha sonra ortaya çıkmış olsa bile ayıplı hizmetten dolayı yapılacak talepler, hizmetin ifasından itibaren iki yıllık zamanaşımına tabidir (TKHK m. 16/1). Ayıplı mal veya hizmetlerde genel olarak iki yıllık zamanaşımı süresi vardır.

Tüketici işlemlerine konu edilen bir malın ayıplı çıkması durumunda tüketicilerin sahip oldukları haklar TKHK. m. 11’de düzenlenmiştir. Anılan hükme göre tüketiciler; sözleşmeden dönme, satış bedelinden indirim isteme,  satılanın ücretsiz onarılmasını isteme, satılanın ayıpsız bir misli ile değiştirilmesini isteme seçimlik haklarına sahip olmaktadır. Diğer yandan dört seçimlik hakkın yanı sıra tüketicinin her zaman zararlarının giderilmesi için bir tazminat talebi ileri sürmesi de mümkündür (m.11/6). Benzer şekilde, sağlanan hizmetin ayıplı çıkması durumunda tüketicilerin sahip olduğu haklar da TKHK. m. 15’de düzenlenmiştir. Diğer yandan dört seçimlik hakkın yanı sıra tüketicinin her zaman zararlarının giderilmesi için bir tazminat talebi ileri sürmesi de mümkündür (m.15/1).

Tüketici sözleşmelerinde, ayıplı mal ve hizmet nedeniyle tüketicilerin sahip oldukları hakları sınırlandıran kayıtlara rastlanabilir. Tüketici haklarını kısıtlayan bu tür sınırlandırmaların geçerli olabilmeleri, tüketicilerin korunması amacıyla TKHK’da bir takım koşullara bağlanmıştır. Tüketici haklarında sınırlama öngören bu tür kayıtların geçerli olabilmesi için haksız olmamaları gerekir. Taraflardan birini tüketicinin oluşturduğu her türlü sözleşmede yer alan haksız şartlar tüketici için bağlayıcı değildir. Tüketiciyle müzakere edilmeden sözleşmeye dahil edilen, sözleşmeden doğan hak ve yükümlülüklerde dürüstlük kuralına aykırı düşecek biçimde tüketici aleyhine dengesizliğe neden olan sözleşme koşulları, haksız şart kabul edilir (TKHK m.5/1). Ayıplı mal ve hizmetlere karşı tüketicilerin sahip olduğu haklarda sözleşme ile getirilen kısıtlamaların geçerli olabilmesi için, tüketici ile müzakere edilmiş olması, tüketicinin yasal haklarının neler olduğu konusunda uyarılmış olması ve sınırlamanın açıkça gösterilmesi, iyiniyet kurallarına aykırı olacak şekilde tüketici aleyhine dengesizliğe neden olmaması, “genel işlem koşulları” ya da “standart sözleşme” olarak değerlendirilebilecek hükümler arasında yer almamaları gereklidir. Sözleşmenin taraflarından biri (kullanan) tarafından ileride yapılacak aynı türde ve çok (belirsiz) sayıda sözleşme için önceden tek yanlı olarak hazırlanan ve yine kullanan tarafından sözleşmenin içeriği haline getirilmek istenen sözleşme koşullarına genel işlem koşulları denir.

Tüketiciye karşı yapılmış bir bildirimin varlığı ya da mal veya hizmetten beklenen faydanın azalması koşulları aranmaksızın, bir mal standartlara ve teknik düzenlemelere aykırı ise ayıbın varlığının belirlenmesinde esas alınan ölçütler bakımından objektif ayıptan söz edilir.

Yeni olduğu söylenen bir malın kullanılmış olduğunun anlaşılması ise maddi bir ayıptır. Bir malın sahip olması gereken renk, şekil, kalite vb. fiziki özelliklerde eksiklik bulunması durumunda maddi ayıptan söz edilir.

Onbeş yaşında ikinci el otomobil satın alan bir kişinin otomobilin bazı yerlerinde çürükler veya çizikler olduğunu ileri sürememesi, tüketicinin ayıbı bilmemesi şartıyla ilişkili olup, somut örnekte tüketici ayıbı bilmediğini ileri süremez. Zira uzun süre kullanılmış bir otomobilde eskiyen, deforme olan parçaların bulunması veya bazı çiziklerin oluşacağı ve bunun da tüketici tarafından bilindiği varsayılır.

Konut ve tatil amaçlı taşınmazların ayıplı olması halinde 5 yıllık zamanaşımı süresi öngörülmüştür.

Ayıp, hile veya ağır kusur ile tüketiciden gizlenmişse, zamanaşımı sürele­ri geçtikten sonra ortaya çıkan ayıplar nedeniyle de tüketiciler sorumlulara başvurabilir. Bu durumda 10 yıllık genel zamanaşımı süresi geçerli olur.

Satılanın değerindeki eksiklik satış bedeline çok yakınsa alıcı ancak sözleşmeden dönme veya satılanın ayıpsız bir benzeri ile değiştirilmesini isteme haklarından birini kullanabilir.

Bir mal veya hizmetin ayıplı olup olmadığının tespitinde, o mal veya hizmetin ya sözleşmeyle belirlenmiş olan veya bildirilmiş olan nitelikleri taşıyıp taşımadığı ya da aynı nitelikteki ortalama bir mal veya hizmetin objektif olarak sahip olması gereken nitelikleri taşıyıp taşımadığı ölçütü esas alınır. Birinci ölçüt kapsamında tespit edilen ayıp, sübjektif ayıp, ikinci ölçüt kapsamında tespit edilen ayıp ise objektif ayıp olarak adlandırılır. Doğru yanıt (A)’dır.

Ayıplı bir mal veya hizmetten söz edebilmek için işlev bozukluğu veya zarar verme şartı aranır. Doğru Yanıt (B)’dir.

Alışverişe konu edilen mal veya hizmetin ayıplı olması durumunda sorumlu tutulabilecek kişilerin kapsamı TKHK’nın değişik maddelerinde belirlenmiştir. Bu düzenlemelere göre; satıcı, sağlayıcı, üretici, ithalatçı ve kredi veren tüketiciye karşı sorumlu tutulmuştur. Doğru Yanıt (C)’dir.

Tüketicinin seçim hakkını indirim yönünde kullanması üzerine, bedelden indirilecek miktar tarafların anlaşması ile belirlenebilir. Şayet taraflar anlaşamazsa indirilecek miktar mahkeme tarafından belirlenecektir. İndirim miktarı, malın veya hizmetin, hasarın geçmesi anındaki yani teslim ya da ifa anındaki durumuna göre belirlenir. İndirim oranının tespitinde “nispi metod” uygulanır.
Buna göre, ayıplı değer ile ayıpsız değer arasındaki oran, kararlaştırılan bedel ile ödenecek bedele uygulanır.
Bu durumda Burcu’ya ödenecek miktar: 

(2.500 x 4000) / 5000 =2.000.- TL olacaktır.
Doğru Yanıt (D)’dir.

Reklamda abartı olduğu anlaşılamayacak şekilde gerçeğe uymayan yanlış bilgilerin aktarılması aldatıcı reklam olarak kabul edilir. Örneğin, işletmenin kuruluş tarihinin gerçeğe uymaması, satılan malın menşeinin doğru olarak yazılmaması, süreli yayınların baskı adedinin fazla gösterilmesi aldatıcı reklamdır. Buna karşılık reklamlarda bir ölçüde abartma makul karşılandığından, bazı reklamlardaki yanlışlık açıkça abartı sınırları içinde kaldığı ve anlaşılır olduğu için bu reklam aldatıcı sayılmaz.

Reklam olduğu açıkça belirtilmeksizin yazı, haber, yayın ve programlarda, mal veya hizmetlere ilişkin isim, marka, logo veya diğer ayırt edici şekil veya ifadelerle ticari unvan veya işletme adlarının reklam yapmak amacıyla yer alması ve tanıtıcı mahiyette sunulması örtülü reklam olarak kabul edilir. oÖrtülü reklam yapılması yasaktır.

Mecra Kuruluşu: Reklamın yayınlandığı ve he- def kitleye ulaştırıldığı her türlü mecranın sahibi olan veya bunları işleten ya da kiraya veren ger- çek veya tüzel kişidir.

Tüketici bu seçimlik haklarından biri ile birlikte Türk Borçlar Kanunu hükümleri uyarınca tazminat da talep edebilir. Bu bir seçimlik hak olmayıp, diğer haklarla birlikte, tüketici bir zarara uğradığı takdirde istenebilecek bir haktır.

Reklam Kurulu, inceleme ve denetim sonucuna göre reklamın Kanuna ve tespit edilen ilkelere aykırı olduğuna karar verirse, durdurma veya aynı yöntemle düzeltme veya idari para cezası veya gerekli görülen hallerde üç aya kadar tedbiren durdurma cezası verebilir. Ancak tüketiciye tazminat ödenmesine karar veremez.

Türk Borçlar Kanununun 36'ncı maddesine göre, “Taraflardan biri, diğerinin aldatması sonucu bir sözleşme yapmışsa, yanılması esaslı olmasa bile, sözleşmeyle bağlı değildir”. Tüketici satıcının yapmış olduğu aldatıcı reklam neticesinde, satıcı ile bir işlem gerçekleştirmiş ve satıcı aldatıcı reklamı bu sonuca ulaşmak için yapmış ise sözleşmenin feshi mümkündür. Sorudaki diğer haklar ise TKHK kapsamında tüketiciye sunulan seçimlik haklardır.